فصل پانزدهم: احکام حجّ
شرایط وجوب حجّ
سؤال 594- زنی که مهریّه زیادی، که به حدّ استطاعت حجّ می‌رسد، از شوهرش طلبکار است، آیا به صرف طلب‌کاری مستطیع شده و حجّ بر او مستقرّ می‌باشد؟ و هرگاه قبل از گرفتن مهریّه از دنیا برود، آیا لازم است شخصی را به نیابت از او به حجّ بفرستند؟
جواب: هرگاه گرفتن مهریّه از شوهر برای او عیب نباشد و مشکلی در زندگانی او و شوهرش ایجاد نکند، مستطیع است و باید به حجّ برود و اگر نرفت باید ورثه او از مالش بردارند و ادا کنند.
سؤال 595- زن جوانی از طرف شوهر، دوستان و فامیلها، در جشن عروسی دارای مقداری طلا شده، که قیمت آن به اندازه استطاعت حجّ می‌باشد، آیا این زن مستطیع است؟ یا چون زمان زینت و آرایش او می‌باشد و خود را با آن آرایش می‌کند طلای مذکور جزء مؤونه می‌باشد؟ اگر همین طلا را بفروشد، یا برای تبدیل بطور مکرّر خریدوفروش نماید چه تکلیفی دارد؟
جواب: اگر آن مقداری که دارد جزء شئون او در مورد زینت است، مستطیع نیست.
سؤال 596- حضرتعالی برای وجوب حَجّة الإسلام شرط فرموده‌اید که مکلّف عاقل باشد، آیا منظور حضرتعالی جنون دائمی است، یا جنون ادواری و گاهگاهی را نیز شامل می‌شود؟
جواب: مراد جنون دائمی است و مجنون ادواری اگر بتواند اعمال حجّ را در حالی که عاقل باشد بجا آورد اشکال ندارد.
سؤال 597- اگر مکلّف در بین سال از حیث مالی مستطیع شود، ولی قبل از رسیدن موسم حجّ در همان سال فوت کند، آیا حجّ بر او واجب است؟
جواب: حجّ بر او واجب نیست.
سؤال 598- خانمی مستطیع شده و امسال نام او را اعلام نموده‌اند. نامبرده به دلیل این که نابینا شده، فرزند خود را نایب نموده است. آیا صرف نابینا شدن موجب اسقاط استطاعت است؟ ضمناً نامبرده همراه ندارد و توان مالی برای پرداخت هزینه همراه را نیز ندارد.
جواب: افراد نابینا اگر همراه نداشته باشند، معمولًا مستطیع نیستند و اگر قبلًا استطاعتی نداشته‌اند لزومی ندارد کسی را به جای خود بفرستند؛ مگر این که خودشان مایل باشند.
سؤال 599- خانمی به دلیل استطاعت مالی و بدنی ثبت نام نموده و امسال نام او را اعلام کرده‌اند، بعد از اعلام، تصادف کرد و در چند جای بدنش شکستگی استخوان به وجود آمد، در حال حاضر توان حرکت و شستشو و طاهر کردن خود را ندارد و ممکن است این وضعیّت تا موسم حجّ ادامه یابد، سؤال این است که آیا نامبرده با همین وضع و با بدن نجس باید به حجّ برود و طواف و نماز را با همین وضع بجا آورد، یا این که باید صبر کند تا سال بعد حالش مساعد شود؟ و اگر سازمان حجّ و زیارت قول مساعد برای سال بعد نداد وظیفه‌اش چیست؟
جواب: اگر می‌تواند با همین حال به مکّه برود و طبق وظیفه شرعی خود عمل کند؛ مگر این که از رفتن عاجز باشد.
سؤال 600- مدّتی قبل به منظور تشرّف به مکّه معظّمه ثبت نام کردم؛ ولی تا کنون موفّق به رفتن نشده‌ام، با توجّه به گذشت زمان، از لحاظ جسمانی ضعیف شده‌ام و به همان نسبت از نظر درآمد، فعلًا امکانات مالی اجازه این کار را نمی‌دهد؛ مگر این که ملک شخص خودم را در معرض فروش قرار دهم، و چنان چه ملک را به فروش برسانم در مضیقه قرار خواهم گرفت. آیا جایز است ملکی که از آن امرار معاش می‌کنم، در معرض فروش قرار دهم؟
جواب: اگر هزینه‌های واجب حجّ را ندارید مستطیع نیستید و می‌توانید فیش حجّ خود را بفروشید و قیمت آن را مصرف کنید.
سؤال 601- یکی از مؤمنین اهل مدینه از مسجد شجره محرم می‌شود و به قصد این که در جدّه پولی از برادرش بگیرد، تا به وسیله آن مستطیع شود، به طرف جدّه حرکت می‌کند؛ ولی برادرش پولی ندارد که به او بدهد، مدّتی برای تهیّه پول معطّل می‌شود تا این که پس از مدّتی شخصی مقداری پول به عنوان هدیه یا غیر آن به برادرش می‌دهد و او هم در اختیار این شخص می‌گذارد آیا احرام اوّلش صحیح است؟
جواب: ظاهر این است که احرامش صحیح و حجّ او کفایت از حَجّة الإسلام می‌کند.
