فصل چهل و نهم: احکام پزشکی
تحصیل در رشتۀ پزشکی
سؤال 1362- اکثر پزشکان مجاری ادرار و کلیه، مرد هستند؛ آیا گرفتن این تخصّص جهت کم کردن ارتباطات غیر هم جنس، برای خانمها واجب است؟
جواب: با توجّه به این که نگاه همجنس به غیر همجنس، در مورد عورت گناه سنگین تری دارد، لازم است به عنوان واجب کفایی گروهی از همجنس‌ها این دوره را بگذرانند.
سؤال 1363- غالب پزشکان قلب را آقایان تشکیل می‌دهند، آیا به منظور کاهش ارتباطات با جنس مخالف اخذ مدرک تخصّصی قلب برای خانمها واجب کفایی است؟
جواب: آری واجب کفایی است.
سؤال 1364- آیا تحصیل و تدریس رشتۀ مامایی و مسائل مربوط به زنان (با توجّه به این که معمولًا همراه با نظر و لمس موضع مخصوص می‌باشد،) برای مردان جایز است؟
جواب: در صورتی که دانشجوی دختر به اندازۀ کافی در این رشته وجود نداشته باشد، یا احتمال قابل ملاحظه‌ای داده شود که در آینده برای حفظ جان زنان مسلمان مورد نیاز آنها باشد، جایز است.
سؤال 1365- جهت تشخیص بیماریهای زنان بیشتر از سونوگرافی استفاده می‌شود، و متخصّص زن در آن کم است، آیا بر دانشجویان دختر واجب است که در این رشته تحصیل کنند؟
جواب: لازم است به عنوان واجب کفایی عدّه‌ای در این رشته تحصیل کنند.
ضمان طبیب
سؤال 1366- لطفاً به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
1- پزشکی به علّت فقر مالی مریض، که قادر بر پرداخت هزینۀ عمل جرّاحی نیست، از معالجه و جرّاحی بیمار اورژانسی اجتناب نموده، و در نتیجه یا بیمار فوت می‌کند، یا عمل جرّاحی در روزهای دیگر به اندازۀ آن روز نمی‌تواند مفید باشد، آیا پزشک ضامن است؟
2- اغلب بیمارستانها اوّل پول دریافت می‌کنند، سپس مریض را به پزشک ارجاع می‌دهند. در صورتی که تأخیر در این امر منجر به مرگ یا عوارض دیگر شود، آیا این کار غیر شرعی نیست؟
جواب: در فرض سؤال پزشک ضامن خون نیست؛ ولی گناه بزرگی مرتکب شده و قابل تعقیب است.
سؤال 1367- بعضی جرّاحان در حین عمل دچار اشتباهاتی می‌شوند، که موجب فوت یا نقص عضو می‌گردد. آیا دیه‌ای بر آنها واجب می‌شود؟ در صورتی که دکتر تضمین نکرده باشد، و احتمال فوت یا نقص عضو بدهد، چه حکمی دارد؟
جواب: موارد خطای دکترها دیه دارد. بهترین راه آن است که در این گونه موارد قبلًا از بیمار یا اولیای او (در صورتی که حال بیمار مساعد نباشد،) برائت و رضایت بگیرند، یا این که اطبّا یا بیماران در برابر این گونه مسائل بیمه شوند.
سؤال 1368- ضمان نقص عضو، یا فوت بیمار به دلیل نبود وسائل، یا نبود خون در بیمارستان بر عهدۀ کیست؟
جواب: چنانچه امکان تهیّه وجود داشته و اقدام نکرده‌اند، مسئولین آن بخش و مسئولین بیمارستان در برابر این حوادث مسئول خواهند بود.
سؤال 1369- گاه غرور پزشک، یا اطمینان وی به موفقیّت در کارش، باعث فراهم نکردن وسائل و شرایط کافی برای انجام عمل جرّاحی است. اگر این موضوع به مرگ یا ضرر و زیان بیمار منجر شود، آیا پزشک ضامن است؟
جواب: در صورتی که پزشک سهل انگاری نکرده باشد، و برائت از بیمار یا اولیای او بگیرد مسئول نیست.
سؤال 1370- کمی بی‌دقّتی در اتاق عمل از طرف کارکنان، یا پزشکان، باعث خفگی بیمار، کم شدن شدید خون، پایین افتادن فشار خون، و احتمالًا مرگ بیمار می‌شود.
آیا «دقّت کردن» در این امور برای چنین افرادی واجب است؟
جواب: سهل انگاری در این امور مسئولیّت شدید دارد.
سؤال 1371- عدم استریل وسایل آندوسکوپی باعث انتقال بیماری به دیگر بیماران می‌شود. اگر چنین اتّفاقی بیفتد چه کسی ضامن است؟
جواب: کسی که مباشر این کار بوده ضامن است.
سؤال 1372- ممکن است بیمار قلبی به هنگام تست ورزش دچار ایست قلبی منجر به فوت شود. در این حالت چه کسی ضامن است؟
جواب: در صورتی که این مسأله به مریض تفهیم شود که چنین خطری ممکن است در پیش باشد، و مریض راضی شود، یا وقوع چنین مطلبی بسیار نادر باشد، طبیب ضامن نیست.
سؤال 1373- برخی از ابزار دندان پزشکی بدون استریل یا ضدّ عفونی، به صورت مشترک برای بیماران متعدّد مورد استفاده قرار می‌گیرد، و ممکن است بیماریها از این طریق منتقل گردد. آیا چنین کاری جایز، و در صورت انتقال بیماری پزشک گنهکار و ضامن است؟
جواب: در صورتی که احتمال انتقال، احتمال قابل ملاحظه‌ای باشد، این کار جایز نیست. و ضامن بودن پزشک بعید به نظر نمی‌رسد.
سؤال 1374- عدم رعایت بهداشت توسّط پزشک یا پرستار در هر بخش، ممکن است موجب ضرر و زیان به بیمار شود. آیا چنین کاری ضمان‌آور است؟
جواب: در صورتی که از حدّ معمول و متعارف پزشکی کمتر رعایت کنند، و بیم انتقال بیماری برود، موجب ضمان است.
سؤال 1375- اگر پزشک یا معاون پزشک، هنگام معالجۀ بیمار، لطمه یا ضربه‌ای بر عضو دیگر او وارد کند. از باب مثال، جهت احیای قلب، دنده‌های بیمار در حال ماساژ بشکند. یا جهت تحریک به عکس العمل، سیلی به صورت او بزند، و پردۀ گوشش پاره شود. آیا پزشک ضامن است؟
جواب: در صورتی که این کار برای معالجه اجتناب‌ناپذیر باشد، و از مریض یا اولیای او اجازه گرفته باشد، ضامن نیست. در غیر این صورت ضامن است.
ویزیت
سؤال 1376- آیا به دلیل رفاقت و آشنایی، یا موقعیّت اجتماعی، ملاقات پزشک خارج از نوبت و بدون در نظر گرفتن حقّ دیگران جایز است؟
جواب: باید در غیر موارد ضرورت از این کار پرهیز شود.
سؤال 1377- چنانچه ملاقات پزشک خارج از نوبت اشکال شرعی داشته باشد، مسئولیّت آن متوجّه کیست؟ پزشک، منشی، یا همۀ کسانی که در نادیده گرفتن حقّ دیگران نقش داشته‌اند؟
جواب: تمام کسانی که به این کار کمک کنند مسئولیّت دارند.
