فصل اوّل: احکام تقلید
سؤال 1- اگر فقیهی دارای علومی غیر از فقه و اصول باشد سبب ترجیح او در مقام تقلید می‌شود؟
جواب: دارا بودن علومی دیگر غیر از فقه و اصول سبب ترجیح فقیهی بر فقیه دیگر نمی‌شود مگر علومی که در فهم احکام یا تنقیح موضوعات، مؤثّر بوده باشد.
سؤال 2- آیا می‌توان از مجتهد مرده تقلید نمود؟
جواب: احتیاط ترک تقلید ابتدایی میّت است اما بقای بر تقلید میّت در مسائلی که عمل کرده یا اخذ فتوا برای عمل نموده جایز است.
سؤال 3- کسی که بدون اجازه مجتهد زنده به تقلید میّت باقی مانده است اعمالی که انجام داده چه حکمی دارد؟
جواب: حال باید از مجتهد زنده در مسأله بقای بر تقلید میّت، تقلید کند چنانچه فتوای مرجع فعلی او جواز بر بقا باشد اعمال سابق او صحیح است.
سؤال 4- در چه مسائلی می‌توان به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته عمل نمود؟
جواب: تنها در مسائلی می‌تواند باقی بماند که به آن عمل کرده باشد.
سؤال 5- تفاوت بین فتوا و حکم از کجا سرچشمه می‌گیرد که فتوا فقط بر مقلّدین لازم العمل است اما حکم بر جمیع افراد؟ اگر دو فقیه احکام مختلف دهند چه وضعی پیش می‌آید؟ اصلا فقیهی که حاکمیّت عامّه ندارد آیا حکمش بر امّت نافذ است؟
استفتاءات جدید (مکارم)، ج1، ص: 20
جواب: به کتاب «أنوار الفقاهة» ما مراجعه نمایید.
سؤال 6- آیا در این عصر که مسائل و مشکلات زندگی انسانها بسیار گسترده و پیچیده شده و قدرت یافتن بر استنباط احکام این مسائل نیاز به احاطه بر علوم و اطّلاعات گسترده‌ای دارد کسی می‌تواند به رتبه اجتهاد مطلق نائل شود؟
جواب: البتّه امکان‌پذیر است و بهترین دلیل بر امکان، وقوع آن است که ما در حوزه‌های علمیّه شاهد و ناظر آن هستیم.
سؤال 7- اگر مرجع تقلید یا مجتهدی احساس کند که شرایط مرجعیّت یا اجتهاد را از دست داده آیا لازم است که اعلام کند؟
جواب: لازم است اعلام کند.
سؤال 8- اگر انسان بتواند تشخیص دهد که فلان مرجع از نظر مبانی اصولی قویتر است آیا این تشخیص، در اعلم بودن آن مرجع دخیل است؟
جواب: اعلم بودن تنها به آگاهی و اعلمیّت در علم اصول حاصل نمی‌شود بلکه شرایط دیگری نیز دارد.
سؤال 9- آیا کسی که می‌خواهد عمل به احتیاط بنماید می‌تواند مثلا احتیاطات بیع را از فلان مرجع و احتیاطات صلاه را از مرجع دیگر اخذ کند؟
جواب: اگر منظور پیروی کردن در اخذ طریقه احتیاط از دو مجتهدی که هر دو مساوی در فقاهت باشند بوده باشد مانعی ندارد.
سؤال 10- آیا کسی که عمل به احتیاط می‌کند باید احکام صادره از مجتهدین میّت را هم لحاظ دارد؟
جواب: اگر مقصودش احتیاط مطلق است باید همه اقوال را ببیند و اگر هدفش احتیاط بین محتمل المرجعیّه‌هاست، تنها آگاهی از اقوال علمای زنده برای او کافی است.
سؤال 11- آیا تصریح به جواز عمل به رساله که معمولا در ابتدای رساله‌ها
استفتاءات جدید (مکارم)، ج1، ص: 21
نوشته می‌شود به معنای نفی دیگران است؟ و آیا مردم نسبت به مرجعی که ناشناخته مانده چون قدرت بیان نداشته است مسئول هستند؟
جواب: الف) تصریح به جواز عمل به رساله، دلیل بر نفی دیگران نیست، بلکه ممکن است دیگران هم در شرایط مساوی و هر دو یا هر چند نفر جایز التّقلید باشند. آری اگر کسی در اوّل رساله خود بنویسد عمل به این رساله متعیّن است و عمل به غیر آن جایز نیست مفهومش نفی دیگران است در حالی که هرگز ندیده‌ایم احدی در مقدمه رساله چنین چیزی بنویسد.