حجّ نیابتی
سؤال 602- پدر یا مادری برای حجّ ثبت نام کرده و پیش از فرا رسیدن نوبت اعزام، فوت نموده و نسبت به حجّ خود وصیّتی نکرده است؛ اکنون با توافق ورثه، یکی از فرزندان متوفّی جهت انجام حجّ نیابتی انتخاب می‌شود و این در شرایطی است که این شخص (فرزند)، استطاعت بدنی و مالی دارد و استطاعت طریقی او منحصراً با استفاده از فیش متوفّی (پدر یا مادر) حاصل می‌شود. سؤال این است که:
الف) آیا این شخص (فرزند) باید برای خود حجّ بجا آورد، یا برای پدر و مادر خود؟
جواب: باید برای پدر یا مادر، که صاحب فیش بوده‌اند، حج بجا آورد؛ مگر این که با ورثه توافق کند که برای پدر و مادر حجّ میقاتی خریداری کند و برای خود حجّ استطاعتی بجا آورد.
ب) اگر باید برای پدر یا مادر خود حجّ بجا آورد، چنانچه تخلّف کند و برای خودش بجا آورد، آیا حجّ او مجزی از حَجّة الإسلام خودش می‌باشد؟
جواب: حجّ او صحیح است ولی باید تمام پول فیش را به قیمت روز بازپس دهد، تا ورثه درباره حجّ پدر یا مادر تصمیم بگیرند.
سؤال 603- آیا انجام یک عمره مفرده استحبابی، به نیّت خود و به نیابت تبرّعی دیگران، صحیح است؟
جواب: احتیاط آن است که آن را به نیّت خود بجا آورد و هر مقدار از ثواب آن را که می‌خواهد به دیگران هدیه کند.
عمره
سؤال 604- هرگاه شخصی رجاءً به احرام عمره مفرده محرم شود، آیا باید در طواف، نماز طواف، سعی، تقصیر، طواف نساء و نماز طواف نساء کلمه رجاءً را در نیّت بیاورد؟ مثلًا نیّت کند: «هفت دور طواف عمره مفرده بجا می‌آورم رجاءً قربةً الی اللّه»، یا این کار لازم نیست؟
جواب: همین اندازه که نیّت رجا در ذهن او نسبت به تمام اعمال عمره وجود دارد کافی است، و لازم نیست کلمه رجا را تکرار کند.
سؤال 605- در مواردی که فاصله بین دو عمره کمتر از یک ماه است و شخص می‌خواهد برای خودش رجاءً عمره مجدّد بجا آورد، اگر به این صورت نیّت کند: «محرم می‌شوم به احرام عمره مفرده رجاءً قربةً الی اللّه»، کافی است؟
جواب: اشکالی ندارد.
احرام عمره مفرده
سؤال 606- آیا زائران ایرانی بیت الله الحرام، در موسم حجّ تمتّع و یا عمره مفرده، می‌توانند از میقات حدیبیّه (که محلی است میان جدّه و مکّه) محرم شوند؟
جواب: حدیبیّه میقات عمره مفرده است (نه میقات عمره تمتّع).
سؤال 607- برخی از زائران ایرانی در تلفّظ کلماتی مانند «لبّیک»، «غَیر»، «یَوم» و مانند آن فتحه را به گونه‌ای ادا می‌کنند که گاهی احساس می‌شود به کسره یا به ضمّه متمایل شده است، و در مقابل بعضی از اهل دقّت یا وسواس اظهار می‌دارند که باید فتحه کاملًا ظاهر شود و در تلفّظ گاهی چنان اشباع می‌کنند که شبیه به «الف» می‌شود، در حالی که اساتید قرائت زبان عرب و ائمّه جماعت مکّه و مدینه نیز به دقّتی که گروه دوّم لازم می‌دانند، ادا نمی‌کنند. لطفاً نظر مبارک خود را در خصوص ادای صحیح این کلمات مرقوم فرمایید.
جواب: در این گونه مسائل باید به تلفّظ اهل لسان توجّه کرد و از آنجا که اهلِ لسان فتحه را به صورت گروه دوّم نمی‌گویند، احتیاط آن است که از آن پرهیز شود و آنچه از اهل لسان بارها شنیده‌ایم، فتحه را کمی مایل به ضمّه یا کسره می‌گویند، و همان صحیح است.
سؤال 608- یکی از کارمندان سازمان حجّ و زیارت، که بیش از یک ماه در مکّه بوده و همین مدّت از عمره قبلی او گذشته، برای کاری به جدّه می‌رود، در برگشت بدون احرام وارد مکّه شده است، وظیفه‌اش چیست؟
جواب: کار خلاف شرعی انجام داده است و باید برگردد و مُحرِم شود، و عمره مفرده بجا آورد؛ زیرا عبور از میقات و ورود به مکّه برای کسی که یک ماه از عمره او گذشته باشد بدون احرام و انجام اعمال جایز نیست.