سؤال 1378- در صورتی که پزشکان بتوانند با برنامه‌ریزی و نوبت قبلی جلو تلف شدن وقت مردم را در مراجعات به مطب بگیرند، آیا اتلاف وقت مردم جایز است؟
جواب: بهتر آن است برنامه‌ریزی کنند که وقت مردم تلف نشود.
سؤال 1379- برخی از پزشکان ادّعا می‌کنند در صورت برنامه‌ریزی برای جلوگیری از اتلاف وقت مردم، ممکن است در مقاطعی پزشک بدون بیمار بماند. در تعارض بین هدر رفتن وقت مردم، و معطّل شدن احتمالی پزشک، کدام ترجیح دارد؟
جواب: موارد مختلف است؛ گاه مشکل طبیب مهم‌تر است، و گاه مشکل بیمار.
معاینه
سؤال 1380- پزشکان زن برای معالجۀ خانمهای بیمار به عورت آنها نگاه می‌کنند، این عمل چه حکمی دارد؟
جواب: این کار تنها در صورت ضرورت، و به مقدار ضرورت، جایز است.
سؤال 1381- لمس و نگاه بدن زن یا مرد کافر برای تشریح، توسّط دانشجویان پزشکی چه حکمی دارد؟
جواب: تنها به مقدار ضرورت جایز است.
سؤال 1382- در صورتی که عمل جرّاحی، یا پانسمان، منوط به نظر یا لمس عورت باشد، آیا اولویّت با هم جنس است؟
جواب: همجنس اولویّت دارد.
سؤال 1383- بعضی از خانمها برای معالجه به دکتر مرد مراجعه می‌کنند. آیا دکتر با علم به این که این خانم قادر است به دکتر زن مراجعه کند، می‌تواند او را معالجه نماید؟
جواب: در فرض سؤال دکتر باید او را به طبیب زن راهنمایی کند؛ مگر این که آن زن واقعاً اعتقادی به طبیب زن نداشته باشد، و خود را ناچار بداند.
سؤال 1384- آیا پرستاران در صورت عدم ضرورت، می‌توانند پانسمان بیمارهای غیر همجنس را بررسی و تعویض نمایند؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 1385- در مراکز بیمارستانی، یا مطب، یا رادیولوژی، یا سونوگرافی، که بعضاً بیمار باید بخشی یا همۀ بدن خود را عریان نماید، رفت و آمد پرسنل امری عادّی است، و معمولًا چشمشان به بدن نامحرم می‌افتد. آیا این رفت و آمدها، که گاه ضروری و گاه ربطی به بیمار ندارد، جایز است؟
جواب: جز در موارد ضرورت جایز نیست.
سؤال 1386- سونوگرافی نسوج نرم، مثل بیضه‌ها، پستان، عروق دست و پا، نیازمند عریان شدن موضع است، و این مواضع در معرض دید متخصّص سونوگرافی قرار می‌گیرد. با توجّه به این که متخصّص سونوگراف زن، بسیار کم، و در برخی از شهرها وجود ندارد، رجوع به مردان چه حکمی دارد؟
جواب: تنها در صورت ضرورت برای درمان جایز است.
سؤال 1387- در موارد فوق معمولًا غیر از محلّ مورد معاینه، اطراف آن نیز عریان می‌شود. عریان کردن اطراف، که در معرض دید قرار می‌گیرد، چه حکمی دارد؟
جواب: به مقداری که لازم است باید عریان شود.
سؤال 1388- آیا در سونوگرافی از شکم یا پستان خانمها، از نظر حرمت نگاه پزشک غیر هم جنس، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: تفاوتی میان این دو نیست.
سؤال 1389- بیمار در مواردی، برای رادیولوژی، باید عریان شود. این کار، گاه در مقابل غیر هم جنس اتّفاق می‌افتد، مثل موارد اورژانسی که هم جنس حضور ندارد، در این شرایط نگاه به بدن نامحرم چگونه است؟
جواب: تا ضرورت قطعی نباشد نگاه کردن جایز نیست.
سؤال 1390- در مواردی که رادیولوژی یا سونوگرافی شلوغ است، اگر متصدّیان برای انجام خدمات منتظر پوشیدن لباس نفر قبلی باشند متضرّر می‌شوند، لذا قبل از این که فردی کاملًا لباس بپوشد، نفر بعد باید آماده شود. در این مواقع مشتریان چشمشان به بدن یا موی نامحرم می‌افتد؛ چنین وضعیّتی از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ آیا متصدّیان باید ضرر را متقبّل شوند، تا گناه برای دیگران اتّفاق نیافتد؟
جواب: برای حفظ ارزشهای اسلامی گاه باید ضررهایی را متحمّل شد.
سؤال 1391- برای تشخیص زمان زایمان، ماما باید دست را داخل رحم زن حامله کند، آیا این کار جایز است؟
جواب: در صورت ضرورت جایز است.
سؤال 1392- آیا پزشک مرد متخصّص زنان، مجاز به انجام آنچه در سؤال قبل آمد می‌باشد؟
جواب: در صورت دسترسی به پزشک زن، این کار برای پزشک مرد جایز نیست. و در صورت عدم دسترسی، تنها به هنگام ضرورت جایز است.
سؤال 1393- آیا عدم منع آن در طول تاریخ توسّط اقوام و ملل مختلف دلیل مجاز بودن چنین کاری نمی‌شود؟
جواب: در طول تاریخ نیز همیشه در موارد ضرورت این کار انجام شده است.
سؤال 1394- فلسفۀ حرمت نگاه به عورت، جلوگیری از مفاسد اجتماعی عنوان شده است. آیا جنبۀ غیر اخلاقی این کار، و عدم ورود به حریم خصوصی افراد، نیز نقشی در این تحریم دارد؟
جواب: آری این جنبه نیز مؤثّر است.
سؤال 1395- آیا مشاهدۀ چگونگی زایمان جهت آموزش پزشکان مجاز است؟ با توجّه به این که ممکن است با آموزش زایمان در آینده انسان یا انسانهایی از مرگ حتمی نجات یابند، این امر برای مردان چه حکمی دارد؟
جواب: در فرض مسأله به عنوان ضرورت مانعی ندارد.
سؤال 1396- آیا مشاهدۀ چگونگی زایمان جهت آموزش از طریق فیلم ویدیویی یا سی‌دی کامپیوتری جایز است؟
جواب: با شرایطی که در بالا گفته شد جایز، و این مقدّم بر مشاهدۀ مستقیم است.
سؤال 1397- آیا لمس و نگاه مولاژ (مجسّمه‌های آموزشی که از جنس پلاستیک و شبیه اعضاء بدن انسان ساخته شده) برای دانشجویان یا اساتید غیر هم جنس، بدون قصد لذّت جایز است؟
جواب: برای آموزشهای لازم مانعی ندارد.
سؤال 1398- در معاینات مربوط به مثانه، باید آلت تناسلی شستشو و ضد عفونی شود. و با وارد ساختن دستگاهی در آن وضع مثانه مشاهده گردد. آیا این کار توسّط پرسنل اتاق عمل (هم جنس، یا غیر هم جنس) جایز است؟
جواب: تنها در صورت ضرورت جایز است.
سؤال 1399- نگاه و لمس در اتاق عمل به ندرت شهوانی، بلکه امری کاملًا عادی است. آیا عادی شدن، حکم شرعی را تغییر می‌دهد؟
جواب: عادی شدن حکم شرع را تغییر نمی‌دهد؛ ولی این کار به مقدار ضرورت جایز است.
