فصل چهل و پنجم: احکام امر به معروف و نهی از منکر و دفاع
اشاره
سؤال 1371- لطفاً به سؤالات سه‌گانه زیر پاسخ فرمایید:
الف) آیا فلسفه تشکیل حکومت اسلامی از باب امر به معروف و نهی از منکر بوده، یا فراتر از این موضوع می‌باشد؟
جواب: یکی از وظایف حکومت اسلامی امر به معروف و نهی از منکر است، امّا وظایف آن بسیار گسترده‌تر از آن می‌باشد.
ب) بر فرض مثبت بودن پاسخ، آیا نهادهای حکومتی کنونی، این منظور (امر به معروف و نهی از منکر) را برآورده می‌سازند؟
جواب: در حکومت اسلامی بخش مهمّی از این اهداف انجام می‌شود؛ ولی وظیفه مردم در این باب ساقط نمی‌گردد.
ج) در هر صورت، آیا وجود نهاد خاصّ و مستقلّی تحت این عنوان در جامعه فعلی لازم است؟
جواب: بی‌شک اگر چنین نهادی وجود داشته باشد مؤثّرتر خواهد بود و هماهنگ با آیه شریفه «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ … » «1» می‌باشد، و به هر حال وظایف حکومت در این زمینه مانع از جنبه عمومی امر به معروف و نهی از منکر نیست.
سؤال 1372- در مقابل زنان و دخترانی که در کوچه و بازار حجاب خود را رعایت نمی‌کنند و اشخاصی که صدای موسیقی آنها در کوچه و خیابان بلند است و کسان دیگری که به عناوین مختلف فساد فی الارض می‌کنند، چه وظیفه‌ای داریم؟
______________________________
(1). سوره آل عمران، آیه 104.
جواب: وظیفه شما امر به معروف و نهی از منکر است و هرگاه مؤثّر نیفتاد باید به مقامات مسئول خبر دهید تا آنها را به وظایفشان آشنا کنند.
سؤال 1373- آیا از انجام کاری که حرام است و در ملأ عام و اجتماع انجام شود می‌توان جلوگیری کرد؟
جواب: نهی از منکر بر همه واجب است؛ ولی در آنجا که احتیاج به اقدامات عملی دارد باید با اجازه حاکم شرع باشد.
سؤال 1374- آیا تذکّر دادن به زنان بدحجاب در جامعه، از سوی برادران بسیجی جایز است؟
جواب: در صورتی که امید تأثیر باشد واجب است؛ ولی با زبان خوش و مؤدّبانه باشد تا مفسده‌ای بر آن مترتّب نشود.
سؤال 1375- اگر در جایی که حضور داریم بازی با پاسور انجام شود، یا پاسور به فروش برسد، آیا می‌توان جلوگیری کرد؟
جواب: در چنین موردی امر به معروف و نهی از منکر واجب است؛ ولی اقدامهای عملی، مانند گرفتن ورقها، احتیاج به اجازه حاکم شرع دارد.
سؤال 1376- در امر به معروف و نهی از منکر، اگر احتمال برود که به صورت دسته‌جمعی اثر می‌کند، آیا باید دسته جمعی امر به معروف کرد؟
جواب: امر به معروف به هر صورت که اثر کند واجب است؛ خواه فردی باشد یا نباشد.
سؤال 1377- آیا امر به معروف لسانی احتیاج به حکم یا اجازه قانونی مراجع ذی صلاح دارد؟
جواب: در آن جایی که جنبه زبانی داشته باشد احتیاج به اجازه نیست و اگر اقدام عملی در آن باشد اجازه حاکم شرع یا مسئولان حکومت اسلامی لازم است.
سؤال 1378- هرگاه نهی از منکر خود باعث عمل حرامی شود، مانند نگاه به زنان بی‌مبالات و آرایش کرده، آیا باز هم واجب است؟
جواب: باید کاری کرد که امر به معروف و نهی از منکر با این امور مخلوط نشود؛ ولی نظرهای قهری اشکال ندارد.
سؤال 1379- اگر آمر به معروف و ناهی از منکر، احتمال تأثیر در مخاطب ندهد، یا احتمال تأثیر آنی و زودگذر دهد، چه باید بکند؟
جواب: همان مقدار که اثر دارد، کافی است.
سؤال 1380- آیا می‌توان در جامعه اسلامی برای محو مظاهر فرهنگ غربی و تشبّه به بیگانگان کوشید؟
جواب: با رعایت موازین اسلامی چنین کاری نه تنها جایز، بلکه لازم است.
سؤال 1381- آیا برای امر به معروف همه شرایط باید وجود داشته باشد و با ساقط شدن یک شرط نمی‌توان امر به معروف کرد؟
جواب: همه شرایط شرعی باید در آن جمع شود.