محرّمات احرام
سؤال 609- تزریق آمپول در حال احرام در صورتی که خون بیاید، برای تزریق‌کننده و شخص مُحرم که به او تزریق می‌شود، چه صورتی دارد؟
جواب: حرام نیست، خواه خون بیاید یا نیاید.
سؤال 610- شخصی در حال احرام، داخل اتوبوس غیر مسقّف در حال طیّ مسیر در روز، مجبور است برای نوشیدن آب یا آوردن آب برای دیگر زائران، به قسمت جلو اتوبوس که مسقّف است، برود. آیا گناهی کرده و کفّاره‌ای بر ذمّه او می‌آید؟
جواب: این کار جایز نیست و کفّاره دارد و کفّاره آن، یک گوسفند برای تمام مدّت احرام است؛ ولی اگر در شب باشد و وجود سقف تأثیری در حفظ از باران و سرما نداشته باشد اشکال ندارد.
سؤال 611- آیا آقایان در حال احرام و به هنگام طیّ طریق، برای محافظت بدن از سرما، می‌توانند از پتو که حاشیه آن دوخته شده استفاده کنند و خود را بپوشانند؟
جواب: اشکالی ندارد، و حکم لباس دوخته بر آن جاری نمی‌شود.
سؤال 612- آیا منظور از «مخیط»، دوختنی است که قطعات جدا از هم را به هم متّصل کند، یا حتّی اگر روی همین جامه احرام امروزی که یک پارچه است هم دوخت بزنند بدون این که پاره شده باشد، آن هم اشکال دارد؟
جواب: این گونه دوختن ضرری ندارد.
شرایط طواف
سؤال 613- بعضی از بانوان هستند که برای عادت نشدن، مخصوصاً جهت اعمال حجّ، قرص می‌خورند و در این هنگام بعد از نزدیکی یا بدون نزدیکی و در حال احرام لکّه مختصری می‌بینند، این خون چه نام دارد؟ آیا ضرری به طواف و اعمال واجب آنها می‌زند؟
جواب: خون مزبور حکم استحاضه را دارد و ضرری به اعمال حج نمی‌زند و باید مطابق استحاضه عمل کند، و با توجّه به این که فقط لکّه‌هایی دیده و ادامه نداشته جز وضو چیزی بر او نیست.
سؤال 614- اگر بعد از تقصیر در عمره مفرده یادش بیاید که طواف را بدون طهارت انجام داده، و یا به هر علّتی طواف باطل بوده است، آیا وظیفه او تنها اعاده طواف و نماز است، یا اعاده تمام اعمال لازم است؟ ضمناً آیا پوشیدن لباس احرام، مجدّداً واجب است؟
جواب: اعاده طواف و نماز لازم است و اعاده سعی و تقصیر هم بنابر احتیاط لازم است؛ امّا پوشیدن لباس احرام لازم نیست.
سؤال 615- شخصی عمره مفرده‌ای به نیابت از پدرش انجام داده و روز بعد به نیابت مادرش محرم می‌شود، در اثنای آن متوجّه می‌شود که در عمره اوّل، طواف و نماز آن را بدون وضو انجام داده است. وظیفه او در این صورت چیست؟
جواب: طواف و نماز عمره اوّل را اعاده می‌کند و عمره دوّم را به قصد رجا ادامه می‌دهد (توجّه داشته باشید که در یک ماه قمری بیش از یک عمره نمی‌توان انجام داد؛ مگر به قصد رجا، یعنی به امید این که مطلوب باشد، نه بطور قطعی).
سؤال 616- شخصی در پایان یکی از دورهای طواف، آن را رها کرده و لحظه‌ای استراحت می‌کند و هنگامی که برای تکمیل آن برمی‌گردد شک می‌کند که شوط پنجم بوده یا ششم، تکلیفش چیست؟
جواب: احتیاط واجب آن است که آن طواف را رها کند و از نو شروع کند.
سؤال 617- فقها در دورهای طواف و سعی موالات عرفیّه را معتبر دانسته‌اند، با توجّه به این مسأله؛ اگر در بین طواف و یا سعی نماز فریضه را شروع کردند و ما نیز به تبعیّت آنها نماز را در همان جا که بودیم خواندیم، در حالی که نماز در حدود ربع ساعت طول می‌کشد، آیا از همان جا طواف و سعی را ادامه داده و تکمیل نماییم، یا اعاده نیز لازم است؟
جواب: از همان جا که قطع کرده‌اید تکمیل نمایید و اعاده لازم نیست، خواه قبل از چهار دور باشد یا بعد از آن.
سؤال 618- شخصی در یکی از دورهای طواف یا سعی گامهایی را در اثر فشار جمعیّت بی‌اختیار پیموده و به همان نحو ادامه داده و طواف را به پایان برده است. تکلیف او چیست؟
جواب: اگر منظور از بی‌اختیار بودن این است که در وسط جمعیّت قرار گرفته و قصد طواف دارد و جمعیّت او را پیش می‌برد، این وضع ضرری به طواف نمی‌زند، همین اندازه که به اختیار خود در میان جمعیّت به قصد طواف قرار گیرد کافی است.