سؤال 1400- گاه برای انجام عمل جرّاحی یک اکیپ ده نفره لازم است، که همگی در همۀ مراحل آماده‌سازی بیمار، از تعویض لباس تا انجام امور دیگر حاضرند، و هم زمان هرکس کار مربوط به خود را انجام می‌دهد. آیا تعویض لباس در مقابل دیدگان گروه جایز است؟
جواب: تنها در مورد ضرورت جایز است.
سؤال 1401- آیا لمس و نظر باطن بدن نامحرم، اعم از ریه‌ها، نای، مری، قلب، معده، روده، مثانه و رحم، حکم ظاهر را دارد؟
جواب: لمس و نظر به باطن حکم ظاهر را ندارد؛ ولی بهتر آن است تنها به موارد ضرورت قناعت شود.
سؤال 1402- بیهوش ساختن بیمار و کنترل علایم حیاتی وی در اتاق عمل، معمولًا توسّط پرسنل مرد انجام می‌گیرد، و تا آخر عمل جرّاحی آنچه در معرض دید پزشک جرّاح است، معمولًا در معرض دید پرسنل اتاق عمل و گروه بیهوشی نیز هست. آیا مشاهدۀ بدن بیمار غیر هم جنس توسّط این افراد جایز است؟
جواب: در صورت ضرورت اشکال ندارد.
سؤال 1403- آیا حکم لمس و مشاهدۀ فرد بیهوش و باهوش، زنده و مرده، مسلمان و کافر متفاوت است؟
جواب: همۀ اینها در حال ضرورت جایز است.
سؤال 1404- با توجّه به این که برای بیمار بیهوش امکان پوشانیدن بدن وجود ندارد، آیا افراد دیگر، اعمّ از پزشک، پرسنل بیهوشی، جرّاح، تکنسین‌های اتاق عمل، کارمندان عادّی بیمارستان، مکلّف به پوشانیدن بدن او از نامحرم هستند؟
جواب: تا آنجا که می‌توانند و امکان دارد باید بدن او را بپوشانند.
سؤال 1405- لمس بدن بیمار با دستکش پلاستیکی چه حکمی دارد؟
جواب: اگر مفاسدی بر آن مترتّب نشود اشکالی ندارد.
سؤال 1406- برای معاینه کلیه‌ها لمس مستقیم ضروری است، ولی از روی لباس نازک و بدون نگاه هم بیماری قابل تشخیص است. آیا در این صورت لمس و نگاه بدون پوشش، یا با پوشش جایز است؟
جواب: با پوشش مانعی ندارد.
سؤال 1407- ختنه کردن افراد بالغ چه حکمی دارد؟ با توجّه به این که این کار بدون مشاهده و لمس امکان ندارد.
جواب: از بابت ضرورت جایز است.
سؤال 1408- در بسیاری از موارد در اتاق عمل، یا غیر اتاق عمل، نیاز به وصل سوند است، و این کار بدون نگاه و لمس آلت تناسلی امکان‌پذیر نیست. آیا نگاه و لمس برای این کار جایز است؟
جواب: آری در موارد ضرورت جایز است.
سؤال 1409- مراجعۀ زنان نامحرم به دندان پزشکانی که با دستکش پلاستیکی کار می‌کنند، و تماس دست آنان با صورت به وسیلۀ دستکش است، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که همجنس یافت نشود، جایز است.
احکام مختلف معالجه و درمان
سؤال 1410- برخی از بیماران عاقل و بالغ، که نیازمند عمل جرّاحی هستند، به علّت ترس یا هر دلیل دیگری حاضرند درد و رنج را تحمّل نموده، ولی تن به عمل نمی‌دهند؛ همراهان بیمار نیز حاضر به این کار نیستند. این در حالی است که پزشک می‌داند در صورتی که عمل انجام نشود بیمار به زودی خواهد مُرد، یا دچار عوارضی خواهد شد که تا پایان عمر زمین‌گیر می‌شود. با این فرض، آیا پزشک می‌تواند دست به عمل جرّاحی بزند؟ اگر علی‌رغم مخالفت بیمار، کسان وی چنین اجازه‌ای دهند، تکلیف طبیب چیست؟
جواب: در صورتی که جرّاحی سبب طول عمر شود، مریض می‌تواند به خاطر عوارض ناخوشایند جرّاحی، از آن صرف نظر کند؛ ولی اگر بدون جرّاحی در معرض مرگ باشد، طبیب یا کسان مریض مجازند اقدام به جرّاحی کنند، هر چند بیمار راضی نباشد.
سؤال 1411- آیا پزشک معالج موظّف است عوارض یا ضایعات احتمالی ناشی از عمل جرّاحی را برای بیمار تشریح کند؟
جواب: در صورتی که عوارض مهمّی باشد، باید به بیمار بگوید. در غیر این صورت، لازم نیست.
سؤال 1412- استفاده از هیپنوتیزم در معالجۀ برخی بیماریهای روانی و جسمانی، نظیر آسم، چاقی مفرط، بیماریهای زنان، و مانند آن، توسّط یک پزشک (غیر روانپزشک) چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که تجربه و آگاهی کافی داشته باشد، و آثار منفی یا خلاف شرعی بر آن مترتّب نگردد، اشکالی ندارد.
سؤال 1413- بعضی از زنان با مراجعۀ به پزشک در خواست دوختن یا ایجاد پردۀ بکارت به صورت جرّاحی ترمیمی دارند. این عمل از دیدگاه پزشکی یک اقدام طبّی همانند سایر موارد، نظیر اصلاح عیوب ظاهری بینی، صورت، شکم، و اندامها است، و از دیدگاه بیماران همانند کسانی که دارای یک اشکال در صورت، دست و سایر قسمتهای بدن می‌باشند، و از معالجۀ آن منتفع می‌گردند، می‌تواند برای فرد متقاضی منافع اجتماعی داشته باشد. با توجّه به موارد مذکور، اشتغال به عمل فوق توسّط پزشک، از نظر شرع مقدّس چگونه است؟
جواب: در صورتی که اشخاص مزبور واقعاً ضرورتی برای این کار احساس کنند، و قصد تدلیس نداشته باشند، جرّاحی فوق شرعاً اشکالی ندارد.
سؤال 1414- گاه به هنگام ختنه کردن در اتاق عمل، دست و پای بیمار را می‌بندند، یا در مواجهه با فریاد شدید بچّه او را می‌زنند، یا دهانش را می‌گیرند. در حالی که با عمل بیهوشی به راحتی می‌توان آنها را ختنه نمود. در این موارد چه باید کرد؟
جواب: باید از طریقی که مشکلات آن کمتر است استفاده کرد، و این منوط به تشخیص اهل خبره است.
سؤال 1415- جداسازی اتاق عمل در بیمارستانها به طور کامل، مستلزم هزینۀ زیادی برای دولت است. آیا اجرای احکام شرع با هر هزینه‌ای واجب است؟
جواب: در صورتی که برای دولت موجب عُسر و حرج نشود، این کار لازم است.
سؤال 1416- آیا پزشکان می‌توانند برای تقویت اسپرم، خوردن اشیای نجس یا حرام (مثل دنبلان) را تجویز کنند؟
جواب: در صورتی که داروی منحصر به فرد باشد، و جایگزینی نداشته باشد، اشکالی ندارد.
سؤال 1417- آیا درآمدزا بودن سزارین، مجوّز توصیۀ پزشک به بیماران جهت زایمان غیر طبیعی هست؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 1418- در صورت عدم جواز آنچه در مسألۀ بالا آمد، آیا پزشک ضامن ضرر جانی یا مالی بیمار خواهد بود؟
جواب: آری ضامن است؛ مگر این که بیمار را از این امر با خبر کرده، و اجازه گرفته باشد.
