فصل پنجم: نیابت و استنا در طواف
1- موارد استنابه
کسی که قدرت بر طواف ندارد
465 742- افراد مریض و عاجز، اگر قدرت بر طواف نداشته باشند و تا تنگی وقت قدرت پیدا نمی‌کنند، اگر ممکن باشد- اگرچه با به‌دوش گرفتن یا با تخت و چرخ- باید آنها را (1) طواف دهند؛ و اگر ممکن نشود، باید نایب بگیرند.
466 743- هنگام طواف دادنِ مریض و عاجز، باید شرایط و احکام طواف، مقدار ممکن در باره آنها رعایت شود.
467 744- اشخاصی که قادر طواف نیستند، احتیاطاً با امکان، هم نایب بگیرند و هم ولو در خارج محدوده، با چرخ طواف داده شوند، اگرچه طواف دادن ولو در خارج مطاف، کفایت می‌کند. (2)
نیابت در بعضی اشواط طواف و سعی
468 745- نیابت در بعض شوطهای طواف و سعی برای کسانی که قادر نباشند تمام سعی و طواف را
1- آیات عظامصافی، گلپایگانی: و طوری طواف دهند که پاهایش بر زمین کشیده شود و اگر ممکن‌نشود، او را توسط دوش یا چیز دیگر طواف دهند و اگر هیچگونه ممکن نشود نایب بگیرد که برای او طواف کند.
آیة اللَّه سیستانی: احتیاط مستحب آن است که به‌طوری او را طواف دهند که پاهایش زمین کشیده شود. مناسک، مسأله 320.
آیة اللَّه فاضل: و بهتر است درصورت امکان پاهای او زمین کشیده شود.
آیة اللَّه مکارم: و لازم نیست پاهای او زمین کشیده شود.
2- مراجعه شود مسأله 657.
آیة اللَّه بهجت: اگر می‌تواند کمک دیگری مباشرتاً در محدوده طواف کند باید این کار را بکند و در غیر اینصورت ذیل مسأله 657 مراجعه شود.
خودشان انجام دهند، مشروع است. (1) 469 746- اگر طواف کننده در اثنای طواف عاجز شود و شخص دیگری بقیه اشواط را بجای وی بجا آورد با فرض عذر حتی در آینده، (2) عمل مزبورصحیح است و نماز را بجا آورد. (3)
مورد عدم جواز نیابت در اشواط طواف
470 747- کسی که با مقداری استراحت می‌تواند طواف خود را کامل کند، نمی‌تواند برای بقیه آن نایب بگیرد؛ و اگر چنین کرد، اگر بعد از شوط چهارم (4) باشد، باید بقیه طواف را تمام کند و نماز را اعاده نماید.(5)
1- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: اگر کسی از اتیان طواف یا سعی یا رمیِ کامل عاجز باشد ولی انجام مقداری از آن قادر باشد، بایستی برای تمام عمل نایب بگیرد.
آیة اللَّه سیستانی: اگر از ابتدا بداند که نمی‌تواند طواف را تمام کند، باید برای همه آن نایب بگیرد و همچنین اگر قبل از اتمام شوط چهارم عاجز شود، ولی اگر بعد از آن باشد می‌تواند برای باقیمانده نایب بگیرد، ولی در سعی اگر از یک شوط هم عاجز باشد باید برای همه آن نایب بگیرد.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: بعید نیست طواف حکم نماز را داشته باشد و تبعیض در اشواط آن در نیابت محتاج دلیل است، پس باید در همه طواف نیابت کند. آراء المراجع،ص 249.
آیة اللَّه فاضل: اگر از ابتدا از انجام طواف مأیوس باشد و امکان طواف دادن او نباشد، باید برای همه آن نایب بگیرد و اگر بعد از دور چهارم از انجام بقیّه آن عاجز شده است می‌تواند برای بقیّه نایب بگیرد و در این فرض خودش نماز طواف را بخواند و احتیاطاً نایب نیز نماز بخواند و اگر کمتر از چهار دور بجاآورده نیابت در بقیّهصحیح نیست.
