فصل اول: وجوب، زمان، مکان و کیفیت سعی
1- وجوب سعی و حکم ترک آن
545 835- سعی چهارمین عمل واجب در عمره مفرده است.
ترک سعی
546 836- سعی- مثل طواف- رکن است، و حکم ترک آن از روی عمد یا سهو، با طواف یکسان است. « (1)
فراموشی سعی و انجام تقصیر
547 837- اگر کسی سعی را فراموش کند و تقصیر نماید، از احرام خارج شده و باید هر وقت یادش آمد، سعی را بجا آورد. (2)
آیا سعی استحبابی وجود دارد؟
548 839- در فتوای فقها، استحباب سعی وارد نشده است، آیا سعی استحباب نفسی دارد یا نه؟ و در موردی که سهواً سعی را اضافه جای آورد، فتوا استحباب هفت شوط دوم داده‌اند، آیا از این مورد، می‌توان استحباب سعی را استفاده کرد؟ (3)
1- آیةاللَّه‌بهجت: پس‌تارکِ آن عمداً، باطل است‌حج او، و باید پس از حج افراد در سال آینده حج نماید، تا رک آن سهواً رجوع می‌نماید برای سعی مع الامکان واستنا می‌نماید مع التّعذر.
آیة اللَّه مکارم: مسأله 551 و 552 و 553 مناسک محشای حج مراجعه شود.
2- آیة اللَّه خویی: از احرام خارج نشده و تقصیر را اعاده نماید.
آیة اللَّه سیستانی: بنابر احتیاط تقصیر را پس از سعی اعاده کند و یک گاو کفّاره بدهد.
3- آیات عظام: خامنه‌ای، سیستانی، نوری: سعی استحباب نفسی ندارد.
آیات عظام: تبریزی،صافی، فاضل: استحباب سعی، مگر نسبت اتمام مورد مخصوص، ثابت نیست؛ واللَّه العالم.
آیت‌اللَّه مکارم: سعی مستحب نداریم و اگر سهواً چیزی اضافه کند، احتیاط آن است که تا هفت دور تکمیل ننماید و سعی اوصحیح است.
2- زمان سعی
840549- سعی باید بعد از طواف و نماز آن، انجام شود؛ و اگر عمداً پیش از آنها بجا آورده شود، باید بعد از طواف و نماز، اعاده شود.
جواز تأخیر سعی تا شب
550 841- تأخیر سعی از طواف و نماز آن، برای رفع خستگی یا تخفیف گرمی هوا، جایز است؛ و نیز تأخیر آن بدون عذر تا شب، جایز است، گرچه احتیاط، در عدم تأخیر است.
842- تأخیر سعی تا فردا بدون عذر- مثل مرض (1)جایز نیست.
میزان تأخیر سعی
551 843- کسی که بعدازظهر، طواف و نماز را بجا می‌آورد و سعی را شب انجام می‌دهد، اگر بدون تأخیر عرفی، سعی در شب واقع شود (2)مانع ندارد و احتیاط آن است که تا شب تأخیر نیندازد، اگرچه اقوی کفایت است.
تأخیر سعی تا روز بعد
552 844- کسی که طواف و نماز آن را انجام داده و سعی را روز بعد یا روزهای بعد تأخیر انداخته است، فقط باید سعی را اعاده کند؛ ولی اختیاراً نباید تاخیر بیاندازد.(3)
1- آیة اللَّه تبریزی: تأخیر تکلیفاً جایز است ولی باید طواف و نماز را اعاده نمود.
آیة اللَّه خویی: اگر تأخیر انداخت طواف و نماز را اعاده نماید.
آیة اللَّه مکارم: ولی اگر تأخیر انداخت، سعی او باطل نخواهد شد هرچند گناه کرده است.
2- آیة اللَّه سیستانی: تأخیر عرفی اشکال ندارد و مبادرت لازم نیست ولی تأخیر فردا جایز نیست و اگرعمداً و بدون عذر تا فردای آن روز تأخیر بیاندازد، احتیاط واجب باید طواف را اعاده کند.