سؤال 1419- حضور شوهر بر بالین همسر به هنگام زایمان، نقش زیادی در آرامش وی دارد. آیا چنین کاری شرعاً نیز توصیه می‌شود؟
جواب: اگر واقعاً چنین اثری داشته باشد مانعی ندارد؛ ولی ظاهراً این اثر قابل تردید است.
سؤال 1420- در صورتی که پزشک بیماری را تشخیص ندهد، آیا با احتمال ضعیف می‌تواند دارو تجویز کند؟ در حالی که با ارجاع به پزشک حاذق‌تر احتمال درمان بیشتر است، و از هدر رفتن پول بیمار نیز جلوگیری می‌گردد؟
جواب: در صورت عدم تشخیص، لازم است او را به دیگری ارجاع دهد.
سؤال 1421- آیا بیمار حق دارد از درمان سر پیچی کند، حتّی اگر وضعیّت او بدتر شود، یا بمیرد؟
جواب: در صورت خطر مرگ، بیمار نمی‌تواند درمان را قطع کند. همچنین جایی که ضرر مهمّی به او می‌رسد، و درمان آزار مهمّی به او نمی‌رساند.
سؤال 1422- آیا بیماری که می‌داند بیماریش درمان‌ناپذیر است، حق دارد مرگ را انتخاب کند؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 1423- آیا بیمار می‌تواند در خواست کند که کلّیۀ برنامه‌های درمانی او محرمانه انجام شود؟
جواب: در صورتی که افشا شدن آن لطمه‌ای به او بزند، حقّ دارد چنین درخواستی کند.
روان درمانی
سؤال 1424- آیا بستری کردن بیمار روانی، با توجّه به این که هنوز امکان روان درمانی مناسب وجود ندارد، و بخش روانی گاه همچون یک زندان جهت تجویز داروهای خواب‌آور و خواب بیشتر بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد، جایز است؟
جواب: در صورتی که راه درمان، یا راه پیشگیری از مزاحمت‌ها، منحصر به آن باشد مانعی ندارد.
سؤال 1425- تعدادی از مبتلایان به بیماریهای روانی به علّت انجام کارهای خلاف اخلاق اجتماعی، یا منافی عفّت، به آن گرفتار شده‌اند. روان پزشک باید جهت درمان، یا دادن مشاوره، از آنها اطّلاعاتی کسب کند. آیا تجسّس در چنین مواردی برای پزشکان جایز است؟ گاه بخشی از تجسّس به دلیل حسّ کنجکاوی خود پزشک است، و نقش آن جهت درمان ضعیف می‌باشد، این نوع تجسّس چه حکمی دارد؟
جواب: تجسّس‌های روان درمانی، که برای درمان ضروری به نظر برسد، جایز است.
سؤال 1426- افشای برخی از اسرار بیماران روانی ممکن است باعث جلوگیری از جرمهای قانونی شود. آیا انتقال چنین اطّلاعاتی به نیروهای امنیّتی جایز، یا واجب است؟ با توجّه به این که در صورت افشا، اعتماد مردم از آنها سلب می‌شود.
جواب: در صورتی که بتوانند به عنوان نهی از منکر اطّلاعات کلّی را برسانند، بی آن که نام اشخاصی فاش شود مانعی ندارد، بلکه گاهی واجب است.
سؤال 1427- افشای بسیاری از اسرار بیماران، ممکن است موجب کاهش فساد یا فحشا گردد. آیا روان پزشک مجاز به افشا و دادن اطّلاعات به نیروهای انتظامی می‌باشد؟
جواب: مانند جواب سابق است.
پیوند اعضا
سؤال 1428- در صورتی که حیات رزمندۀ مسلمانی متوقّف بر پیوند اعضا باشد، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا می‌توان اعضای میّت غیر مسلمان را قطع، و برای پیوند استفاده نمود؟
ب) بر فرض جواز، آیا دیه لازم است؟ بر عهدۀ بیمار است، یا قطع‌کننده؟
ج) آیا عضو پیوند شده برای نماز اشکالی ایجاد نمی‌کند؟
جواب: پیوند در چنین فرضی جایز، بلکه واجب است. و بعد از این که جزء بدن شد، برای نماز اشکالی ندارد. و در فرض مسأله دیه‌ای ندارد.
سؤال 1429- قطع عضو میّت مسلمان، و پیوند آن، در صورتی که حفظ جان یا عضو مسلمانی متوقّف بر آن باشد، چه حکمی دارد؟ آیا اجازۀ قبل از فوت تأثیری در حکم دارد؟ اگر اجازۀ شخص موضوعیّت دارد، آیا فرد می‌تواند در زمان حیات خود، عضوی از بدنش را برای استفاده پس از مرگ بفروشد؟
جواب: در صورتی که حفظ جان مسلمان یا حفظ عضو مهمّی از آن منوط به پیوند باشد، جایز است. و در این صورت اجازۀ شخص متوفّی، و اولیای دم او لازم نیست؛ هر چند گرفتن اجازه بهتر است. و احتیاط آن است که دیه را بپردازد.
سؤال 1430- آیا خریدوفروش و پیوند مو جایز است؟
جواب: جایز است.
سؤال 1431- آیا جدا کردن عضو از بدن شخص زنده جهت پیوند جایز است؟ در صورت جواز، آیا تفاوتی میان اعضای رئیسی (مانند قلب) و غیر آن هست؟
جواب: تنها اعضایی را می‌توان با رضایت صاحب آن جدا کرد که فقدان آن (مانند کلیه) جان صاحبش را به خطر نیندازد، و برای نجات جان دیگری مورد استفاده قرار بگیرد.
سؤال 1432- اگر پیوند اعضا بر بدن زنده جایز باشد، حکم طهارت و نجاست آن چگونه است؟
جواب: هنگامی که پیوند گرفت جزء بدن زنده می‌شود و پاک است.
سؤال 1433- پیوند اعضای حیوانات به انسان چه حکمی دارد؟
جواب: در موارد ضرورت اشکالی ندارد.
تغییر جنسیّت
سؤال 1434- مسأله‌ای در موردِ جِنسیّتِ یکی از دوستان داشتم:
«پس از ازدواج تا دو سال مشخّص نشد که زن است؛ ولی این مطلب بعداً باعث طلاق شد. در این روستای کوچک همه با هم خویشاوند هستند، و ایشان با همۀ مردها روابط حسنه و دوستانه‌ای دارد. اکنون که با این مشکل مواجه شده، نمی‌تواند در روستا زندگی کند.» با این مشکل چه کند؟ نماز و روزۀ این شخص چگونه است؟ کدام حالت را رعایت کند؟ مرد باشد همان گونه که در این مدّت بوده، یا زن شود؟
جواب: چنانچه واقعاً جنسیّت او زن است، و مرد بودن اشتباه بوده، باید فعلًا به وظایف زن عمل کند، و نسبت به گذشته که اطّلاعی نداشته، گناهی مرتکب نشده است. البتّه ماندن او در آن محیط کوچک با این حال مشکل است، و مصلحت این است که از آنجا مهاجرت کند. شکّی نیست که او گرفتار وضع دشواری است، امّا به لطف خدا مشکل او حلّ می‌شود.