سؤال 619- با توجّه به تعمیرات خانه کعبه، که گاهی با حصار چوبی این خانه از دید مردم مخفی می‌شود و فقط حجر الاسود قابل رؤیت است و در اطراف کعبه از محدوده طواف ظاهراً چیزی باقی نمی‌ماند، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید؟
الف) اگر مکلّف قبل از عزیمت به حجّ از این جریان اطّلاع داشته باشد و بداند که در محدوده معروف نمی‌تواند طواف کند، آیا احرامش صحیح است و در صورت صحّت آیا این مورد از موارد اضطرار شمرده می‌شود که طواف خارج از محدوده معروف صحیح می‌باشد؟
جواب: احرام و طواف در این حال صحیح است و دیدن خانه کعبه در صحّت مناسک معتبر نیست و طواف محدوده معیّنی ندارد؛ حتّی در حال اختیار؛ چه رسد به حال اضطرار.
ب) آیا طواف در اطراف کعبه با وجود حصار چوبی صحیح می‌باشد؟ چه مانع دیدن بیت الله شود و چه نشود؟
جواب: طواف در هر دو حالت صحیح است؛ همان‌گونه که در بالا اشاره شد.
ج) در صورتی که احرام و طواف در این حالت صحیح نباشد اگر کار تعمیرات مذکور طولانی شود، آیا کسانی که قصد ورود به مکّه را دارند می‌توانند بدون احرام و انجام مناسک وارد مکّه شوند؟
جواب: بدون احرام و انجام مناسک نمی‌توان وارد مکّه شد و بر فرض که طواف را در محدوده مقام و بیت لازم بدانیم اینجا از باب ضرورت در خارج از محدوده جایز است.
سؤال 620- اگر کسی چندین طواف مستحبّی در زمان ازدحام انجام دهد، به گونه‌ای که مزاحم طواف‌کنندگان واجب گردد، آیا ضرری به طواف‌های مستحبّی او می‌رساند؟ مخصوصاً اگر در زمان دیگر وقت برای این کار داشته باشد.
جواب: در مناسک نوشته‌ایم که احتیاط ترک طواف مستحبّی به هنگام ازدحام جمعیّت و حضور طواف‌کنندگانِ واجب است.
نماز طواف
سؤال 621- وقتی قسمتی از زمین مسجد الحرام (به سبب خون یا بول یا مانند آن)، نجس می‌شود کارکنان مسجد الحرام اقدام به تطهیر آن با روش غیر صحیح می‌نمایند؛ در این صورت نماز بر روی آن قسمت از زمین- در صورتی که هنوز مرطوب است- چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط این است که در مکان دیگری نماز بخواند، و اگر یقین به نادرستی روش آنها ندارد اشکالی ندارد و جستجو لازم نیست.
سؤال 622- آیا روحانی کاروان، که نماز طواف را به صورت فرادی خوانده، می‌تواند همان نماز را همانند نمازهای یومیه، با نیّت جماعت، برای افراد کاروان بخواند؟
جواب: دلیلی بر مشروعیّت جماعت در نماز طواف نداریم، بنابراین باید جماعت در نماز طواف را ترک کرد.
سؤال 623- آیا نماز پشت مقام ابراهیم (علیه السلام) حکم تکلیفی است یا وضعی؟ و به تعبیر دیگر اگر کسی نمازش را نزدیک دیوار زمزم بخواند، آیا نمازش باطل است، یا این که فقط معصیت کرده؛ ولی نمازش صحیح است؟
جواب: خواندن نماز طواف واجب پشت مقام ابراهیم جزء شرایط است؛ ولی اگر بر اثر ازدحام نتواند نماز را پشت مقام بخواند، تا جایی که مزاحمتی برای طواف‌کنندگان نداشته باشد عقب‌تر می‌رود.
سؤال 624- در صورتی که فردی به خاطر ازدحام نتواند نماز طواف را پشت مقام بخواند، آیا باید صبر کند؟ یا می‌تواند فوراً نمازش را در جایی که مقدور است بخواند و بعد در صورت امکان، و لو روزهای بعد، نزدیکتر اعاده نماید؟
جواب: می‌تواند در جایی که مقدور است بخواند و صبر کردن برای نزدیکتر خواندن لازم نیست.