آیة اللَّه مکارم: هرگاه طواف و نماز آن را در هر موقع از روز انجام دهد سعی را تا شب می‌تواند تأخیر بیاندازد. ولی تأخیر تا فردا جایز نیست و اگر تأخیر انداخت گناه کرده ولی اعمال اوصحیح است.
3- آیة اللَّه تبریزی: بنابر احتیاط طواف و نماز را اعاده نماید.
آیة اللَّه خویی: باید طواف و نماز را اعاده کند.
آیة اللَّه سیستانی: اگر عمداً بدون هیچ عذری تأخیر انداخته، احتیاط واجب اعاده طواف و نماز آن است.
تأخیر سعی برای فردا
553 845- کسی که طواف و نماز طواف را انجام داده، آیا می‌تواند سعی را با فاصله زیاد انجام دهد، مثلًا روز دیگر و اگر طواف و نماز را شب انجام داده و بسیار خسته است آیا می‌تواند سعی را فردا بجا آورد؟ (1)
تقدیم سعی بر طواف
554 846- اگر از روی فراموشی یا جهل حکم، سعی را بر طواف مقدم بدارد، بنابر اقوی (2)باید سعی را اعاده کند.
3- مکان سعی
555 847- واجب است رفتن و برگشتن، از راه متعارف باشد؛ پس سعی از راه غیر متعارف باطل است.
1- آیة اللَّه فاضل: می‌تواند درصورتی که طواف را در روز انجام داده باشد سعی را تا شب تأخیر بیندازد ولی تأخیر تا فردا تنها درصورت عذر جایز است.
آیة اللَّه بهجت: جایز است تأخیر سعی از طواف جهت رفع خستگی و جهت تخفیف حرارت هوا و جایز نیست تأخیر آن تا فردا، و اقوی جواز تأخیر آن است تا شب آن روز، و احوط ترک آن است بدون عذر.
آیة اللَّه تبریزی: احوط آنست که بدون ضرورت، سعی را از طواف و نماز مقدار معتدّ تأخیر نیندازد اگرچه اقوی جواز تأخیر آن تا شب است ولی در حال اختیار نمی‌شود سعی را تا فردا تأخیر انداخت.
آیة اللَّه مکارم: تأخیر انداختن تا شب برای استراحت و تخفیف گرما و مانند آن جایز است ولی بدون عذر نمی‌تواند تا فردا تأخیر بیندازد.
آیة اللَّه سیستانی: تأخیر سعی تا شب جایز است اما تأخیر آن تا فردای روز طواف، درصورت اختیار جایز نیست.
آیة اللَّهصافی: تأخیر سعی تا روز بعد جایز نیست و اقوی جواز تأخیر تا شب است هر چند احتیاط، عدم تأخیر است و درصورت تأخیر تا روز بعد معصیت کرده ولی سعی باطل نیست.
آیة اللَّه نوری: فاصله زیاد جایز نیست بلی برای رفع خستگی یا شدّت گرما می‌تواند تا شب تأخیر بیندازد.
2- آیات عظام بهجت،صافی، گلپایگانی: بنابر احتیاط واجب.
آیة اللَّه تبریزی: اگر مقدّم داشتن سعی از جهت فراموشی طواف بوده باشد، باز احوط این است که سعی را پس از طواف اعاده نماید.
سعی از مسعای جدید
556 2/ 847- آیا سعی از قسمت جدیدالاحداث مسعی در طبقه همکف، کفایت می‌کند؟(1)
سعی از طبقه دوم
557 848- سعی در طبقه فوقانی، اگر محرز نیست که بینصفا و مروه است، جایز نیست. (2)
فرض مسدود بودن طبقه پایین مسعی
558 2/ 848- 1- درصورتی که در طبقه پایین ( دلیل تعمیرات یا غیرآن) سعی امکان‌پذیر نباشد، مُحرم احرام عمره مفرده چه وظیفه‌ای دارد؛ آیا سعی از طبقه بالاصحیح است؟
2- آیا با علم این مطلب می‌توان از ابتدا احرام مفرده محرم شد؟
3- درصورت عدم جواز، حکم رفتن مکه در فرض ضرورت و غیر ضرورت چیست؟ (3)
1- . آیةاللَّه بهجت و آیةاللَّهصافی: اگر ثابت شود که عرض مسعای جدید، در بین کوهصفا و مروه است، مانعی ندارد؛ وگرنه با رعایت اقرب مسعای قدیم، مجزی است.