سؤال 1435- دو جنسی‌های کاذب از لحاظ پزشکی بر دو دسته‌اند: دستۀ اوّل دو جنسی‌هایِ کاذبِ مؤنّث‌اند، که از لحاظ کروموزمی مؤنّث، ولی ظاهری کاملًا مردانه دارند. دستۀ دوّم دو جنسی‌هایِ کاذبِ مذکّر هستند، که وضعیّت کروموزمی آنان مذکّر، ولی دارای ظاهری کاملًا زنانه هستند. ضمناً دو جنسی‌های حقیقی (که در فقه به آنها خنثای مشکل می‌گویند) دارای دو گناد (بیضه و تخمدان) هستند، و ممکن است هر دو فعّال باشد. (ممکن است تخمدان در یک طرف و بیضه‌ها در طرف دیگر باشد، یا مخلوطی از بافت بیضه و تخمدان در یک طرف، یا در هر دو طرف باشد. خلاصه دارای اندام تناسلی، به اشکال گوناگون هستند.) با توجّه به مطالب بالا بفرمایید:
1- آیا پزشک در دو جنسی‌های کاذب مؤنّث، مجاز است، در صورت تمایل فرد و علی‌رغم ماهیّت زنانه، اقدامی کند که ظاهر مردانۀ وی حفظ شود؟
جواب: جایز نیست.
2- اگر دو جنسی کاذب مؤنّث- که ماهیّتش زنانه است- با زن سالم ازدواج کرده باشد، تکلیف شرعی پزشک در اقدام به عمل جرّاحی برای حفظ ظاهر مردانۀ وی چیست؟
جواب: باید سفارش کند آنها از هم جدا شوند، زیرا ازدواج آنها باطل است.
3- اگر دو جنسی کاذب مؤنّث هنوز ازدواج نکرده باشد، با توجّه به این که اگر ازدواج کند- هر چند ظاهرش بر اثر عمل جرّاحی باقی می‌ماند- دو زن با هم ازدواج کرده‌اند، تکلیف پزشک در انجام عمل جرّاحی برای ظاهر مردانه چیست؟
جواب: جایز نیست.
4- در مواردی که دو جنسی کاذب مؤنّث با زن ازدواج کرده باشد، و پزشک متوجّه دو جنسی بودن وی شود، وظیفه‌اش در کتمان یا افشای اسرار چیست؟ (کتمان سرّ، موجب ازدواج یا ادامۀ ازدواج دو زن می‌شود، و افشای سرّ نیز کار ناشایستی است چون صاحب آن راضی به افشا نیست.)
جواب: سزاوار است خود آنها را از نامشروع بودن این کار با خبر سازد.
5- آیا پزشک مجاز است در مورد دو جنسی‌های کاذب مذکّر، که علی رغم ظاهر زنانه از لحاظ ماهیّت مرد هستند، برای حفظ ظاهر زنانۀ آنها، عمل جرّاحی انجام دهد؟
جواب: جایز نیست.
تلقیح مصنوعی
سؤال 1436- برخی از مراجع عظام تلقیح را در صورتی تجویز فرموده‌اند که:
«نطفۀ شوهر بدون ایجاد مقدّمات حرام، توسّط خود شوهر در رحم زن تزریق گردد.» حال اگر به علّت نداشتن تخصّص و آشنایی، این کار باعث عفونت ثانویّه و احیاناً مرگ همسرش گردد، آیا شوهر ضامن است، یا ضمان متوجّه افراد متخصّص بوده که بدون دادن آگاهیهای لازم او را ترغیب به این عمل کرده‌اند؟
جواب: در صورتی که ضرورتی برای این کار احساس شود می‌توان از افراد متخصّص استفاده کرد، تا خطری پیش نیاید.
سؤال 1437- در جایی که عمل تلقیح به طور شبهه صورت گرفته (مثل جایی که زن گمان می‌کرده نطفه از شوهرش بوده، و مرد نیز گمان می‌کرده زنی که نطفه وارد رحم او شده، همسر واقعی او می‌باشد، در حالی که این‌طور نبوده است.) آیا احکام اولاد بر فرزندی که به دنیا خواهد آمد، جاری می‌شود؟
جواب: نسبت به صاحب آن نطفه و آن زن ولد شبهه است. و به شوهر آن زن نیز محرم است.
سؤال 1438- اگر علم در آینده آن قدر پیشرفت کند که اسپرم مرد را بدون ترکیب با نطفۀ زن در رحم مصنوعی پرورش دهند، حکم آن چه خواهد بود؟
جواب: آن مولود فقط منسوب به صاحب اسپرم است؛ ولی فرزند شرعی او محسوب نمی‌شود.
سؤال 1439- اگر علم تا آنجا پیشرفت کند که اسپرم و نطفه را از دانه‌ها و محصولات نباتی و مانند آن بگیرند و به زن تلقیح کنند، و نوزاد مصنوعی به عمل آورند، در این صورت کودک متعلّق به چه کسی است؟
جواب: این کودک فقط با آن زن محرم است، ولی ارث بردن او از آن زن ثابت نیست.
سؤال 1440- اگر نطفه و اسپرم را از فرآورده‌های نباتی تهیّه، و آن را در رحم مصنوعی پرورش دهند، و از آن کودکی به عمل آورند. نوزاد به چه کسی ملحق می‌شود؟
جواب: این نوازد متعلّق به کسی نیست؛ یعنی نه پدر دارد و نه مادر.
سؤال 1441- روشهای باروری آزمایشگاهی (TVF) شکلهای مختلفی دارد. لطفاً حکم هر یک را بیان فرمایید:
1- جدا کردن اسپرمهای فعّال (سلولهای جنسی نر) از منی مرد در آزمایشگاه، و تزریق آن به رحم همسرش.
جواب: این کار ذاتاً اشکالی ندارد؛ ولی اگر مستلزم نظر و لمس نامشروع باشد، تنها در صورت ضرورت جایز است.
2- مخلوط کردن منی شوهر با منی مرد اجنبیّ، و انتقال آن به رحم همسر مردِ اوّل.
جواب: اگر انعقاد نطفه به وسیلۀ منی شوهر باشد، اشکالی ندارد؛ هر چند منی شخص دیگر آن را تقویت کرده باشد. ولی اگر انعقاد نطفه با اسپرم مرد بیگانه باشد، حرام است.
سؤال 1442- خانمی بر اثر تزریق آمپول، از مرد بیگانه‌ای حامله شده، (و به اصطلاح رحم خود را اجاره داده،) و پس از وضع حمل، فرزند را به صاحب نطفه می‌دهد. حکم این مسأله چیست؟ و فرزند ملحق به کیست؟ و از نظر ارث، چگونه است؟
جواب: تزریق نطفۀ مرد اجنبی به زن اجنبی حرام است. و بچّه‌ای که از ترکیب این دو نطفه متولّد می‌شود، حکم فرزند نامشروع دارد. ولی اگر نطفۀ مردی را با نطفۀ همسر شرعی‌اش در خارج رحم ترکیب کنند، و در رحم زن دیگری پرورش یابد، فرزند مشروع و متعلّق به صاحبان نطفه است. ولی این کار جز در موارد ضرورت، اشکال دارد.
سؤال 1443- لطفاً در مورد انتقال جنینِ تکوین یافته از اسپرم و تخمک زوج قانونی در خارج از رحم، به رحم زن اجنبی (مادر جانشین) به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1- این کار از لحاظ تکلیفی چه حکمی دارد؟
جواب: این امر ذاتاً جایز است؛ ولی چون غالباً مستلزم نگاه و لمس حرام است، جز در موارد ضرورت جایز نیست.
2- مادر طفل تولّد یافته کدام زن است؟ آیا می‌توان مادر جانشین را در حکم مادر رضاعی دانست؟
جواب: صاحبان اسپرم، پدر و مادر حقیقی فرزند متولّد شده هستند. و مادر جانشین در حکم مادر رضاعی است.