آیة اللَّه مکارم: درصورتی که بشود در باقیمانده، آنها را طواف داد باید چنین کنند، و در غیر اینصورت برای تمام طواف نایب بگیرند.
2- آیة اللَّه فاضل: اگر قدرت برانجام طواف ولو در آینده نداشته باشد، باید برای تمام طواف نایب بگیرد و نماز طواف را نیز نایب بخواند.
3- مسأله قبل مراجعه شود.
آیة اللَّه مکارم: باید برای تمام طواف نایب بگیرد.
4- در این باره تفصیل مسایل 614 و 617 و تفصیل بین شوط چهارم و قبل آن مراجعه شود.
5- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: خودش احتیاطاً بقیه طواف را بجا آورد و بعد از خواندن نمازِ طواف، طواف و نماز آن را اعاده کند.
آیة اللَّه خامنه‌ای: مگر این‌که موالات هم خورده باشد که در اینصورت، بنابراحتیاط علاوه بر تکمیل طواف و اعادهصلاة، مجدّداً طواف و نماز را اعاده کند.
آیة اللَّه سیستانی: ولی اگر موالات هم خورده باشد باید طواف و نماز را اعاده کند.
طواف افراد ناتوان در طبقه دوم
حکم طواف از طبقه دوم، در بخش محدوده طواف گذشت.
2- احکام طواف نیابی
انجام طواف نیابی قبل از طواف خود
471 749- انجام دادن طواف نیابی، قبل از انجام دادن طواف واجب خود، مانع ندارد. (1)
عدم لزوم لباس احرام در نیابت در طواف و سعی
472 750- کسی که برای انجام سعی یا طواف، نایب می‌شود، لازم نیست محرم باشد و لباس احرام در تن داشته باشد. (2)
زمان انجام طواف نیابی
473 751- انجام طواف نیابی برای عمره تمتع یا طواف حج، در غیر موسم، مانع ندارد. (3)
1- آیة اللَّه تبریزی: احتیاط این است که پس از انجام اعمال خود، آن را برای منوبٌ‌عنه انجام دهد.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: در طواف عمره احوط آن است که بعد از ادای مناسک خود طواف نیابی را قبل از تقصیر و خروج از احرام انجام دهد. مجمع المسائل، ج 1،ص 441 مسأله 8.
2- آیة اللَّه بهجت: احتیاط در احرام نایب است.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: احوط آن است که در عمره، نایب بعد از فراغ از ادای مناسک خود، طواف و سعی نیابی را قبل از تقصیر و خروج از احرام انجام دهد. مجمع المسائل، ج 1،ص 441 مسأله 8.
3- آیة اللَّه بهجت: در حکم، با منوبٌ‌عنه مشترک است.
آیة اللَّه سیستانی: باید عمل را در وقتی انجام دهد که بر منوبٌ‌عنه تأخیر از آن جایز نیست. پس اگر نایب در طواف عمره تمتّع باشد، باید در وقتی انجام دهد که منوبٌ‌عنه بتواند بقیه اعمال را قبل از فوت وقوف در عرفات انجام دهد و اگر طواف حج باشد تأخیر آن از ذی‌حجّه جایز نیست، ولی اگر ماه ذی‌حجّه تمام شد، در هر زمان کافی است و اگر منوبٌ‌عنه طواف را فراموش کرده و وطن بازگشته است، نایب در هر زمان می‌تواند آن را انجام دهد.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: طواف عمره تمتّع را در اشهر حج و طواف حج را در ذی‌حجّه، روز عید و بعداز آن، باید به‌جا آورد مگر این‌که منوبٌ‌عنه طواف را فراموش کرده باشد و بعداز گذشتن موسم متذکّر شود که در اینصورت خود او و در فرض عدم تمکّن، نایب او می‌تواند طواف را در غیر اشهر حج به‌جا آورد.
آیة اللَّه مکارم: طواف حجّ تمتّع را باید تا آخر ذی‌حجه به‌جا آورد و طواف عمره تمتع را باید در اشهُر حج، قبل از عرفات به‌جا آورد.