سؤال 625- اخیراً در یکی از روزنامه‌های عربستان، مقاله‌ای تحت عنوان «آیا جابه‌جایی مقام ابراهیم (علیه السلام) مناسب است؟» به چاپ رسیده و مطالبی در مورد لزوم جابه‌جایی مقام ابراهیم به منظور رفع مانع برای طواف کنندگان، مطرح شده است. از آنجا که معمولًا دولت عربستان برای اقدامات خود قبلًا از طُرُق مختلف زمینه‌سازی می‌کند، لذا خواهشمند است بفرمایید:
الف) چنین اقدامی از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
جواب: جابه‌جایی مقام ابراهیم (علیه السلام) جایز نیست، و ممانعتی برای طواف‌کنندگان نیز ندارد؛ زیرا جایز است طواف در دو طرف مقام ابراهیم انجام شود؛ امّا از آنجا که مقام ابراهیم معیاری برای محلّ نماز طواف واجب است و این تغییر سبب می‌شود که معیار مزبور به هم بخورد. تغییر آن شرعاً مجاز نیست.
ب) در صورت عملی شدن این طرح، تکلیف زائران و حجّاج بیت اللّه الحرام در رابطه با طواف و نماز پشت مقام چیست؟
جواب: همان طور که گذشت برای مسأله طواف مشکلی ایجاد نمی‌شود؛ زیرا طواف در پشت مقام نیز جایز است. امّا اگر خدای نکرده اقدام به چنین کار خلافی کنند، زائران بیت اللّه الحرام باید محلّ تقریبی فعلی آن را برای نماز طواف واجب در نظر بگیرند و طبق آن عمل کنند.
سؤال 626- شخصی علاقه‌مند است که قرائت قرآن و نمازهای مستحبّی و دعای توسّل را پشت مقام ابراهیم (علیه السلام) انجام دهد، در حالی که در جاهای دیگر مسجد الحرام نیز این امر ممکن است. از طرفی ازدحام جمعیّت به گونه‌ای است که برای کسانی که می‌خواهند نماز طواف واجب بخوانند کمبود جا می‌باشد، آیا این کار جایز است؟
جواب: در صورت مزاحمت این کار جایز نیست.
سعی بین صفا و مروه
سؤال 627- با توجّه به این که در روزهای ششم و هفتم ذیحجّه، بر اثر ازدحام زیاد، مأمورین مانع می‌شوند که معذورین را با چرخ در طبقه پایین سعی دهند، آیا در این صورت می‌توان معذورین را با چرخ در طبقه دوّم و سوّم صفا و مروه سعی داد؟
جواب: باید به جای آنها نایب بگیرند، و احتیاط آن است که هم نایب بگیرند و هم از طبقه دوّم سعی کنند.
سؤال 628- کودکی که مُحرم به احرام عمره مفرده بوده گاهی در هنگام سعی می‌دویده و گاهی به عقب بر می‌گشته و با همین وضعیّت اعمال عمره را به پایان برده است. اکنون چه وظیفه‌ای دارد؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 629- آیا در رعایت موالات عرفیّه، سعی نیز مانند طواف است؟
جواب: استراحت و نشستن در وسط سعی برای کسی که خسته شده است جایز است؛ ولی احتیاط واجب آن است که موالات به هم نخورد.
سؤال 630- کسی که بر چرخ سوار بوده، و از صفا به مروه و از مروه به صفا برده می‌شده به علّت خستگی مفرط در بعضی از حالات رفت و برگشت سعی خواب بوده، آیا سعی او با این وضع صحیح است؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 631- اگر کسی در سعی صفا و مروه سوار بر چرخ باشد و کلّا در حال خواب سعی کند چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط آن است که اعاده کند.
سؤال 632- سعی بین صفا و مروه برای زائران سالم و توانمند، با چرخ چه صورتی دارد؟
جواب: اشکال ندارد؛ افراد سالم نیز می‌توانند با چرخ یا بطور سواره سعی کنند.
سؤال 633- چنانچه فردی نتواند سعی انجام دهد و در گرفتن چرخ هم با مشکل مواجه باشد، آیا می‌توان از او نیابت کرد و سعی را انجام داد؟
جواب: آری جایز است.
واجبات حجّ تمتّع
1- احرام
سؤال 634- آیا برای افراد ساکن مکّه، که وظیفه آنها حجّ افراد است و آن را انجام داده‌اند و قصد دارند حجّ مستحبّی تمتّع را انجام دهند، جایز است که برای عمره تمتّع از منزلشان، که از میقات به مکّه مکرّمه نزدیکتر است، مُحرم شوند، یا باید از میقات محرم شوند؟ و اساساً آیا فرقی بین آفاقی و مکّی در احرام عمره تمتّع مستحبّی هست؟
جواب: جایز است آنها از منزلشان محرم شوند؛ اگر چه احرام آنها از یکی از مواقیت پنج‌گانه نیز جایز می‌باشد.
سؤال 635- شخصی در طریق حجّ به جدّه می‌رسد، به قصد رفتن به جُحفه برای احرام عمره تمتّع حرکت می‌کند، در جدّه به او گفته می‌شود که فقط راه مکّه باز است، در فرودگاه جدّه یک عالم شیعه را ملاقات می‌کند، از او می‌پرسد که چه کار کنم؟ ایشان می‌گوید: «چون شما نمی‌توانید به میقات بروید، می‌توانید از جدّه محرم شوید» آن شخص هم از جدّه محرم می‌شود، آیا حجّ او درست است؟
جواب: احرام از جدّه اشکال دارد؛ ولی شخص مزبور چون جاهل بوده عملش صحیح است.