آیات عظام: خامنه‌ای، زنجانی، مکارم و نوری: سعی در مسعای جدید مجزی است.
آیةاللَّه وحید خراسانی: اگر بین الجبلین ثابت شود، سعی در آنجا مجزی است و گرنه درصورت شک، بنابر احتیاط مجزی نیست.
آیةاللَّه سیستانی: اگر جهت شهادت اهل خبره اطمینان پیدا کنند که کوهصفا و مروه تا مسعای جدید امتداد داشته است، سعی در آنجا مجزی است.
2- آیةاللَّه بهجت: سعی از طبقه فوقانی مجزی است. استفتاء
آیة اللَّه خویی: اگر دو طرف آن ولو قبلًا کوهصفا و مروه بوده و فضای بدون کوه نبودصحیح است. آراء المراجع،ص 300.
آیة اللَّه سیستانی: مجزی نیست.
آیة اللَّه مکارم: سعی در طبقه فوقانی در حال ازدحام و مشقت طواف در طبقه پایین مجزی است.
3- آیة اللَّه بهجت: سعی از طبقه دوم مطلقا جایز است.
آیة الله فاضل: 1- باید از طبقه بالا سعی کند و عمل اوصحیح است.
2- مانعی ندارد.
3- در حال اختیار هم می‌توان محرم شد.
آیة اللَّه سیستانی: اگر طبقه دوم بالاتر از یکی از دو کوهصفا و مروه باشد سعی از آنصحیح نیست و محرم عمره مفرده تا هنگام رفع مانع از سعی در مسعی بر احرامش باقی می‌ماند، مگر آنکه عرفاً مصدود محسوب شود که در اینصورت حکم مصدود در عمره مفرده بر او جاری است.
3- می‌تواند برای عمره مفرده احرام ببندد و وارد مکه شود ولی تا انجام سعی بر احرام باقی می‌ماند مگر درصورت یاد شده.
آیة اللَّه مکارم: در هر سه فرض، اشکالی ندارد.
559 849- اگر فرضاً طبقه زیرزمینی احداث شد و کوهصفا و مروه ریشه‌دار بود و سعی بین آن دو واقع شد، علی الظاهرصحیح است، و احوط سعی از طبقه روی زمینی است. (1)
560 850- سعی از هر دو طرف مسعی کفایت می‌کند، یعنی می‌تواند از همان راهی که مروه رفته بهصفا بازگردد ولی نباید مزاحم دیگران شود.
عدم لزوم بالا رفتن بر صفا و مروه
561 851- احتیاط آن است (2)که از جزء اولصفا، سعی را آغاز کند؛ و درصورتی که ازصفا نحو متعارف سعی را آغاز و بین دو کوه سعی کند، کفایت می‌کند و بالا رفتن بر کوه، لازم نیست.
562 2/ 851- آیا سعی را می شود از دامنه کوهصفا که روی آن را با سنگ فرش کرده‌اند شروع و در دامنه مروه که روی آن را با سنگ فرش نموده‌اند خاتمه داد؟ (3)
حکم شروع از مروه
563 852- سعی باید ازصفا شروع و در دور هفتم، مروه ختم شود؛ و اگر کسی از مروه شروع کند، هر وقت فهمید، (4)باید اعاده کند؛ و اگر در بین سعی بفهمد، باید از سر بگیرد و ازصفا شروع کند.
1- آیة اللَّه بهجت: درصورتی که احراز شود که سعی بینصفا و مروه واقع می‌شود، کفایت می‌کند.
2- آیة اللَّه بهجت: واجب است.
آیة اللَّه خویی: لازم و واجب است که ابتدا کند از اول جزءصفا.
