فصل اول: زمان و مکان نماز طواف
1- زمان نماز طواف
789501- بعد از تمام شدن طواف، خواندن دو رکعت نماز، واجب است.
مبادرت نماز طواف
502 790- بعد از طواف- بنابر احوط (1) مبادرت نماز، لازم است.
فاصله بین طواف و نماز
503 791- میزان در فاصله بین طواف و نماز آن، مبادرت عرفیّه است؛ (2)و در هرصورت، با تأخیرِ نماز، اعاده طواف لازم نیست. (3)
1- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: بایستی بعد از طواف مبادرت نماز کند، که در عرف نگویند بین آنها فاصله شده و آیة اللَّه خویی اضافه نموده‌اند که: فصل بین طواف و نماز طواف مبطل طواف است.
آیة اللَّه خامنه‌ای: نباید بین طواف و نماز آن فاصله شود.
آیة اللَّه سیستانی: این معنی که نظر عرف بین آن دو فاصله‌ای نباشد ولی فاصله مقدار ده دقیقه برای استراحت یا یافتن جای مناسب و مانند آن اشکال ندارد ولی کاری دیگر مانند نماز قضا احتیاط واجب نباید انجام دهد. و اگر عمداً اخلال مبادرت نمود، احتیاطاً طواف را هم اعاده کند.
آیة اللَّه فاضل: اقوی مبادرت نماز است و درصورتی که عالماً و عامداً اخلال فوریت کند. ظاهراً طواف باطل می‌شود.
2- آیة اللَّه سیستانی: مسأله قبل مراجعه شود.
آیة اللَّه فاضل: ظاهراً مقدار فاصله مخلّ موالات عرفیه نسبت افراد و هنگام ازدحام و غیر آن فرق می‌کند. و طور کلّی فاصله از ده تا پانزده دقیقه برای استراحت و رفع خستگی و تطهیر مخلّ نیست. و اگر عمداً موالات را هم زد احتیاطاً طواف را هم اعاده کند.
3- آیة اللَّه تبریزی: با فوت موالات عرفی، احتیاطاً نماز را بخواند و بعد طواف و نماز را اعاده کند.
آیة اللَّه خویی: باید اعاده نماید. استفتائات
504 792- بین طواف و نماز آن، احتیاط در مبادرت نماز و ترک نماز مستحبی و عبادت مستحبی دیگر است. (1)
نماز با فاصله از مقام و میزان عدم اعاده
505 793- درصورتی که انجام نماز طواف در نزدیک مقام، ممکن نباشد و در فاصله دورتر بجا آورده شود، اگر تا بعد از فوات موالات عرفیّه بین طواف و نماز آن، عذر باقی بوده، اعاده نماز طواف، واجب نیست. (2)
تزاحم نماز طواف با فریضه
506 794- اگر خواندن نماز طواف، موجب فوت وقت نماز یومیّه شود، باید اول، نماز یومیّه را بخواند.
2- مکان نماز طواف
لزوم رعایت «نزد» و «خلف مقام»
507 796- واجب است که نماز طواف، (3) «نزد مقام ابراهیم»، و بنابر احتیاط (4)واجب، «پشت مقام» بجا آورده شود، گونه‌ای که سنگ مقام، بین نمازگزار و خانه کع واقع شود؛ و بهتر آن است که هرچه
1- آیة اللَّه بهجت: اشکال ندارد اگر مخلّ فوریّت عرفیّه نباشد.
آیة اللَّه گلپایگانی: احتیاط در ترک آن و مبادرت نماز طواف است.
آیة اللَّه خامنه‌ای: واجب است میان طواف و نماز طواف فاصله نیفتد وصدق فاصله امر عرفی است و بعید نیست اندازه خواندن نماز یومیه یا نافله مختصر اشکالی نداشته باشد.
2- آیة اللَّه بهجت: احتیاطِ در مسأله 800 مراجعه شود.
آیة اللَّه سیستانی: در هرصورت اعاده لازم نیست.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: اگر چه خوب است.
3- آیة اللَّه گلپایگانی: بنابر احتیاط واجب نزد مقام واقع شود. مناسک، مسأله 110.
4- آیة اللَّه تبریزی: احوط بلکه اظهر آن است ....
آیةاللَّه خامنه‌ای: واجب‌است این نماز پشت مقام نزدیک آن خوانده شود شرط این که مزاحمت برای دیگران نباشد هر چند بعید نیست که در هر نقطه‌ای از مسجدالحرام که نماز پشت مقام بر آنصدق کندصحیح و مجزی باشد.
آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه فاضل: اظهر آن است ....
آیة اللَّه مکارم: واجب است نماز طواف را درصورت امکان پشت مقام ابراهیم علیه السلام بجا آورد.
ممکن باشد، نزدیکتر بایستد، ولی گونه‌ای که با دیگران مزاحمت نکند.
میزان صدق خلف
508 797- هنگام ازدحام و غیر آن،صدق «خَلْف»، نظر عرف است.(1)
مقصود از نماز نزد مقام
509 798- مقصود از نماز طواف نزد مقام، پشت مقام است و شامل دو طرف مقام نمی‌شود. (2)
موارد ازدحام و نماز در طرفین مقام
510 799- اگر ازدحام گونه‌ای باشد که اگر بخواهد خلفِ مقام بایستد- خاطر فاصله زیاد- «نزد مقام»صدق نمی‌کند، (3) باید نماز را در یکی از دو طرف مقام « (4)که «نزد مقام»،صدق کند، به‌جا آورد.
1- آیة اللَّه مکارم: هنگام ازدحام مانعی ندارد.
آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه فاضل: اگر نتواند پشت مقام و نزدیک آن نماز بخواند، احتیاطاً هم در یکی از دو طرف مقام و هم پشت مقام و دور از آن نماز بخواند.
2- آیة اللَّه بهجت: احتیاط مذکور در مسأله 796 مراجعه شود.
آیة اللَّه مکارم: مگر این‌که نتواند پشت مقام انجام دهد.
3- آیة اللَّه خامنه‌ای: کافی است در هر نقطه‌ای که خلفصدق کند گرچه از مقام دور باشد.
آیة اللَّه نوری: در هر نقطه‌ای از مسجدالحرام نماز طواف را بخواند مجزی است هر چندبهتر است که نسبت مقام حضرت ابراهیم، الأقرب فالأقرب را مراعات کند.
4- آیة اللَّه بهجت: درصورت عدم تمکّن و بُعد مفرط، در یکی از دو جانب آن بجا آورد.
آیة اللَّه تبریزی: نماز باید پشت مقام باشد و در نزدیکی آن و درصورت عدم تمکّن از نزدیکی مقام، با مراعات الأقرب فالاقرب مقام بنا بر احتیاط، پشت مقام می‌تواند بجاآورد.
آیة اللَّه خویی: درصورت عدم تمکّن از نماز نزدیک مقام، می‌تواند با رعایت الأقرب فالأقرب دورتر نماز بخواند ولی هر حال باید پشت مقام باشد. المسائل الشرعیه، ج 1،ص 325.
آیة اللَّه سیستانی: و اگر نتواند پشت مقام و نزدیک آن بجا آورد، احتیاط واجب آن است که هم آن را در نزدیکی‌اش؛ چه در سمت راست باشد و یا چپ، و هم دور از آن ولی پشت مقام بجا آورد و اگر نتواند آن دو را بجا آورد، هر کدام که ممکن است انجام دهد و اگر نتواند هیچکدام را انجام دهد، در هر جای مسجد که شده انجام دهد و بنابر احتیاط مستحب رعایت کند هرچه مقام نزدیکتر باشد و اگر پس از آن، تا زمانی که وقت سعی تنگ شود توانست نزدیک مقام و پشت آن نماز را اعاده کند، احتیاط مستحب اعاده آن است. مناسک،ص 245.
حکم نماز با دوران بین طرفینِ بعید و پشتِ بعید
511 800- اگر نماز در یکی از دو طرف مقام(1) که «نزد مقام»،صدق کند، هم ممکن نشود، باید (2) فاصله سه مکان-: دو طرف و پشت مقام (3)را با مقام بسنجد که:
اگر هر سه طرف مساوی باشند، در پشت مقام نماز بخواند و در دو طرف، کافی نیست؛
و اگر دو طرف، مقام نزدیکتر از پشت مقام باشند، ولی بر هیچ کدام از دو طرف، «نزد مقام»صدق نکند، جایز بودن اکتفا پشت مقام، بعید نیست؛ لکن احتیاط آن است که یک نماز در پشت مقام و یک نماز در یکی از دو طرف با ملاحظه نزدیکتری آن بخواند.
و احوط (4) اعاده نماز است درصورت امکان در نزد و خلف مقام تا وقتی که وقت (5) برای سعی تنگ نشده است.