ب) درست است که قدرت بیان باعث معرفی شخص است امّا اگر کسی بیانی نداشت و مقام علمی او مجهول ماند و بعد از فحص نیز مقام علمی او روشن نشد مردم نسبت به او وظیفه‌ای ندارند، مانند گنجی است که شناخته نشده و کسی در برابر آن گنج وظیفه‌ای ندارد.
سؤال 12- چنانچه بین قانون مصوّب و لازم الاجرای جمهوری اسلامی (که از کلّیه مراحل تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان و غیره گذشته است) با فتوای مراجع تقلید تفاوت وجود داشته باشد وظیفه قاضی مقلّد چیست؟
جواب: قاضی اگر مجتهد باشد به رأی خود حکم می‌کند و اگر بر اثر ضرورتها غیر مجتهد برای منصب قضا نصب شود به رأی مرجع تقلید خود عمل خواهد کرد و در تعارض قوانین حکومت اسلامی با رأی مرجع تقلید چنانچه عمل به احتیاط ممکن باشد اولی عمل به احتیاط است و اگر ممکن نباشد یا موجب ضرر و زیان و عسر و حرج گردد، قوانین حکومت اسلامی در مسائل عمومی و اجتماعی مقدم است و در مسائل خصوصی باید به رای مرجع خود عمل کند.
سؤال 13- چنانچه پاسخ سؤال پیش این باشد که از بین قانون و فتوای معارض با هم حتما باید به فتوای مرجع تقلید عمل نمود، بنابراین مرقوم بفرمایید که فلسفه ولایت فقیه و تشکیل حکومت اسلامی و فلسفه تشکیل قوّه مقننه و وضع
استفتاءات جدید (مکارم)، ج1، ص: 22
قانون چیست؟ و اگر پاسخ سؤال این است که باید بر طبق قانون عمل کرد بنابراین فلسفه تقلید و فلسفه وجودی مراجع تقلید چیست؟ و چه آثاری بر آن مترتّب است و صدور فتوا از ناحیه آنان در ابواب مختلف فقهی که قانون نیز در مورد آنها وجود دارد چه فایده‌ای خواهد داشت؟
جواب: از آنچه در پاسخ سؤال قبل گفته شد هم فلسفه وجودی حکومت و هم فلسفه مرجعیّت روشن می‌شود.
سؤال 14- مستدعی است تعیین فرمایید احتیاطات حضرت عالی را به کدام یک از مراجع عظام مراجعه نماییم؟
جواب: می‌توانید به یکی از مراجع معروف در محافل علمی مراجعه فرمایید.
سؤال 15- شخصی ده سال بدون تقلید عبادت می‌کند، عبادتش چگونه است؟
جواب: باید هم اکنون تقلید کند و آنچه مطابق دستور مرجع فعلی او واقع شده صحیح است و غیر آن را باید اعاده کند.
سؤال 16- آیا انتشار رساله توسط مجتهدی به معنای این است که او خود را از دیگران اعلم می‌داند؟
جواب: چنین دلالتی ندارد.
سؤال 17- در رساله‌های عملیّه نوشته شده است که از باید مجتهد اعلم تقلید کرد، از آن جایی که تشخیص و تعیین فرد اعلم در میان مجتهدین برای اهل علم و خبره مشکل و برای عوام محال و ممتنع است، آیا می‌توان در مسائل مورد اختلاف به جای تقلید از یک شخص معیّن، رأی اکثریت را ملاک عمل قرار داد؟
جواب: رأی اکثریت کافی نیست، اگر اعلم ثابت است باید در مسائل اختلافی از او تقلید کرد و اگر ثابت نیست مردم مخیّر هستند.
سؤال 18- کسانی که مجتهد نیستند واجب است در مسائل شرعی و احکام غیر ضروری دین از دستورات مجتهد جامع الشرایط تقلید کنند، آیا در مسائل سیاسی و
استفتاءات جدید (مکارم)، ج1، ص: 23
حکومتی نیز چنین است مثلا در نظام جمهوری اسلامی ایران آیا اطاعت از قوانین و مقرّرات دولت که به تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان رسیده، واجب شرعی است؟
جواب: باید از قوانینی که در بالا شرح دادید تخلّف نکنند.