آیة اللَّه سیستانی: باید تمام مسافت بین دو کوه پیموده شود و بالا رفتن از کوه لازم نیست گرچه احتیاط مستحب است و احتیاط واجب این است که فاصله مذکور دقیقاً همه آن پیموده شود؛ یعنی این‌که شوط اوّل را- مثلًا- از اوّلین جزء پایین کوهصفا آغاز کند و حرکت کند تا برسد اوّلین جزء کوه مروه و همین ترتیب بقیه شوطها را انجام دهد. مناسک، مسأله 335.
آیة اللَّه مکارم: واجب است فاصله میان دو کوه را طی کند و باید توجه داشت که هم‌اکنون قسمتی از کوهصفا و مروه را مفروش کرده‌اند و تنها قسمتی از کوه نمایان است و لازم نیست قسمت نمایان کوه برود بلکه همین اندازه که قسمت سربالایی برسد کافی است.
3- آیات عظام: بهجت، فاضل، مکارم: مانعی ندارد و ابتداء از اوّل جزءصفا و مروه کافی است.
آیة اللَّه خامنه‌ای: اگر اطمینان دارد که ابتدای کوهصفا وابتدای کوه مروه است مانع ندارد.
4- آیة اللَّه مکارم: اگر آن دور را که از مروه شروع کرده نادیده بگیرد و بقیه را تکمیل کند، بعید نیست کفایت کند.
564 853- اگر کسی سعی را از مروه شروع و بهصفا ختم کند و بعد بفهمد، باید سعی را اعاده کند و اگر تقصیر نکرده تقصیر کند. (1)
عدم کفایت استنا در سعی برای حائض
565 855- مسعی مسجد نیست و حایض باید خودش سعی نماید؛ حتی اگر برای طواف نایب گرفته باشد، باید با مراعات ترتیبِ بین طواف و سعی، خودش سعی جا آورد.
عدم جواز عبور حائض و نفسا از مسجدالحرام
566 856- حایض و نفساء اگر امکان نداشته باشد که از راه دیگری غیر از خود مسجدالحرام برای سعی بروند، (2)باید سعی را تأخیر بیندازند؛ و اگر آن هم ممکن نیست، نوبت نیابت می‌رسد؛ و بر فرض عبور، سعیشانصحیح است هرچند گناه کرده‌اند.
4- کیفیت و شرایط سعی
اخلاص در سعی
567 857- سعی از عبادات است، و باید با نیت خالص، برای اطاعت از فرمان خدای تعالی انجام شود. (3)
حکم موالات در سعی
568 858- در سعی، موالات معتبر نیست مگر در شوط اول که اگر تمام نشده باشد و موالات فوت شود، احتیاطاً از سر گرفته شود. (4)
1- آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: در فرض تقصیر هم باید دو مرت تقصیر کند.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: و تقصیر نماید اگر چه قبلًا تقصیر کرده باشد تا از احرام، خارج شود.
آیة اللَّه فاضل: اگر با اعتقاد بهصحت تقصیر کرده، تقصیر اعاده ندارد مگر از باب احتیاط و در غیر اینصورت باید تقصیر را اعاده کند.
آیة اللَّه مکارم: این حکم در مسأله 851 آمده است.
2- آیةاللَّه مکارم: یعنی از این راه خودش را بهصفا برساند؛ و از آنجا سعی را در مسیر معمولی، شروع کند.
3- آیة اللَّه سیستانی: حاشیه مسأله 568 مراجعه شود.
4- آیة اللَّه بهجت: دلیلی بر اعتبار موالات در سعی در غیر شوط اوّل نیست، پرسشهای جدید حج، س 89.
آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: احوط اعتبار موالات عرفیه بین اشواط سعی است.
آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه فاضل: بنابر احتیاط واجب موالات عرفیه لازم است.
آیة اللَّه گلپایگانی: موالات در سعی معتبر نیست. آداب و احکام حج،ص 274 و قسمت آخر مسأله را متعرض نشده‌اند.
آیة اللَّه مکارم: احتیاط واجب آن است که در غیر موارد استثنا شده موالات عرفیه رعایت شود.
توجه صفا و مروه
569 859- متوجه بودن سمت مروه وصفا هنگام حرکت سمت هر کدام، واجب است و این وجوب وضعی است؛ (1) پس اگر عقب عقب حرکت کند یا پهلو را طرفصفا یا مروه کند و برود، باطل است.