سؤال 1382- آیا به دلیل این که جامعه در وضعیّت اقتصادی دشواری به سر می‌برد، می‌توان از فریضه امر به معروف و نهی از منکر دست کشید؟
جواب: دشواری شرایط اقتصادی ربطی به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر ندارد.
سؤال 1383- با وجود شرایط فعلی و وضعیّت جامعه کنونی، آیا حضرتعالی صلاح می‌بینید که در بین بسیجیان گروههایی برای این امر تشکیل شود؟
جواب: چنانچه آموزشهای لازم را در زمینه امر به معروف و نهی از منکر و شرایط و ظرافتهای آن ببینند کار بسیار خوبی است، بلکه در شرایطی واجب است؛ ولی نباید بهانه‌ای به دست مخالفان بدهند، و رعایت ادب اسلامی را در هر حال بنمایند.
سؤال 1384- آیا به انگیزه نهی از منکر می‌توان افرادی را که مرتکب منکر می‌شوند با رعایت شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر، مورد ضرب و جرح قرار داد، یا به اموال آنها خسارتی وارد کرد؟ و یا این که مراتب نهی از منکر در این حد، از وظایف حکومت اسلامی و طبق قانون شرع است؟
جواب: امر به معروف و نهی از منکر در این حد، مربوط به حکومت اسلامی است و در حدّ تبلیغ و گفتن و نوشتن، وظیفه عموم مردم است.
سؤال 1385- آیا در محیط مدارس امر به معروف و نهی از منکر، با نهی مسئولین مدرسه، از دانش‌آموزان ساقط می‌شود؟
جواب: ساقط نمی‌شود؛ به شرحی که در مسائل گذشته آمد.
سؤال 1386- در برابر دولتهای ظالم که کوچکترین مسأله‌ای برای مسلمانان از اسرار محسوب می‌شود، اگر اشخاصی به افشای این اسرار بپردازند، چه حکمی دارند؟ آیا نسبت به این افراد هم باید مراحل امر به معروف و نهی از منکر سپری شود؟ و آیا اقدامات عملی و ضرب و جرح این اشخاص نیاز به اجازه حاکم شرع دارد؟
جواب: افشای این اسرار جایز نیست، و لازم است که این افراد را امر به معروف و نهی از منکر نمود؛ امّا اقدامات عملی نیاز به اجازه حاکم شرع دارد.
سؤال 1387- آیا صحبت کردن مرد با زن نامحرم جهت امر به معروف و نهی از منکر مشکلی دارد؟ اگر این عمل در اتاق یا محلّ خلوتی انجام گیرد، چگونه است؟
جواب: اشکالی ندارد؛ مگر این که مفسده‌ای بر آن مترتّب شود.
سؤال 1388- در شهرهای بزرگ، مانند تهران، با وجود مفاسد مختلف، انسان هر طور که فکر می‌کند می‌بیند شرایط امر به معروف و نهی از منکر موجود نیست؛ یعنی احتمال تأثیر نمی‌رود، و از طرفی در احادیث و روایات آمده است که: «در صورت عمل ننمودن اشخاص به این دو فریضه الهی امکان نزول عذاب می‌رود» وظیفه ما را در این گونه موارد بیان فرمایید.
جواب: از تأثیر کردن امر به معروف و نهی از منکر مأیوس نشوید و بازهم ادامه دهید؛ مطمئن باشید اگر در مواردی بی‌اثر باشد، در مواردی دیگر مؤثّر خواهد بود، و با این بهانه‌ها نباید این فریضه بزرگ الهی فراموش شود.
احکام دفاع
سؤال 1389- حکم دفاع و مقاومت در مقابل جانی یا سارق، برای جلوگیری از تجاوز یا هتک ناموس و یا سرقت را در موارد ذیل بیان فرمایید:
الف) آنجا که احتمال آبروریزی مجنیٌ علیه در کار باشد.
جواب: باید مقاومت کرد.
ب) آنجا که احتمال قتل یا ضرب و جرح شدید مجنیٌ علیه باشد.
جواب: در مورد احتمال عقلایی قتل، حفظ نفس لازم است.
ج) آنجا که مال قابل ملاحظه‌ای مورد تعرّض باشد.
جواب: در اینگونه موارد می‌توان مقاومت کرد.
د) جایی که مقاومت منجر به قتل جانی یا سارق شود.
جواب: هیچ اشکالی ندارد.
ه-) در موارد عدم جواز برخورد با جانی یا سارق، تکلیف مدافع چیست؟
جواب: در مواردی که دفاع جایز است، و لو بلغ ما بلغ، خون جانی و سارق هدر می‌باشد و در غیر آن حکم سایر مسلمین را دارد.
