219. آیه
قالَ أَ راغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتی یا إِبْراهیمُ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّکَ وَ اهْجُرْنی مَلِیًّا
گفت:
ای ابراهیم آیا تو از خدایان من روی گردانی؟ اگر (از این کار) دست بر نداری تو را سنگسار می‌کنم، از من برای مدتی طولانی دور شو. (46 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
کلمه «مَلِیّا» به گفته «راغب» در «مفردات» از ماده اِمْلاء به معنی مهلت دادن طولانی آمده است و در اینجا مفهومش آن است که برای مدت طولانی یا همیشه از من دور شو.
نه تنها دلسوزی‌های ابراهیم و بیان پر بارش به قلب آزر ننشست بلکه او از شنیدن این سخنان، سخت برآشفت. جالب این که اولاً «آزر» حتی مایل نبود تعبیر انکار بت‌ها و یا مخالفت و بدگویی نسبت به آنها را بر زبان آورد، بلکه به همین اندازه گفت:
«آیا تو روی گردان از بت‌ها هستی» مبادا به بت‌ها جسارت شود، ثانیا: به هنگام تهدید ابراهیم، او را به سنگسار کردن تهدید نمود، آن هم با تأکیدی که از «لام» و «نون تأکید ثقلیه» در «لاََرْجُمَنَّکَ» استفاده می‌شود و می‌دانیم سنگسار کردن یکی از بدترین انواع کشتن است.
ثالثا: به این تهدید مشروط قناعت نکرد، بلکه در همان حال ابراهیم را وجودی غیر قابل تحمل شمرد و به او گفت:
برای همیشه از نظرم دور شو.
این تعبیر بسیار توهین‌آمیزی است که افراد خشن نسبت به مخالفین خود به کار می‌برند و در فارسی گاهی به جای آن «گورت را گم کن» می‌گوییم، یعنی نه تنها خودت برای همیشه از من پنهان شو، بلکه جایی برو که حتی قبرت را هم نبینم.
شرح آیه از تفسیر مجمع‌البیان
«اَلرَّغْبَةُ عَنِ الشَّیْ‌ء»: به مفهوم روی گردانیدن از چیزی آمده است.
«اِنْتِهاء»: خودداری.
«رَجْم»: سنگباران ساختن؛ و به مفهوم بدگویی و ناسزا گفتن نیز آمده است.
«مَلِیّ»: روزگاری طولانی؛ دیر زمان.
پدر ابراهیم که بود؟
همان گونه که پیشتر اشاره رفت، «آزر» پدر «ابراهیم» نبود، بلکه نیای مادری او بود و نام پدر ابراهیم «تارخ» بود، چرا که به باور دانشوران شیعه، پیامبر گرامی اسلام از ریشه و تباری پاک و پاکیزه برخاسته و همه پدران او تا آدم مسلمان و توحیدگرا بودند.
از خود پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله آورده‌اند که فرمود:
لَمْ یَزَلْ یَنْقُلُنِی اللّهُ مِنْ اَصْلابِ الطّاهِریِنَ اِلی اَرْحامِ الْمُطَهَّراتِ حَتّی أَخْرَجَنی فی عالَمِکُمْ هذا … (1)
خدای پرمهر هماره مرا از راه پدران و مادران پاک و پاکیزه و درست‌اندیش، پیش آورد تا به دنیای شما و در عصر و زمان شما به دنیا آورد.
و می‌دانیم که قرآن شریف کفرگرایان را به پاکی وصف نمی‌کند و می‌فرماید:
اِنَّما الْمُشْرِکوُن نَجِسٌ …
جز این نیست که شرک‌گرایان ناپاکند.
امّا آزر در برابر خیرخواهی و دعوت توحیدی او واکنش نابخردانه‌ای نشان داد و با خشونت و تندی به تهدید او پرداخت که:
قالَ أَ راغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتی یا إِبْراهیمُ
هان ای ابراهیم! آیا تو از پرستش خدایان من روی برتافته‌ای؟
*****
1. اعتقادات صَدُوق، ص 110.
لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّکَ
اگر دست از این اندیشه و رفتارت بر نداری تو را سنگباران خواهم کرد.
به باور پاره‌ای منظور این است که:
اگر دست از توحیدگرایی و اعلان بیزاری از شرک و کفر برنداری باران ناسزا را بر تو می‌بارانم.
و به باور پاره‌ای دیگر تو را خواهم کشت.
وَ اهْجُرْنی مَلِیًّا.
در مورد این فراز نیز دو نظر است:
1 به باور گروهی از جمله «حَسَن»، «مُجاهِد»، «سعید بن جُبَیر» و … منظور این است که برای مدتی طولانی از من دور شو.
2 امّا به باور گروهی دیگر از جمله «ابن عباس» منظور این است که:
از من دور شو تا از کیفرم در امان باشی و به سلامت بمانی، چرا که واژه «مَلِیّ» به مفهوم «سالم» است.