نگاه چپ و راست و پشت سر
570 نگاه کردن چپ و راست، بلکه گاهی پشت سر، هنگام سعی اشکال ندارد.(2)
حرکت عقب در حال سعی
571 860- اگر شخصی مقداری از سعی را عقب عقب طی کرده، باید آن مقدار را تدارک کند؛ و اگر از آن محل گذشته، سعی او اشکال دارد و احتیاط در اتمام و اعاده است. (3)
رفتن جانب مسعی در اثنای سعی
572 861- کسی که در اثنای سعی- مثلًا برای آب خوردن- بدون روی برگرداندن ازصفا یا مروه، کناره مسعی رفته و در حرکتْ نیت سعی داشته، یا اگر سعی راقطع کرده، از جایی که قطع شده یا مُحاذی آن، سعی را ادامه داده، عمل اوصحیح است.
حکم خود صفا و مروه از جهت نحوه حرکت
573 862- بر رویصفا و مروه، چپ و راست منحرف شدن و یا حتی عقب بازگشتن، مانعی ندارد.
1- آیة اللَّه مکارم: ولی نگاه کردن اطراف و حتی پشت سر مانعی ندارد.
2- آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: درصورتی که سینه و شانه‌ها در حال رفتن مروه طرف مروه و در حال رفتن بهصفا رو بهصفا باشد و یا در حال توقف پشت سر برگردد. آداب‌واحکام حج،ص 264
آیة اللَّه مکارم: مثلًا اگر برای ملاحظه همراهان نگاهی عقب کند مانعی ندارد.
3- آیات عظام گلپایگانی،صافی، مکارم: می‌تواند برگردد و جبران کند و سعی او اشکال ندارد.
کفایت سعی سواره حتی بدون عذر
574 863- سعی سواره و بر روی محمل و چرخ، مطلقاً و لو در حال اختیار، جایز است،(1)ولی راه رفتن افضل است.
حکم احتیاج چرخ با نداشتن پول
575 864- کسی که نمی‌تواند بدون سوار شدن در چرخ، سعی کند ولی تمکن مالی ندارد، اگر می‌تواند ولو با فروش چیزی یا قرض، خودش با چرخ سعی کند، استنابهصحیح نیست مگر آن که مشقت و حرج در کار باشد.
استراحت در صفا و مروه و اثنای سعی
576 865- نشستن یا خوابیدن برصفا یامروه جهت استراحت و رفع خستگی، جایز است؛ و همین طور نشستن یا خوابیدن بین آنها برای رفع خستگی جایز است، و بنابر اقوی، لازم نیست عذری داشته باشد. « (2)
عدم لزوم طهارت و ستر عورت در سعی
577 866- طهارت از حدث و خبث و ستر عورت در سعی (3)معتبر نیست، گرچه احوط مراعات طهارت از حدث است.
عدم اعتبار ستر در سعی
578 867- اگر در سعی، بعضی مواضع بدن زن غیر از وجه و کفّین پیدا باشد، بهصحت سعی ضرر نمی‌زند.
1- آیة اللَّه فاضل: لکن در حال اختیار باید خودش آن وسیله را راه ببرد.
2- آیة اللَّه بهجت، آیة اللَّه خویی: خاطر استراحت جایز است نشستن برصفا یا مروه تا استراحت حاصل شود و احوط ترک جلوس است در مابینصفا و مروه بدون عذر.
آیات عظام تبریزی، سیستانی، فاضل: بنابر احتیاط باید مقداری باشد که موالات عرفیه هم نخورد.
آیة اللَّه سیستانی: احتیاط مستحب آن است که نشستن در وسط راه جهت استراحت ترک شود، مگر برای کسی که خسته شده باشد مناسک، مسأله 340.
آیة اللَّه مکارم: احتیاط واجب رعایت موالات عرفیه در سعی است.
3- آیة اللَّه گلپایگانی، آیة اللَّهصافی: متعرض ستر عورت نشده‌اند.
آیة اللَّه مکارم: ستر عورت احتیاط واجب است.
آیة اللَّه نوری: با عدم وجود ناظر محترم معتبر نیست.