مکان نماز طواف کسانی که در طبقه بالا طواف می‌کنند
512 2/ 800- مکان نماز طواف برای افرادی که دلیل عذر، طواف را از طبقه بالا انجام می‌دهند، کجاست و وظیفه ایشان چیست؟ (6)
1- آیات عظام: بهجت، تبریزی، خویی، سبستانی: ذیل مسأله قبل مراجعه شود.
2- آیة اللَّه بهجت: و اگر آن هم ممکن نباشد، مراعات می‌کند الأقرب فالأقرب سوی خلف مقام و دو جانب آن را، با رعایت احتیاط، درصورت دوران امر بین بعض مراتب خلف و احَد جانبین جمع در نماز بلکه اعاده، پس از تمکن از نماز در پشت سر، اگرچه در آخر وقت امکان باشد و نماز طواف مستحب در هر جای مسجد باشد جایز است. مناسک،ص 118.
3- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: حکم آن در مسأله قبل گذشت.
آیة اللَّه خامنه‌ای: نماز خواندن در دو طرف راست یا چپ مقام درصورت تمکن از خلف گرچه دور باشد کافی نیست.
آیة اللَّه فاضل: احوط نماز خلف مقام است.
4- آیة اللَّه فاضل: اولی اعاده نماز است.
آیة اللَّه گلپایگانی: بهتر آن است که هر وقت توانست نماز را دوباره پشت مقام رجاءً بخواند.
5- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: اعاده لازم نیست. المسائل الشرعیه، ج 1،ص 352.
6- آیة اللَّه بهجت: درصورت امکان باید در پایین در نزد و خلف جا آورند، و درصورت عدم امکان با رعایت الاقرب فالاقرب کفایت می‌کند.
آیة اللَّه سیستانی: اگر طبقه دوم پایین‌تر از کع مشرفه نباشد، طواف از آنصورت شرعی ندارد؛ و بر فرضصحت طواف، باید نماز طواف را نزدیک مقام ابراهیم و در جهت پشت آن به‌جا آورد و درصورت عدم امکان، تفاصیل مذکوره در مناسک جاری است.
آیة اللَّه فاضل: اگر می‌توانند بلافاصله و بدون عسر و حرج پایین بیایند، باید پایین بخوانند و الا در همان بالا بخوانند و کفایت می‌کند.
آیة اللَّه مکارم: درصورت امکان، در طبقه پایین پشت مقام ابراهیم نماز را به‌جا آورند؛ و اگر ممکن نیست در همان طبقه بالا در سمت پشت مقام ابراهیم بجا آورند.
حکم ازدحام و عدم امکان رعایت خلف
513 801- در مواقع ازدحام، اگر امکان دارد (1)و محذوری در بین نیست، باید خلف و نزد مقام، نماز خوانده شود؛ ولی اگر خاطر ازدحام، به‌جا آوردن نماز نزدیک مقام، ممکن نباشد، با فرض اضطرار، (2)نماز در فاصله دورتر، و مراعات الأقرب فالأقرب- که بیان آن در دو مسأله سابق گذشت- (3) مانع ندارد.
514 802- در هنگام ازدحام و یا تشکیلصفوف نمازصبح، مأمورین مسجدالحرام از انجام نماز طواف در خلف مقام، به‌ویژه برای خانم‌ها ممانعت می‌کنند و افراد را مورد توهین و یا ضرب و شتم قرار می‌دهند؛ در چنین شرایطی، آیا نماز خواندن در محدوده مقابل رکن حجر تا مقابل رکن عراقی کافی است؟ (4)
1- آیة اللَّه فاضل: ولو با کمک دیگران.
آیة اللَّه نوری: گفتیم که در موقع ازدحام، نماز طواف در خلف مقام لازم نیست.
2- آیة اللَّه بهجت: و گذشت رعایت احتیاط در ذیل مسأله 800.
آیة اللَّه نوری: درصورت ازدحام، در غیر پشت مقام مانعی ندارد.
3- مراجعه شود مسائل 796 تا 800.
آیة اللَّه مکارم: یعنی دورتر بجاآورد و از این‌که چند نفر در اطراف او حلقه بزنند اجتناب کند که موجب مزاحمت برای طواف کنندگان است و نماز او خالی از اشکال نیست.
4- آیة اللَّه بهجت: در طواف واجب اندازه خواندن نمازصبح ضرری مبادرت عرفیه نمی‌زند؛ لذا همان نحو که در مناسک ذکر شده بجا آورده شود.
