بخش اول: اقسام و احکام عمره
فصل اول: اقسام و موارد عمره
1- اقسام عمره و فرقهای آن
1 166- عمره- مانند حج- بر دو گونه است: «واجب» و «مستحب».
عمره بر کسی که شرایط استطاعت را داشته باشد، یک مرتبه در عمر واجب می‌شود؛ و وجوب آن- مانند وجوب حج- فوری است؛ و برای اهل مکه و افراد غیر نائی، که وظیفه آنها حج و عمره مفرده است، استطاعتِ حج، در وجوب آن، معتبر نیست؛ بلکه اگر چنین اشخاصی برای عمره مفرده مستطیع باشند، عمره مفرده بر آنها واجب می‌شود، (1) هرچند برای حج مستطیع نباشند؛ همچنین اگر برای حج استطاعت داشته باشند و برای عمره مستطیع نباشند، باید حج به‌جا آورند.
کسانی که از مکه دور هستند- مثل ایرانیان که وظیفه آنها حج تمتع است- چون حج تمتع، مرکب از هر دو عمل است، هیچگاه برای آنها، استطاعت حج از استطاعت عمره، و استطاعت عمره از استطاعت حج، جدا نیست
عدم وجوب عمره مفرده بر افراد نائی
2 167- کسی که وظیفه‌اش حج تمتع است (اشخاصی که از مکه شانزده فرسنگ شرعی دور باشند) اگر استطاعت برای عمره داشته باشند و برای حج نداشته باشند، عمره مفرده بر آنها واجب نیست گرچه در این فرض، احتیاط آن است که عمره مفرده را به‌جا آورند. (2)همچنین افرادی که حج نیابی انجام می‌دهند، انجام عمره مفرده بر ایشان واجب نیست.
1- آیة اللَّه مکارم: بنابر احتیاط واجب برای کسانی که اهل مکه هستند یا دور از آن.
2- آیة اللَّه مکارم: این احتیاط واجب است.
فرقهای عمره تمتع با عمره مفرده
3 168- عمره مفرده با عمره تمتع، فرقی ندارد مگر در سه چیز: (1) اول- در عمره تمتع باید تقصیر کند؛ یعنی باید از مو یا ناخن خود بچیند و حلق جایز نیست؛ ولی در عمره مفرده، مخیّر(2) است بین حلق و تقصیر.
دوم- عمره تمتع، طواف نساء ندارد، ولی در عمره مفرده واجب است.
سوم- میقات عمره تمتع، یکی از مواقیت پنجگانه است، ولی میقات عمره مفرده، ادنی‌الحل است (3)هر چند احرام از مواقیت پنجگانه نیز جایز است؛ بلکه هنگامی که در مسیر مکه از آن مواقیت عبور می‌کند، احرام از آن واجب است.
اشتراک محرّمات در عمره تمتّع و مفرده
4 169- محرّمات احرامِ عمره مفرده، با عمره تمتع یکسان است، و بعد از تقصیر یا حلق، همه چیز غیر از زن حلال می‌شود، و بعد از طواف نساء و نمازش، زن هم حلال می‌شود.
2- تبدیل عمره
تبدیل عمره مفرده به تمتع
5 170- اگر احرام عمره مفرده در ماههای حج باشد، (4)انجام عمره تمتع با آن احرام، مانعی ندارد.(5)» 6 171- تبدیل عمره مفرده به عمره تمتع (6) در حج استحبابی‌مانع ندارد، (7)ولی در حجِ واجب و
1- آیات عظام فرق های بیشتری را متذکر شده اند که به مناسک آنان مراجعه شود.
2- آیة الله بهجت: با افضلیت حلق. مناسک شیخ،ص 89.
3- آیة الله بهجت: اگر در حرم باشد، و میقات است درصورت مرور به آن. کتاب حج افراد،ص 6
4- آیة الله تبریزی و آیة الله سیستانی: تا وقت حج در مکه باقی ماند.
5- آیة الله بهجت: جواز عدول از عمره مفرده در ماههای حج، به عمره تمتع، محل تأمل و احتیاط است، و اگر در اشهر حج به عمره مفرده محرم شد و داخل مکه شد و وقت ضیق باشد از حج تمتع، می تواند با قصد، عدول به عمره تمتع نماید درصورتی که به سببی واجب نشده باشد بقابر عمره مفرده بر او، با احتیاط در اراقه دم کتاب حج افراد،ص 4 و مناسک شیخ،ص 90.
6- آیة اللَّه نوری و آیة الله مکارم: با فرض وقوع عمره در ماههای حج.
آیة اللهصافی و آیة الله گلپایگانی: اگر در ماههای حج باشد و عمره مفرده بر او واجب نباشد.