سؤال 19- شخصی پس از فوت مرجع تقلیدش از مجتهدی تقلید نموده، ولی قبل از عمل به فتوای آن مجتهد مجدداً از مرجع قبلی که فوت نموده تقلید کرده است، آیا عدول با توصیف فوق‌الذکر جایز می‌باشد؟ با در نظر گرفتن اینکه در بعضی از مسائل از جمله در مسائل تقلید، مقلّد همین مجتهد زنده می‌باشد.
جواب: چنانچه مجتهد زنده اعلم بوده، عدولش صحیح و بازگشت از آن جایز نیست و اگر میّت اعلم بوده، تقلیدش از مجتهد زنده در موارد علم اجمالی یا تفصیلی به اختلاف جایز نبوده است.
سؤال 20- اگر بر انسان طبق فتوای مرجع قبلی خود، احکامی از قبیل خمس و غیره واجب و یا بعضی از اعمالش باطل و یا مشکوک به نظر برسد، ولی طبق فتوای مرجع فعلی اعمالش صحیح و یا خمس و غیره واجب نباشد، لطفاً مرقوم فرمایید آیا می‌تواند طبق فتوای مرجع بعدی خود عمل و در نتیجه اعمالش صحیح و خمس و امثال آن را پرداخت ننماید؟
جواب: خالی از اشکال نیست.
سؤال 21- آیا از مجتهدی که در مسائل روز جامعه و سیاست داخلی و خارجی کشور آگاه نیست ولی دارای شرایطی که در رساله عملیّه ذکر شده می‌باشد، تقلید جایز است؟
جواب: جایز است بشرط آن که فتاوای او موجب مفسده‌ای در جامعه اسلامی نگردد.
سؤال 22- آیا حضرت عالی حکم حاکم را نافذ می‌دانید، بنابراین اگر مرجعی
استفتاءات جدید (مکارم)، ج1، ص: 24
حکم کرد آیا بر همه حتّی مراجع دیگر واجب است عمل کنند؟
جواب: بر همه واجب است عمل نمایند مگر اینکه خلاف آن، یقینی باشد.
سؤال 23- آیا مرجع باید مجتهد مطلق باشد یا متجزّی هم می‌تواند باشد؟
جواب: تقلید متجزّی خالی از اشکال نیست.
سؤال 24- آیا زن می‌تواند علوم اسلامی را تحصیل نماید و به مقام اجتهاد برسد؟
جواب: مانعی ندارد و ممکن است به مقام اجتهاد برسد.
سؤال 25- اگر زنی به مقام اجتهاد برسد آیا بر او نیز تقلید حرام است؟
جواب: در این مسأله فرقی میان مرد و زن نیست.
سؤال 26- آیا رجوع از مرجع مساوی به مساوی را جایز می‌دانید؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 27- شخصی از مرجعی تقلید می‌کرده است، پس از فوت او با اجازه مرجع دوّم زنده به تقلید مرجع اوّل باقی مانده است، سپس مرجع دوّم از دنیا رفته است و اکنون از مرجع سوّم که زنده است تقلید می‌کند، اکنون آیا با اجازه مرجع زنده باید بر تقلید از مرجع اوّل باقی بماند یا مرجع دوّم؟
جواب: به تقلید مرجع اوّل باقی بماند
سؤال 28- تقلید بر مجتهد حرام است آیا این مسأله شامل فضلا و طلّابی که در مسائل اندکی مجتهد هستند می‌شود؟
جواب: شامل مجتهد مطلق و متجزّی هر دو می‌شود.
سؤال 29- خواهشمندم بفرمایید چرا تقلید واجب است؟
جواب: به دلیل عقل و بنای عقلای دنیا که جاهل در هر مسأله‌ای باید به عالم رجوع کند، آیا شما هرگاه مریض شوید از طبیب دستور نمی‌گیرید، احکام دین را نیز باید از متخصّصان آن فراگرفت.
سؤال 30- بنده از حضرت آیت اللّه العظمی اراکی (رضوان اللّه تعالی علیه)
استفتاءات جدید (مکارم)، ج1، ص: 25
تقلید می‌کردم و بعد از فوت ایشان به فتوای شما بر تقلید ایشان باقی ماندم، آیا باید حتماً مسائل جدیدی که پیش می‌آید را از شما سؤال کنم یا می‌توانم به مراجع دیگر رجوع کنم و اگر به کس دیگری رجوع کردم در حالی که استفتائاتی از جنابعالی نموده بودم و به بعضی از آنها عمل کردم می‌توانم همان سؤالات را از او سؤال کنم؟
جواب: چنانچه به ما رجوع کرده‌اید، باید مسائل تازه را از ما سؤال کنید.
استفتاءات جدید (مکارم)، ج1، ص: 27
