فصل چهل و سوّم: احکام وصیّت
سؤال 1323- آیا انسان می‌تواند ثلث مالش را هنگام وصیّت در اشیای خاصّی قرار دهد؟
جواب: برای هر موردی که مشروع و مباح است می‌تواند وصیّت کند، و ثلث را در مال خاصّی که بخواهد تعیین نماید.
سؤال 1324- اگر کسی بخواهد همسرش پس از فوتش مادام الحیات در منزل مسکونی او سکونت داشته باشد و سایر ورثه مزاحمتی برای او ایجاد نکنند، چگونه باید وصیّت کند؟
جواب: می‌تواند منافع خانه را به عنوان ثلث به او واگذار کند و احتیاطاً از ورثه هم رضایت بگیرد، و یا این که منافع مزبور را به همسرش در برابر چیز معیّنی مصالحه کند و عوض را دریافت دارد، و از همه بهتر این که منافع خانه را به عنوان «عُمری» و «سُکنی» (یعنی اسکان همسرش در آن خانه مادام‌الحیات) به او واگذار کند، در این صورت ورثه حقّ بیرون کردن او را از خانه مادام‌العمر ندارند.
سؤال 1325- اگر شخصی بیش از ثلث اموالش را ثلث قرار دهد و فرزندانش هم با توجّه به باقیمانده موافقت کنند، سپس در اواخر عمرش (سه ماه قبل از فوت) وصیّتنامه‌ای تنظیم و در آن قسمتی از اموال خود را به فردی هبه نماید، حکم هبه و وصیّتنامه را بیان فرمایید:
جواب: چنانچه رضایت آنها مشروط به باقی ماندن مقدار مزبور بوده و او در آخر عمر چیزی را ببخشد، وصیّت مازاد بر ثلث نافذ نیست.
سؤال 1326- چندی قبل یکی از دوستان به رحمت ایزدی پیوست، از ایشان وصیّتنامه‌ای به جای مانده که طبق آن باید ثلث دارائی‌اش صرف مخارج کفن و دفن و نماز و روزه شود و هر چه باقی ماند کار خیر انجام شود، اکنون برای ما دو سؤال پیش آمده، لطفاً جواب این دو سؤال را روشن فرمایید:
الف) ایشان مقدار نماز و روزه را معیّن نکرده است، برای اجرای وصیّت ایشان چند سال باید نماز و روزه بخریم؟
جواب: اگر مقدار ثلث زیاد است، به اندازه‌ای که احتمال می‌دهید از او نماز و روزه فوت شده، و یا عیب و اشکالی داشته استیجار کنید، و بقیّه را در کار خیر مصرف نمایید.
ب) آیا مصرف یک سوّم اموال ایشان جهت کار خیر فوریّت دارد، یا می‌توان با تأنّی و در درازمدت انجام داد؟
جواب: باید در کوتاه مدّت انجام گیرد.
ج) آیا اثاث معمول منزل، مثل ظروف و وسایل آشپزخانه، باید در محاسبه اموال بطور دقیق بیاید؟
جواب: آری، آن هم باید محاسبه شود.
سؤال 1327- شخصی در وصیّتنامه دوّم خود چنین می‌نویسد:
«خانه‌ای در خیابان فلان دارم، آن را به فرزندم یوسف منتقل کردم، به شرط آن که اختیار فسخ مادام الحیات با خودم باشد. و قطعه زمینی که دارای دو سند می‌باشد به دو دخترم، محبوبه و منیره، برای جهیزیّه آنها منتقل نمودم، و اختیار فسخ در این مورد نیز مادام‌الحیات با خودم می‌باشد» با توجّه به عبارات فوق، آیا این وصیّت مصداق هبه است، یا صلح تلقّی می‌شود؟ و آیا اختیار فسخ مادام‌الحیات ضرری به صحّت آن وارد نمی‌کند؟
جواب: ظاهر این است که این واگذاری به صورت هبه، یا صلح بلاعوض- که آن هم مفهوم هبه را دارد- می‌باشد، بنابراین چنانچه مورد هبه را تحویل داده، صحیح است و خیار فسخی که برای خودش قرار داده، آن هم مشکلی ندارد، امّا اگر تحویل نداده باطل است.
سؤال 1328- شخصی محترم و خیّر در وصیتنامه خود از بازماندگان درخواست نموده، از محلّ ثلث اموال او یک حسینیّه و یک مسجد احداث نمایند. بازماندگان حسینیّه را ساخته‌اند و اکنون در صدد احداث مسجد می‌باشند، حال با توجّه به امور زیر، آیا می‌توان به جای مسجد حسینیّه‌ای دیگر، یا یکی دو سالن به بنای امامزاده محل اضافه نمود؟
الف) منطقه از نظر مسجد اشباع می‌باشد و می‌توان گفت هر 100 تا 150 متر یک مسجد وجود دارد، بطوری که از بعضی مساجد فقط چند روز اوّل ماه محرم استفاده می‌شود.
ب) بازماندگان متوفّی اصرار به ساخت مسجد در محل و محدوده زندگی خود دارند.
ج) وکیل متوفّی، که مسئول اجرای وصیّتنامه می‌باشد، و نیز اطرافیان آن مرحوم با توجّه به حضور گسترده مردم در امامزاده محل به منظور زیارت و نیز برگزاری مراسم مختلف مذهبی از قبیل زیارت عاشورا، دعای ندبه، جشن اعیاد مذهبی، جشن میلاد معصومین (علیهم السلام) و جلسات قرآن و احیا و شب‌زنده‌داری لیالی قدر و عزاداری ماه محرّم الحرام و دیگر مراسم مذهبی در این امامزاده، تمایل به احداث بنایی برای رفع نیازها در این مکان مقدّس دارند.
د) زمینهای امامزاده همگی وقف می‌باشند و ساخت مسجد در این مکان چندان مناسب و ضروری نمی‌باشد.
جواب: وصیّت را نمی‌توان تغییر داد و باید مسجد ساخته شود، البتّه در محلّی که احتیاج به مسجد بیشتر است، خواه دور باشد یا نزدیک (در صورتی که جای معیّنی در وصیّتنامه تعیین نشده باشد).