7- آیة اللَّه بهجت: جواز عدول به عمره تمتّع، محل تأمل و احتیاط است، مگر اینکه متمکن از انجام عمره تمتع نباشد. به ذیل مسأله 309 مراجعه شود.
آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی و آیة اللَّه سیستانی: کسی که عمره مفرده را در ماههای حج بجا آورده و اتفاقاً تا وقت حج در مکه باقی مانده، می‌تواند عمره مفرده خود را عمره تمتع قرار داده و حج را بجا آورد و فرقی در این حکم بین حج واجب و حج مستحبی نیست.
آیة اللَّه فاضل: در حج نیابی هم اگر عمره را به نیّت منوبٌ عنه انجام داده باشد، می‌تواند تبدیل به عمره تمتع کند.
حج نیابی، جواز تبدیل عمره مفرده، محل اشکال است.
3- موارد جواز و عدم جواز عمره
7 173- افرادی که مستطیع نیستند، یا حجِ واجب خود را انجام داده‌اند، می‌توانند در وقت حج، عمره مفرده انجام داده و برای حج محرم نشوند.
عمره مفرده به نیت چند نفر
8 174- انجام عمره مفرده به نیابت از چند نفر جایز است؛ و در اعمال آن- از جمله طواف نساء- باید نیت همه بشود.
عمره مفرده به نیت خود و دیگران
9 175- آیا انجام یک عمره مفرده به نیت خود و به نیابت تبرّعی دیگران،صحیح است یا نه؟ (1)
جواز عمره مستحب با قرائت غلط
10 176- انجام عمره مفرده برای هر کسی جایز است؛ حتی کسی که نمازش را غلط می‌خواند «(2) و وقت تصحیح آن را نیز ندارد، می‌تواند عمره مفرده بجا آورد. (3)
1- . آیات عظام: بهجت، تبریزی، سیستانی،صافی، فاضل و نوری: مانعی ندارد.
آیة اللَّه مکارم: احتیاط آن است آن را به نیّت خود بجا آورد و هر مقدار از ثواب آن را که می‌خواهد بر دیگران هدیه کند
2- آیةالله فاضل: برای خودش یا دیگری.
3- آیة اللَّه بهجت: اگر بتواند استنابه هم بکند، اگر چه به جهت مسامحه در امر تصحیحِ قرائت، خلاف شرع کرده باشد.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: و بنا بر احتیاط، برای نماز نایب هم بگیرد.
جواز عمره مفرده با احتمال حیض و مرض
11 177- زنی که حایض است، یا می‌داند حایض می‌شود، می‌تواند برای عمره مفرده محرم شود؛ و اگر در تمام روزهایی که در مکه است حایض باشد، باید برای طواف و نماز نایب بگیرد؛ و همچنین است مریضی که احتمال می‌دهد نتواند اعمال عمره مفرده را انجام دهد.
ترک اعمال عمره مفرده و بازگشت به وطن
12 178- اگر حایض بدون انجام اعمال عمره مفرده از مکه مراجعت نموده، باید برگردد؛ و اگر نمی‌تواند باز گردد، برای اعمال عمره نایب بگیرد ولی باید خودش تقصیر کند (1) و ترتیب بین آن و سایر اعمال مراعات شود؛ و تا اعمال را به‌جا نیاورد، محرّمات احرام بر او حلال نمی‌شود.
عمره مفرده قبل از تمتع
13 179- انجام عمره مفرده در ماههای حج، پیش از عمره تمتع، جایز است؛ و در این مسأله، فرقی بینصَرُوره و غیرصروره نیست. (2)
عمره مفرده بین عمره تمتع و حج
14 180- بعد از عمره تمتع و قبل از حج، نباید عمره مفرده بجا آورده شود؛ (3)و اگر بجا آورده شد،صحت عمره مفرده، محل اشکال است؛ ولی برای عمره و حج تمتع، اشکالی ایجاد نمی‌شود.(4)
1- آیة اللَّه سیستانی: و نیز نماز طواف را خودش در محل خودش به‌جا آورد.
2- آیة اللَّه سیستانی: و احوط آن است که این دو عمره در یک ماه قمری نباشد.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: برای کسی که نایب در حج بلدی نباشد و برخودش حج واجب نشده یا حج واجب خود را انجام داده اشکال ندارد. آداب و احکام حج،ص 392، مسأله 1014.
3- آیة اللَّه بهجت: جایز است.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بنا بر احتیاط.
4- آیة اللَّه تبریزی: مشروع نیست مگر این که از حرم‌خارج شود و در ماه دیگر غیر از ماهی که محرم برای عمره تمتع شده با احرام عمره مفرده داخل مکه شود که در اینصورت عمره مفرده اوصحیح است و عمره تمتع او تبدیل به عمره مفرده می‌شود.
آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه گلپایگانی: فقط فرموده‌اند که بجا آوردن عمره مفرده بین عمره تمتّع و حج تمتع جایز نیست.
آیة اللَّه فاضل: این درصورتی است که عمره مفرده را در همان ماهی که عمره تمتّع انجام داده بجا آورده شود، امّا اگر در ماه دیگر انجام داده، عمره تمتّع او باطل شده و اگر تا هشتم ذی‌حجّه در مکّه بماند این عمره مفرده عمره تمتّع محسوب می‌شود و حجّ تمتّع او با همین عمرهصحیح خواهد بود.
آیة اللَّه سیستانی: همین نظر را دارند بدون تفصیل بین انجام در یک ماه یا دو ماه.
رعایت قصد رجا
15 181- عمره مفرده بعد از عمره تمتع نیز، با کمتر از یک ماه فاصله، باید به‌قصد رجا انجام شود. (1)
استحباب عمره مفرده بعد از اعمال حج
16 182- نایبی که حجةالاسلام خودش را قبلا بجا نیاورده، درصورت امکان، انجام عمره مفرده بعد از فراغ از اعمال حج، مستحب است؛ و در اعتبار فاصله بین این عمره و عمره سابق، خلاف (2)است و احتیاط در این است که در فاصله کمتر از یک ماه، به قصد رجا بجا آورده شود.
اجازه شوهر برای عمره مفرده
17 183- اگر زوج، زوجه عقد بسته خود را از رفتن به عمره منع کند، ولی او عازم سفر عمره گردد، با توجه به این که هنوز زوجه در خانه پدرش می‌باشد و عرفاً نفقه خور همسرش به حساب نمی‌آید؛ آیا سفر زوجه سفر معصیت است یا نه؟ و آیا احرام اوصحیح می‌باشد؟ (3)
1- جهت تفصیل این مسأله به ذیل مسأله 2/ 184 مراجعه شود.
2- نظریه آیات عظام در این مسأله، در ذیل مسأله 184 به بعد آمده است.
3- آیات عظام: سیستانی، فاضل و نوری: در فرض مذکور سفر زوجه سفر معصیت می‌باشد و احرام ویصحیح نیست.
آیة اللَّهصافی: سفر او ظاهرا معصیت است وصحت محل اشکال است.
آیة اللَّه مکارم: احتیاط واجب آن است که رضایت شوهر را جلب کند و حج و عمره او در هر حالصحیح است ولی احتیاط آن است که نمازهای خود را جمع بخواند و اگر سفر اول او باشد، خواه برای حجّ و یا عمره، اجازه شوهر شرط نیست.
آیة اللَّه تبریزی: سفر او برای عمره مانعی ندارد و منع زوج نسبت به آن اثری ندارد.
فصل دوم: تکرار عمره
18 184- تکرار عمره- مانند تکرار حج- مستحب است؛ و در مقدار فاصله بین دو عمره، اختلاف فرموده‌اند؛ و احوط آن است که در کمتر از یک ماه، به‌قصد رجا به‌جا آورده شود. و فرقی بین عمره از طرف خود و دیگری نیست. (1) فاصله بین عمره تمتع و عمره مفرده
19 2/ 184- آیا بین عمره تمتع و عمره مفرده، نیز فاصله معتبر است؟ (2) آیات عظام خویی، سیستانی،صافی، فاضل، مکارم در هر ماه قمری می‌توان یک عمره انجام داد؛ هر چند یک عمره در آخر ماه رجب و عمره دوّم در اول ماه شعبان واقع گردد.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بین دو عمره وجود فاصله معین شرط نیست. ولی بنابر احتیاط در هر ماه فقط یک عمره برای خود می‌تواند به جا آورد. و اگر دو عمره برای افراد دیگر انجام دهد یا یک عمره برای خود و یک عمره هم برای دیگری به جا آورد، فاصله مذکور شرط نیست.
آیةاللَّه وحید: بنابر احتیاط و در هر ماه قمری بیش از یک عمره جایز نیست.
آیة اللَّه نوری: در هر روز می‌تواند یک عمره انجام دهد.
1- تکرار عمره برای خود:
آیة اللَّه بهجت و آیة اللَّه گلپایگانی: مطلقا جایز است و فاصله شرط نیست.
آیات عظام خویی، سیستانی،صافی، فاضل، مکارم در هر ماه قمری می‌توان یک عمره انجام داد؛ هر چند یک عمره در آخر ماه رجب و عمره دوّم در اول ماه شعبان واقع گردد.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بین دو عمره وجود فاصله معین شرط نیست. ولی بنابر احتیاط در هر ماه فقط یک عمره برای خود می‌تواند به جا آورد. و اگر دو عمره برای افراد دیگر انجام دهد یا یک عمره برای خود و یک عمره هم برای دیگری به جا آورد، فاصله مذکور شرط نیست.