3- آیا مجرّد یا متأهّل بودن زن اجنبی (مادر جانشین)، علم و جهل مادر جانشین، مجّانی یا غیر مجّانی بودن رحم، تأثیری در احکام مربوطه می‌گذارد؟
جواب: هیچ کدام تفاوتی ندارد، ولی اگر مادر جانشین شوهر دارد، باید با اجازۀ شوهرش باشد.
سؤال 1444- آیا می‌توان اسپرم مرد و زن اجنبی را در لولۀ آزمایش قرار داد؟ اگر فرزندی متولّد شود متعلّق به کیست؟ آیا حکم ولد الزنا را دارد؟
جواب: این کار جایز نیست، و اگر فرزندی متولّد شود در بسیاری از احکام تابع صاحبان نطفه است؛ ولی از آنها ارث نمی‌برد.
سؤال 1445- زنی 26 ساله هستم. قبل از ازدواج دردهای شدید ماهیانه داشتم.
دکترها گفتند: مشکلات با ازدواج و زایمان حل می‌شود. بدین جهت 6 سال پیش ازدواج کردم، و چون درد زیادی متحمّل می‌شدم، تصمیم گرفتم که زود بچّه‌دار شوم، ولی متأسّفانه 9 ماه پس از ازدواج متوجّه شدم شوهرم به طور کامل عقیم است، و اصلًا بچّه‌دار نمی‌شوم. من که این مسأله برایم خیلی مهم بود، بیش از پیش روحیۀ خود را از دست دادم. اکنون پزشکان می‌گویند تنها راه این است که: «اسپرم مرد بیگانه‌ای با سرنگ به شما تزریق شود.» من اوّل به این کار راضی نبودم، چون مقلّد شما هستم، و طبق فتوای شما این کار حرام است. ولی اکنون جانم به لب رسیده است. لطفاً بفرمایید: چه کنم که هم بچّه‌دار شوم، و هم مرتکب گناهی نگردم؟
جواب: تنها راه مشروع آن است که شما از شوهرتان (هر چند به صورت مخفیانه و بدون اطّلاع اطرافیان) طلاق بگیرید، و پس از گذشتن عدّه به عقد موقّت صاحب نطفه درآیید (هر چند همدیگر را هرگز نبینید،) سپس نطفه به شما تزریق شود، و پس از پایان عقد موقّت و زایمان دوباره می‌توانید به عقد شوهر اوّل درآیید. در این صورت شما مادر آن بچّه، و صاحب نطفه پدرش محسوب می‌شود. و به شوهر شما هم محرم است. ولی به اقوام شوهرتان محرم نیست. امّا به اقوام شما محرم است. «1»
جلوگیری
سؤال 1446- بچّه‌دار شدن برای مبتلایان به بیماری ایدز مضرّ است، آیا در این حالت شوهر می‌تواند لوله‌های خود را ببندد؟
جواب: اگر زیان مهمّی داشته باشد، مانعی ندارد.
سؤال 1447- بستن لولۀ زن و مرد جهت جلوگیری از بیماری چه حکمی دارد؟
تشخیص ضرورت بر عهدۀ کیست؟
جواب: هرگاه طبق گفتۀ اطبّای مورد وثوق، خوف خطر وجود داشته باشد، این کار جایز است.
سؤال 1448- اگر حمل زن، موجب ناقص الخلقه شدن کودک گردد، آیا بستن لوله واجب نمی‌شود؟
جواب: هرگاه خوف ضرر و خطر قابل ملاحظه‌ای، هر چند نسبت به بچّه وجود داشته باشد، جایز است.
سؤال 1449- برخی از روشهای جلوگیری باعث عقیم شدن می‌گردد. چرا در جامعۀ ما این کار به طور مکرّر و به صورت عادی انجام می‌شود؟
جواب: انجامِ کارِ حرام دلیل بر مشروعیّت آن نیست.
سؤال 1450- پس از آزمایش معلوم شد فرزندان آیندۀ زن و شوهری از نظر ژنتیکی تالاسمی مینور خواهند داشت. امّا به خاطر محبّت زیاد با هم ازدواج نموده، مادام العمر جلوگیری می‌کنند. آیا این کار جایز است؟
______________________________
(1) شرح بیشتر را در کتاب «حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح» مطالعه فرمایید.
جواب: در صورتی که واقعاً احساس خطری برای فرزند کنند، جلوگیری مادام العمر مانعی ندارد.
سؤال 1451- شخصی از نظر مرجع تقلیدش اطّلاع نداشته، و اقدام به بستن لوله‌های خود نموده است. آیا پس از اطّلاع از حرمت، باید جبران کند؟
جواب: لازم نیست.
سقط جنین
سؤال 1452- آیا در موارد زیر می‌توان سقط جنین کرد؟
الف) مادر بیمار باشد، و ادامۀ حاملگی (با تشخیص پزشک، و وضعیّتی که مادر دارد، و خودش نیز تشخیص داده،) باعث تشدید بیماری و وخامت حال مادر گردد.
ب) بیماری فوق به درجه‌ای برسد که حیات مادر متوقّف بر سقط جنین باشد.
ج) مادر در کمال صحّت و سلامتی است، و هیچ گونه خطری او را تهدید نمی‌کند، و جنین نیز سالم است، ولی دو سر دارد. یا سر جنین به شکل انسان نیست، و اگر با چنین حالتی متولّد شود، طبق تشخیص پزشک، ممکن است چند روز پس از تولّد از دنیا برود. یا ادامۀ حیات چنان فرزندی برای خود او، و والدین و جامعه مشکلاتی خواهد داشت.
د) در فروض فوق، حکم مسأله را قبل و بعد از ولوج روح بیان فرمایید.
ه) در هر صورت، آیا مسئولیّتی از نظر شرعی برای پزشک و زوجین وجود دارد؟
و) چنانچه لازم باشد پزشک مرد اقدام به سقط جنین نماید، چه حکمی دارد؟
جواب: سقط جنین تنها در صورتی جایز است که جان مادر در خطر باشد.
همچنین اگر بیماری شدیدی مادر را تهدید کند، و جنین هنوز به مرحلۀ دمیدن روح نرسیده باشد. و نیز اگر تشخیص قطعی داده شود که جنین بگونه‌ای ناقص است که برای پدر و مادر و اطرافیان اسباب عسر و حرج شدید می‌شود، مشروط بر این که روح در آن دمیده نشده باشد. در این سه صورت، ختم حاملگی جایز است، و اگر راه منحصر به طبیب مرد باشد، در این صورت مانعی ندارد. و احتیاط آن است که پدر و مادر، طبیب را نسبت به دیه تبرئه کنند.
سؤال 1453- نگهداری جنین مرده در شیشه، جهت آموزش چه حکمی دارد؟ آیا جهت دکور آزمایشگاهی، یا نگهداری در منزل جایز است؟
جواب: جهت دکور و امثال آن جایز نیست؛ ولی اگر ضرورتی برای آموزشهای لازم ایجاب کند، و چیزی جانشین آن نشود، مانعی ندارد.
سؤال 1454- آیا زنی که سرطان رحم دارد می‌تواند بچّه‌اش را سقط کند؟
جواب: اگر ناقص الخلقه شدن او قطعی و شدید باشد، و جنین در مراحل ابتدایی باشد، و راه درمان منحصر به سقط جنین باشد، پایان دادن به حاملگی جایز است.