2- وقوف در مشعر
سؤال 636- آیا برای وقوف در مشعر، یک نیّت کافی است؟ یا این که باید برای وقوف تا طلوع فجر یک نیّت، و بعد از طلوع فجر برای وقوف تا طلوع آفتاب، نیّت دیگری نماید؟
جواب: یک نیّت کافی است.
3
- رمی جمرات
سؤال 637- کسانی که همراه زنان و معذورین، که بعد از نیمه شب از مشعر به منی کوچ می‌نمایند، حرکت می‌کنند، آیا می‌توانند شبانه رمی جمره عقبه نمایند، یا باید صبر کنند و بعد از طلوع آفتاب، رمی نمایند؟
جواب: چنانچه بتوانند بعد از طلوع آفتاب رمی کنند، باید در روز رمی نمایند؛ وگرنه در شب جایز است.
4- قربانی
سؤال 638- با توجّه به این که از گوشت قربانی در منی هیچ استفاده‌ای نمی‌شود، اگر حاجی در روز عید قربان در آنجا قربانی کند، آیا این قربانی مجزی است؟
جواب: در صورتی که قربانی از بین برود به فتوای ما مجزی نیست، و مقلّدین ما نمی‌توانند به آن قناعت کنند؛ بلکه با توجّه به اسراف بودن، باید از آن خودداری کنند.
سؤال 639- حاجی بعد از این که در روز عید قربان رمی جمره عقبه نمود، با توجّه به فتوای شما از قربانی صرف‌نظر می‌کند، آیا می‌تواند حلق یا تقصیر کند، یا تا زمانی که قربانی نکند در احرام می‌ماند؟
جواب: پول قربانی را در آنجا یا در محلّ خود کنار می‌گذارد و حلق می‌کند و از احرام بیرون می‌آید و هیچ مشکلی ندارد و شبیه کسانی است که پول دارند، ولی قربانی پیدا نمی‌شود.
سؤال 640- اگر قبل از رفتن به حجّ هماهنگ کند که قبل از ظهر عید قربان به نیابت از او قربانی بکنند و حاجی در مکّه بعد از ظهر عید قربان حلق یا تقصیر بکند، حال با توجّه به این که معمولًا روز عید قربان در عربستان یک روز جلوتر از ایران است، آیا نایب طبق روز عید قربان در ایران قربانی کند، یا طبق تقویم عربستان؟
جواب: مدار روز عید قربان عربستان است؛ ولی باید توجّه داشت که اگر می‌خواهند هماهنگ کنند، طوری هماهنگ کنند که قربانی بعد از رمی جمره عقبه، و قبل از حلق باشد.
سؤال 641- بعضی از زائرین خانه خدا شب عید قربان تلفن زده‌اند که در روز عید گوسفندی برای ما قربانی کنید و خودشان قربانی روز عید را ترک کرده‌اند، آیا این کار صحیح بوده و مطابق با نظر جنابعالی است؟
جواب: قربانی و حجّشان صحیح است؛ ولی همان طور که گفتیم طوری هماهنگ کنند که بعد از رمی جمره عقبه و قبل از تقصیر باشد.
5- حلق
سؤال 642- شخصی که در حجّ مخیّر بین حلق (یعنی تراشیدن سر) و تقصیر (یعنی کوتاه کردن مو) است، حلق را انتخاب کرده و مشغول به حلق می‌شود؛ بعد از آن که مقداری از سر را حلق نموده پشیمان می‌شود و می‌خواهد حلق را قطع نموده و با تقصیر از احرام خارج شود. بفرمایید آیا در این صورت بازهم تخییر باقی است و این فرد با تقصیر از احرام خارج می‌شود، یا این که حلق متعیّن شده و باید حلق را تمام نماید؟
جواب: او مخیّر است؛ می‌تواند قسمتی از موی خود را کوتاه نماید و از احرام بیرون بیاید.
سؤال 643- زائری اعمال رمی جمره عقبه و قربانی روز عید را انجام می‌دهد، آیا می‌تواند حلق یا تقصیر را بعد از اذان مغرب و عشا (هنگام شب) انجام دهد؟ یا باید روز انجام دهد؟
جواب: انجام حلق یا تقصیر در شب اشکال دارد.
6- بیتوته در منی
سؤال 644- مدیر یکی از کاروانها، زنها را قبل از ظهر روز دوازدهم از منی خارج نموده است، وظیفه آنان که از مسأله اطّلاعی نداشته‌اند، یا اگر متوجّه مسأله بودند و نمی‌توانستند بدون مدیر و همراهان در منی بمانند چیست؟
جواب: اگر می‌توانند احتیاط آن است که به منی برگردند و بعد از ظهر کوچ کنند، و اگر نتوانند، معذور بوده‌اند و اشکالی برای حجّ آنها ندارد.