آیة اللَّه تبریزی: نماز طواف باید خلف مقام ابراهیم علیه السلام خوانده شود با رعایت الأقرب فالأقرب واگر نزدیک مقام ممکن نیست، خلف مقام در مکان دورتری خوانده می‌شود.
آیة اللَّه خامنه‌ای: نماز طواف باید پشت مقام ابراهیم خوانده شود مشروط بر این‌که مزاحمت برای دیگران نباشد و درصورتی که خاطر ازدحام و یا کثرت طواف کنندگان، امکان اقامه نماز، نزدیک مقام نیست می‌توان در مکان‌های دورتر بجا آورد.
آیة اللَّه سیستانی: کافی نیست بلکه اگر ممکن باشد- با فرض این‌که دو سوی مقام هم میسور نیست- باید پشت مقام هر چند دور انجام دهند و اگر ممکن نشد هر جای مسجد می‌توانند بخوانند.
آیة اللَّهصافی: نماز طواف واجب باید در پشت مقام ابراهیم علیه السلام خوانده شود و خواندن نماز در محدوده مذکور با عدمصدق خلف مقام کافی نیست.
آیة اللَّه فاضل: تا محدوده‌ای که از دو طرف مقام،صدق«صلاة خلف المقام» بنماید اشکالی ندارد. بنابراین، در چنین فرضی نماز طوافصحیح است ولو در نزدیکی دیوار چاه زمزم.
آیة اللَّه مکارم: درصورتی که راهی جز این نباشد کفایت می‌کند.
آیة اللَّه نوری: نماز طواف در مسجدالحرام در هر حال بلا اشکال است.
حکم نماز طواف در حجر اسماعیل
515 804- اگر شخصی نماز طواف را، اعتقاد این‌که حِجر اسماعیل، مقام ابراهیم است، در حجر اسماعیل خوانده، باید نماز را اعاده کند ولو این که بعد از تقصیر متوجه شده باشد. (1)
محاذات زن و مرد در نماز طواف
516 806- محاذات زن و مرد هنگام نماز طواف، بهصحت نماز ضرر نمی‌زند. (2) 517 2/ 806- گاهی اوقات اگر نمازگزار بخواهد نماز طواف را نزد مقام یا پشت آن بجا آورد، طواف کنندگان او تنه می‌زنند و از حال نماز خارج می‌شود، آیا می‌تواند در فاصله دورتری نماز را بجا آورد؟ (3)
1- آیة اللَّه مکارم، آیة اللَّه فاضل: و اعاده اعمال بعد لازم نیست.
2- آیة اللَّه فاضل: باید رعایت عدم تقدّم زن از مرد و عدم محاذی بودن آنان بشود. بلی چنانچه زن از اهل سنّت باشد یا تأخیر نماز طواف موجب هم خوردن موالات عرفیه شود یا مستلزم عسر و حرج باشد رعایت این شرط لازم نیست.
3- آیة اللَّه گلپایگانی: درصورتی که محلی خالی از تنه زدن فراهم نشود ولو با کمیصبر که منافی با مبادرت نماز نباشد عقب‌تر نماز خواندن مانعی ندارد.
آیة اللَّه بهجت: مجرّد تنه زدن مسقط تکلیف نیست، بلی درصورت تعذّر بتفصیلی که در مناسک ذکر شده عمل شود.
آیة اللَّه تبریزی: در فرض مذکور نماز را پشت مقام و در فاصله دورتری بجا می‌آورد.
آیة اللَّه خامنه‌ای: باید نماز طواف را خلف مقام ابراهیم، نزدیک آن بخواند شرط این که مزاحمت برای دیگران نباشد و اگر نمی‌تواند خلف مقام ولو دورتر بخواند بعید نیست اکتفا خواندن آن در هر جای مسجدالحرام که نماز پشت مقام بر آنصدق کند.
آیة اللَّه سیستانی: جواب از مسایل قبل معلوم شد.
آیة اللَّهصافی: در مواقع مذکوره اگر طرفین مقام هم همین محذور را دارد می‌تواند در فاصله دورتری با رعایت الأقرب فالأقرب بخواند.
آیة اللَّه فاضل: اگر اطمینان دارد که طواف کنندگان مانع از انجام نماز کامل او می‌باشند در اینصورت می‌تواند در فاصله دورتری نماز بخواند.
آیة اللَّه مکارم: در فرض سؤال می‌تواند در فاصله دورتری طوری که مقام بین او و کع واقع شود نماز بخواند.
آیة اللَّه نوری: نماز طواف در هر جای مسجد، جایز است.