سؤال 1455- تبلیغات زیاد باعث شده که افراد از داشتن فرزند احساس شرمندگی نموده، و مبادرت به سقط جنین نمایند، آیا چنین تبلیغاتی جایز است؟
جواب: جایز نیست.
خریدوفروش اعضای بدن
سؤال 1456- قاچاق میّت غیر مسلمان، و خریدوفروش آن چه حکمی دارد؟
جواب: اگر از منظور قاچاق این است که بر خلاف مقرّرات حکومت اسلامی باشد، این کار شرعاً اشکال دارد.
سؤال 1457- آیا فروش برخی از اعضای بدن قبل از مرگ، برای تحویل پس از مرگ، جایز است؟
جواب: در صورتی که سبب نجات جان مسلمان، یا درمان بیماری مهمّی باشد مانعی ندارد.
سؤال 1458- اجسادی از کفّار موجود است که برخی اعضای آن را، جهت کارهای تحقیقاتی یا پیوند و مانند آن، به مبالغ هنگفتی خریداری می‌کنند. آیا خریدوفروش این اعضا جایز است؟ آیا میان اجسادی که شناسایی نشده و اولیایی ندارند، با دیگر اجساد تفاوتی وجود دارد؟
جواب: هرگاه این کار برای حفظ جان افراد زنده، یا درمان بیماری مهمّی ضرورت داشته باشد مانعی ندارد. و فرقی میان افراد شناخته شده و غیر آنها نیست.
کالبد شکافی و تشریح
سؤال 1459- امروزه کالبد شکافی دارای اهمیّت فراوانی است، و مراکز مهمّ علمی و پژوهشی در این زمینه مشغول فعالیّت هستند که عمدتاً برای اثبات نسب، کشف جرم، و هر هدف عقلایی دیگر، یا صرفاً به قصد آموزشهای پزشکی، اجسادی را کالبد شکافی می‌نمایند. لطفاً نظر مبارک خود را در مورد جواز، یا عدم جواز این کار مرقوم فرمایید.
جواب: کالبد شکافی ذاتاً جایز نیست، جز در مواردی که هدف مهمّ دینی و اجتماعی بر آن مترتّب شود، که تحت قاعدۀ اهمّ و مهم قرار گیرد.
سؤال 1460- احترام میّت مسلمان در صحنۀ قتل، یا در سالن تشریح، عمدتاً مورد توجّه قرار نمی‌گیرد، و از طرفی، در جهت ارتقای دانش پزشکی، و کشف علمی جرم، و بررسی صحنۀ قتل، و احقاق حق، تشریح ضروری به نظر می‌رسد. در این صورت تکلیف چیست؟
جواب: شرایط سه‌گانۀ جواز تشریح را برای مقاصد پزشکی، در آخر رسالۀ توضیح المسائل نوشته‌ایم.
سؤال 1461- امروزه نظریّۀ پزشکی قانونی به عنوان یکی از طرق مطمئن در مسائل قضائی به شمار می‌رود، و از جمله وظایف آنها تشخیص علّت تامّۀ مرگ است، که در اکثر موارد این کار فقط با کالبد شکافی مقدور است، و با انجام این عمل حقیقت کشف، و احقاق حق می‌گردد. لطفاً نظر مبارک را پیرامون این مسأله بیان فرمایید؟
جواب: هرگاه احقاق حقوق مهمّه متوقّف بر کالبد شکافی باشد مانعی ندارد.
سؤال 1462- در صورتی که قاضی پرونده تشخیص دهد تشریح جهت کشف حقیقت لازم و ضروری است، ولی اولیای دم راضی به تشریح نباشند، یا بعضی راضی باشند و بعضی دیگر رضایت ندهند، یا میّت بر عدم تشریح وصیّت کرده باشد، تکلیف چیست؟
جواب: هرگاه تشریح جهت احقاق حقوق اولیای دم باشد، و آنها حاضرند از حق خود بگذرند و تشریح نشود، نباید تشریح کرد. ولی اگر پیشگیری از یک مشکل مهمّ اجتماعی متوقّف بر آن باشد، رضایت آنها شرط نیست.
سؤال 1463- تشریح بدن جنین چه حکمی دارد؟ بر فرض جواز، آیا دیه دارد؟
جواب: در صورتی که برای پیشرفت علم جهت حفظ جان مسلمین ضرورتی داشته باشد تشریح جایز است، و دیه هم ندارد.
سؤال 1464- آیا خریدوفروش میّت مسلمان جهت تشریح، در جایی که کافر در دسترس نباشد، جایز است؟
جواب: هرگاه آن تشریح برای فراگرفتن علم پزشکی جهت جان مسلمین ضرورت داشته باشد، و از غیر این راه دسترسی نداشته باشید، مانعی ندارد.
سؤال 1465- برخی از اساتید برای فراهم ساختن استخوان جهت تشریح، نمره در نظر می‌گیرند. آیا برای چنین کاری تشریح استخوانهای مکشوفه از قبرستان جایز است؟ آیا در این جهت، میان قبرهای قدیمی و جدید، استخوانهای زیر زمین و آنچه در سطح قرار گرفته، زن و مرد، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: هیچ کدام جایز نیست.
سؤال 1466- نگاه کردن به دستگاه تناسلی مردان و زنان میّت در حال تشریح چه حکمی دارد؟ آیا این حکم در مورد بدن مسلمانان و غیر مسلمانان یکسان است؟
جواب: جز در موارد ضرورت جایز نیست؛ و فرقی در میان آنها نیست.
سؤال 1467- جدا کردن اعضای مرده چه حکمی دارد؟ آیا در این حکم فرقی میان رضایت قبلی و عدم آن، یا رضایت ولی و عدم رضایت وی، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: جز در موارد ضرورت برای تشریح، با شرایطی که در مسألۀ 2449 رسالۀ توضیح المسائل گفته‌ایم، یا در مواردی که معالجات ضروری أحیا بدون آن ممکن نیست، جایز نمی‌باشد.
پیشگیری
سؤال 1468- با توجّه به مصیبت بار بودن بیماری ایدز، آیا آموزش گروههای مختلف سنّی در مورد راههای انتقال و نحوۀ پیشگیری از این بیماری را جایز می‌دانید؟
جواب: جایز است؛ ولی باید به شکلی باشد که بدآموزی یا مفسدۀ دیگری بر آن مترتّب نشود.
سؤال 1469- آیا توصیه به استفاده از کاندوم، برای پیشگیری از بیماریهای واگیردار آمیزشی، در رده‌های مختلف سنّی، بدون اطّلاع از این که آموزش‌گیرنده مجرّد است یا متأهّل، جایز است؟
جواب: ممکن است این مطلب به صورتی که ذکر کرده‌اید سبب بدآموزی باشد، و مسألۀ فحشا یا سایر انحرافات جنسی را یک مسألۀ عادی جلوه دهد، لذا جایز نیست.
سؤال 1470- آیا تجویز داروی اعتیادآور خوراکی به جای داروی اعتیادآور تزریقی، جهت پیشگیری از بروز بیماریهای واگیردار جایز است؟
جواب: در صورتی که هدف ترک اعتیاد باشد، و این معنا به طرف نیز تفهیم گردد، مانعی ندارد.
سؤال 1471- آیا توزیع سرنگ بین معتادین، برای پیشگیری از بروز بیماریهای واگیردار مجاز است؟ (لازم به ذکر است که این روش تغییری در اعتیاد آنها ایجاد نمی‌کند.)
جواب: در صورتی که به معتادان تفهیم شود که هدف کمک به اعتیاد آنها نیست، بلکه منظور جلوگیری از آلودگی به بیماریهای خطرناک است، مانعی ندارد.