احکام مصدود و محصور
سؤال 645- این جانب روحانی کاروانی بودم، یکی از حجّاج آن کاروان که پیر و مریض بود پس از خارج شدن از عمره تمتّع، مرض او شدیدتر شده و در بیمارستان بستری گردید؛ قبل از حرکت به عرفات جهت بردن ایشان به عرفات به مسئولین بیمارستان مراجعه نمودم، آنها گفتند: «ما مریضها را محرم نموده و به عرفات و مشعر می‌بریم، شما در منی مریض خود را تحویل بگیرید»، در منی به درمانگاه مراجعه کردم، گفتند: «حال مریض شما وخیم بود، پزشک معالج اجازه حرکت او را نداد»، پس از مراجعت از منی به بیمارستان رفتم دیدم با این که حالش وخیم است لباس احرام در تن دارد، هرچه تحقیق کردم نفهمیدم چه کسی او را محرم کرده است و آیا تلبیه گفته است یا خیر؟ با توجّه به مسأله‌ای که در باب وقوفین آمده است که از هر کس وقوفین ترک شود حجّ او تبدیل به عمره مفرده می‌شود، احتیاطاً برای انجام اعمال عمره وکالت خواستم، به زحمت گفت: «هرچه می‌خواهید بکنید و مرا از احرام خارج نمایید»، طواف و نماز و سعی را به نیابت او انجام داده و ابلاغ کردم تا او تقصیر نموده سپس طواف نساء و نماز آن را به نیابت او انجام دادم و او را به ایران فرستادند. متأسّفانه در اواخر ماه ذیحجّه از دنیا رفت، بعداً در باب محصور به مسأله دیگری برخورد کردم مبنی بر این که: «محصور باید برای قربانی در منی نایب بگیرد» در رابطه با این واقعه جواب مسائل ذیل را مرقوم فرمایید:
الف) با توجّه به این که اگر کسی بعد از احرام و دخول حرم از دنیا برود، حجّ او مجزی است، آیا این حکم فرد مذکور را، با این که در غیر حرم با چند روز فاصله از دنیا رفته، شامل می‌شود؟
جواب: این حکم شامل چنین شخصی نمی‌شود.
ب) بر فرض عدم شمول، با توجّه به شک در صحّت احرام او، آیا می‌توان حکم به عدم محرم شدن او نمود؟
جواب: این مقدار برای اثبات احرام کافی نیست، بنابراین نمی‌توانید او را محرم حساب کنید.
ج) در این فرض آیا طواف نساء بر او واجب بوده است؟
جواب: انجام طواف نساء در این مورد موافق احتیاط است، و عمل نایب در فرض مسأله کافی است.
د) بر فرض وجوب، آیا طواف نسائی که به نیابت او، در ضمن عمره مفرده، انجام شده کفایت می‌کند؟
جواب: ظاهر این است که کفایت می‌کند.
ه-) بر فرض حکم به صحّت احرام او، آیا اعمال انجام شده مجزی است، یا این که لازم است در سال آینده به نیابت او در منی قربانی نمایند؟
جواب: قربانی لازم نیست.
و) در صورتی که قبلًا حج در ذمّه او مستقر شده باشد، آیا ورثه آن مرحوم، وظیفه‌ای دارند؟
جواب: اگر واجب الحجّ بوده باید برای او حجّ بجا آورند، و آنچه شما بجا آورده‌اید کافی نیست.
ز) در صورت اختلاف در فتوا، آیا باید طبق فتوای مرجع تقلید نایب در عمره مفرده، یا مرجع ورثه، و یا مرجع میّت عمل شود؟
جواب: به فتوای مرجع تقلید نایب عمل شود.
مسائل متفرّقه حجّ
سؤال 646- این حقیر برای ادای فریضه حج از طریق آزاد مشرّف شدم، در مکّه به یک کاروان، که حجّاج آن هم از طریق آزاد مشرّف شده بودند ملحق گردیدم، چند نفر دیگر مثل بنده به آن کاروان ملحق شدند، مبلغی که با مدیر کاروان قرار گذاشتند 500 دلار بود، ولی بنده فقط در مکّه با کاروان مزبور بودم و برای زیارت مدینه جداگانه مشرّف شدم، بعد از مراجعت از مکّه از مدیر کاروان، که از دوستان بود، سؤال کردم چه مبلغ باید بابت اقامت در مکّه به شما بدهم؟ ایشان فرمودند: «هر مقدار که مایل هستی» چندین مرتبه سؤال کردم، ایشان همین جواب را دادند، تا این که در یک مسأله شغلی بین بنده و ایشان مشاجره و درگیری واقع شد، حال ایشان می‌گوید: «برای چند روز اقامت در مکّه که در کاروان من بودید باید مبلغ 800 دلار بدهید» بنده عرض کردم: «شما جهت اقامت در مکّه و مدینه از دیگران 500 دلار گرفتید، حال من که فقط در مکّه با شما همسفر بودم باید 800 دلار بدهم؟» لطفاً وظیفه بنده را مرقوم فرمایید که چگونه عمل کنم تا مدیون نباشم؟
جواب: باید محاسبه شود مبلغی که از دیگران می‌گرفته طبق نظر اهل خبره چه مقدار آن در مقابل اقامت در مکّه و چه مقدار در مقابل اقامت در مدینه قرار می‌گرفته، به همان نسبت بپردازید و بیش از آن بدهکار نیستید.