سؤال 1472- با توجّه به معضلات کنونی اجتماع که بعضاً نتیجۀ عدم آگاهی صحیح جوانان از مسائل جنسی است، آیا آموزش مسائل جنسی را در جامعه، برای پیشگیری از بیماریهای واگیردار، با رعایت حریم خانواده، و با توجّه به سنّ نوجوانان و جوانان، و با استفاده از متون آموزشی مناسب مجاز می‌دانید؟
جواب: تجربه نشان داده که آموزش مسائل جنسی به سبک غربی، که فعلًا مطرح است، مفاسد زیادی در بردارد، و در بسیاری از اوقات نتیجۀ معکوس می‌دهد.
پایان دادن به زندگی!
سؤال 1473- شخصی بر اثر تصادف دوازده سال است که در بیهوشی به سر می‌برد، یا بیماری پس از عمل جرّاحی به هوش نیامده است. آیا می‌توان با تزریق آمپول به زندگی وی پایان داد؟
جواب: این کار جایز نیست؛ ولی اگر بازگشت به حال طبیعی عادتاً امکان نداشته باشد، می‌توان از ادامۀ معالجه خودداری کرد.
سؤالات دیگر پزشکی
سؤال 1474- آیا خریدوفروش داروهای غیر مجاز، یا تاریخ گذشته، جایز است؟
جواب: خریدوفروش داروهای غیر مجاز جایز نیست؛ و داروهایی که تاریخ آن گذشته، اگر مقدار قابل ملاحظه‌ای از آثار خود را داشته باشد، و به طرف اعلام شود اشکالی ندارد، در غیر این صورت جایز نیست.
سؤال 1475- آیا خریدوفروش داروهای دولتی خارج از سیستم نظارتی جایز است؟
جواب: در صورتی که بر خلاف مقرّرات جمهوری اسلامی باشد، یا منشأ ضرر و زیانی شود، جایز نیست.
سؤال 1476- آیا برای انجام تحقیقات پزشکی، ضرر رساندن به حیوانات یا گیاهان جایز است؟
جواب: در مورد گیاهان اشکالی ندارد. و در مورد حیوانات، هرگاه تحقیقات برای منظور مهمّی باشد جایز است.
سؤال 1477- اگر دانشجوی پزشکی از اسرار استادش که پزشک است آگاه باشد، و فساد اخلاقی او را بداند، وظیفه‌اش چیست؟ در حالی که بقیّه او را کاملًا مؤمن می‌دانند، و در مسائل بسیاری به او مراجعه می‌کنند.
جواب: او باید به وظیفۀ خود عمل کند، و کاری به دیگران نداشته باشد.
سؤال 1478- آیا پزشک در مسائلی که حکم آن را نمی‌داند، می‌تواند به اجتهاد خود عمل کند؟ در صورت اضطرار و نیاز به اقدام فوری چطور؟
جواب: اگر واقعاً اضطرار باشد، و دسترسی به شخص مطّلعی نباشد، می‌تواند به آنچه احساس ضرورت می‌کند عمل نماید.
سؤال 1479- نبود وسائل جرّاحی، یا کم بودن آن در اتاق عمل، ممکن است باعث مرگ بیماران شود. آیا تهیّۀ این وسائل واجب است؟
جواب: بر حکومت اسلامی لازم است که وسائل را فراهم کنند، همچنین بیمارستانهای خصوصی هرگاه بیماری را پذیرش کنند، باید وسائل را فراهم سازند.
سؤال 1480- توالت‌های سنّتی ایران، برای برخی از بیماران از جمله بعضی بیماران قلبی مضر است، آیا استفاده از توالت فرنگی مجاز است؟
جواب: استفاده از توالت فرنگی برای همه جایز است.
سؤال 1481- آیا بستری نمودن بیمار جهت انجام شوک برقی (با وجود احتمال عوارض جانبی برای بیمار) به دلیل درآمدزا بودن آن مجاز است؟
جواب: جایز نیست؛ ولی اگر این کار از طرق درمان محسوب شود، و احتمال عوارضی برود و به بیمار گفته شود، و از او اجازه بگیرند مانعی ندارد.
سؤال 1482- بیمارانی به بیمارستان مراجعه می‌کنند که قادر بر پرداخت هزینۀ درمان یا عمل جرّاحی نیستند. آیا در این صورت مسئولیّتی متوجّه بیمارستان، دکتر جرّاح یا حکومت اسلامی هست؟ در صورت فوت یا نقص عضو، دیه‌ای بر ذمّۀ آنها استقرار پیدا می‌کند؟
جواب: بر حکومت اسلامی واجب است در این گونه امور تدبیری بیندیشد، که مشکل این افراد حل شود.
سؤال 1483- با تزریق آمپولی به نام «پروستودین» در سه‌ماهۀ اوّل حاملگی، معمولًا جنین پس از یک ساعت سقط می‌شود، این داروها گاه به شکل شیاف یا ژل نیز عرضه می‌گردد. آیا خریدوفروش چنین دارویی جایز است؟
جواب: خریدوفروش آن اشکالی ندارد، ولی باید حتماً با اجازه و نسخۀ پزشک متعهّد باشد، تا از آن سوء استفاده نشود.
سؤال 1484- داروی مذکور به صورت قاچاق در بازار به وفور وجود دارد، آیا باید از خریدوفروش آن جلوگیری کرد؟
جواب: آری باید از خریدوفروش آن بدون شرطی که در بالا گفتیم جلوگیری شود.
سؤال 1485- در برخی از مسائل پزشکی پزشک مقلّد یک مرجع، و بیمار مقلّد مرجع تقلیدی دیگر است، و نظر آن مراجع متفاوت است. کدام نظریّه باید ملاک عمل قرار گیرد؟
جواب: پزشک به وظیفۀ خود عمل می‌کند.
سؤال 1486- در بسیاری از مراکز آموزشی، درمانی و پزشکی، امکان جداسازی دانشجویان دختر و پسر وجود دارد. لکن برخی از مسئولین نسبت به این مسأله بی‌توجّهی می‌کنند. نظر جنابعالی در این زمینه چیست؟
جواب: اگر امکان تفکیک باشد، تفکیک لازم است.
سؤال 1487- آیا مراجعه به دکتر متخصّص غیر مسلمان جایز است؟
جواب: اگر مفسدۀ خاصّی بر آن مترتّب نشود، اشکالی ندارد.
سؤال 1488- برخی از جرّاحان خارج از تعرفۀ تعیین شده از بیماران پول دریافت می‌کنند، و بیمار نیز به ناچار آن را می‌پردازد. آیا این کار مجاز است؟
جواب: در صورتی که طبیب استخدام دولت باشد، در برابر انجام وظیفه خود نمی‌تواند پول اضافی بگیرد، ولی اگر در استخدام نبوده باشد، هر قدر با بیمار توافق کند مانعی ندارد؛ ولی باید عدل و انصاف را رعایت کند.
سؤال 1489- کمبود خون و برخی مقرّرات دست و پاگیر برای استفاده از وسایل، ممکن است موجب مرگ بیماران در اتاق عمل شود. آیا اصلاح این مقرّرات واجب است؟
جواب: واجب است کاری کنند که جان مردم در اتاق عمل به خطر نیفتد.
سؤال 1490- آیا پزشک، یا پرستار، حقّ تحقیر کردن و ناسزا گفتن به زنان حامله، که فرزندان زیادی دارند، را دارد؟
جواب: تحقیر هیچ مسلمانی جایز نیست.