سؤال 647- فردی که قبلًا حجّ واجب خود را انجام داده است، هنگام تشرّف به مکّه مکرّمه به قصد حجّ تمتّع استحبابی محرم به احرام عمره تمتّع می‌شود و بعد از انجام اعمال عمره تمتّع، به عللی از انجام حجّ تمتّع پشیمان می‌گردد؛
الف) آیا این فرد می‌تواند حجّ تمتع را انجام ندهد و به ایران مراجعه کند؟
ب) آیا او می‌تواند برای شخص دیگری نایب شود تا حجّ تمتّع برای او انجام دهد، یعنی به میقات برگردد و به نیابت از او به احرام عمره تمتّع محرم شود و بعد از انجام عمره تمتّع، حجّ تمتّع را هم به نیابت انجام دهد؟
ج) اگر اصل عمل جایز باشد و این فرد نتواند به میقاتهای معروفه عمره تمتّع برود، آیا می‌تواند از ادنی الحل، محرم شود؟
جواب: اگر مجبور نباشد بنابر احتیاط واجب باید حجّ تمتّع خود را تکمیل کند، و به سراغ نیابت از دیگری نرود.
سؤال 648- این جانب می‌خواهم به وصیّت پدرم عمل نمایم. ایشان وصیت نموده است که به جای او به حج بروم و اعمال را انجام بدهم، آیا عمل به این وصیّت بر من واجب است؟ در صورتی که چیزی برای من به ارث نگذاشته است، و اگر واجب است آیا می‌توانم به مکّه رفته و کسی را اجیر نمایم تا به جای پدرم حجّ کند و خودم برای خودم عمل حجّ را انجام دهم؟ در ضمن آیا قربانی برای او و خودم واجب است؟
جواب: اگر هیچ مالی از خود به جا نگذاشته، بر شما واجب نیست برای او حجّ بجا بیاورید؛ و اگر خودتان مایل باشید می‌توانید کسی را در آنجا نایب بگیرید که برای او حجّ بجا آورد، و هر کدام باید یک قربانی انجام دهید.
سؤال 649- آیا با اذان مغرب اهل تسنّن، می‌شود نماز فرادی یا جماعت خواند؟
جواب: در مورد نماز صبح و ظهر، چنانچه از اذان آنها یقین یا گمان قابل ملاحظه‌ای حاصل شود، کافی است؛ ولی در مورد نماز مغرب احتیاط آن است کمی صبر شود تا حمره زائل گردد. این در صورتی است که می‌خواهید جداگانه نماز بخوانید؛ ولی اگر با آنها نماز بخوانید کافی است.
سؤال 650- شرکت در نماز جماعت اهل تسنّن بدون رعایت اتّصال صفوف، چگونه است؟
جواب: اتّصال صفوف را رعایت کنید.
سؤال 651- با توجّه به این که در صورت استفاده از مهر یا کاغذ و یا سجّاده حصیری، موجبات انگشت‌نما شدن فراهم می‌شود، سجده بر فرش داخل حرمین و مساجد چه حکمی دارد؟
جواب: اشکالی ندارد؛ ولی در مواردی که می‌توان از سنگهای خود مسجد استفاده کرد، از آنها استفاده کنید.
سؤال 652- با توجّه به این که در این ایّام فاصله عرفات با مکّه، کمتر از مسافت شرعی است، آیا می‌شود با احتساب ایّام عرفات و مشعر و منی قصد ده روز کرد؟
جواب: نظر به این که قصد اقامه باید در یک محل یا دو محلّ نزدیک به هم باشد (مثلًا با فاصله سه چهار کیلومتر) قصد مزبور صحیح نیست؛ ولی اگر قصد ده روز توقّف در مکّه کند و پس از گذشت ده روز به عرفات و مشعر و منی برود نمازش در همه این مکانها کامل است.
سؤال 653- در جایی که عدّه‌ای منتظر نوبتشان برای رفتن به حجّ واجب هستند، آیا جایز است عدّه‌ای برای مرتبه دوّم یا بیشتر به حجّ رفته و جای آنها را بگیرند؟
جواب: بهتر است رعایت حال آنها را بکنند.
سؤال 654- اگر مدیر کاروان با توجّه به این که می‌داند توقّف زائران در مدینه، یا مکّه کمتر از ده روز است، به آنها اعلام کند که ده روز می‌مانیم و آنان به اعتماد گفته او نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگیرند؛ ولی قبل از ده روز از آنجا بروند، حکم شرعی نسبت به کار مدیر کاروان و نماز و روزه زائران چیست؟
جواب: نماز و روزه زائران صحیح است؛ ولی مدیر کاروان نباید دروغ بگوید.