آیةاللَّه وحید: بنابر احتیاط و در هر ماه قمری بیش از یک عمره جایز نیست.
آیة اللَّه نوری: در هر روز می‌تواند یک عمره انجام دهد.
2- تکرار عمره برای دیگری هر نفر یک عمره:
همه آیات عظام: جایزاست.
تذکر: معلوم شد که تکرار عمره طبق نظر مراجعی که فاصله را شرط نمی‌دانند مطلقا جایز است چه برای خود و چه برای دیگری.
2- آیات عظام تبریزی، خویی و فاضل: بین این دو عمره چه قبل از حج و چه بعد از حج، فاصله معتبر نیست.
آیة اللَّهصافی: به ذیل مساله قبل مراجعه شود.
آیة اللَّه گلپایگانی و آیة اللَّه بهجت: فاصله معتبر نیست مطلقا.
آیة اللَّه سیستانی: محل اشکال است و احتیاط نباید ترک شود و امّا انجام عمره مفرده بین عمره تمتع و حج، موجب بطلان عمره تمتع می‌شود.
ترک فاصله معتبر
20 3/ 184- اگر شخصی فاصله لازم بین دو عمره را- بر فرض اعتبار فاصله- رعایت نکند، و یا با قرائت غلط، عمره نیابی انجام دهد، آیا اساساً احرام منعقد می‌شود یا خیر؟ (1)21 4/ 184- با توجه به اختلاف فتاوا در مورد فاصله دو عمره وصحیح نبودن قرائت بسیاری از افراد و از سویی تمایل شدید ایشان بر انجام عمره مجدد، آیا این گونه افراد می‌توانند قبل از گذشت فاصله وصرف نظر ازصحیح نبودن قرائت، به نیت امید مطلوبیت و ترتب ثواب به نیت خودشان محرم شوند و ثواب آن را به دیگران اهدا نمایند؟ (2)
مقصود از فاصله یک ماه
22 186- مقصود از فاصله‌ای که عمره در کمتر از آن، به نیّت رجا انجام می‌شود، یک ماه است، (3) نه سی روز؛ ولی اگر انجام عمره در بین ماه بوده، احتیاط مذکور تا سی روز، مراعات شود.
رها کردن عمره به قصد رجا در اثنا
23 187- در مواردی که استحباب عمره مفرده قطعی نیست و رجاءً انجام می‌شود، آیا می‌توان در حین اعمال، آن را رها نمود؟ (4)
احرام قبل از غروب شب اول ماه
24 188- فردی قبل از غروب آفتابِ شب اول ماه، به احرام عمره مفرده محرم شده و اعمال مکّه را در ساعات اوّلیه ماه جدید انجام داده است، آیا این عمره به حساب کدام ماه لحاظ می‌شود؟ در همین فرض اگر بعد از غروب آفتاب محرم شد، چگونه محاسبه می‌شود؟ (5)
1- آیة اللَّه بهجت: فاصله معتبر نیست ولی بر فرض اعتبار، ظاهرا منعقد نمی‌شود؛ بخلاف مساله قرائت که منعقد می‌شود.
آیة اللَّه سیستانی: منعقد نمی‌شود.
آیة اللَّهصافی: در فرض سؤال احرام محقق نمی‌شود اگرچه احوط و اولی انجام دادن اعمال و خروج از احرام به تقصیر و طواف نساء است والله العالم.
2- آیات عظام بهجت، سیستانی و مکارم: مانعی ندارد.
آیة اللَّهصافی: به قصد رجاء ثواب مانع ندارد والله العالم.
آیة اللَّه فاضل: می‌تواند به نیت همان فرد محرم شوند وصحیح است حتی اگر قرائت آنها اشکال داشته باشد.
3- گذشت تفصیل حواشی در ذیل مسأله 184.
4- . آیات عظام: بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، فاضل،صافی، سیستانی و نوری: نمی‌تواند.
آیت‌اللَّه مکارم: خلاف احتیاط است.
5- آیةاللَّه بهجت، آیةاللَّه تبریزی، آیةاللَّهصافی، آیةاللَّه نوری، آیةاللَّه مکارم: انعقاد احرام، میزان است نه انجام اعمال.
آیة اللَّه فاضل: ظاهراً در هر دو فرض، اعمال عمره مربوط به ماه جدید است و تا ماه آینده نمی‌تواند مجدداً عمره مفرده بجاآورد.
تکرار خروج از مکه
25 2/ 199- کسانی که به اقتضای شغلشان، زیاد به مکه وارد و خارج می‌شوند، از حکم وجوب احرام در هر بار، مستثنی هستند. (1)
حکم رفت و بازگشت خدمه کاروان
200- خدمه کاروان و مانند ایشان اگر عمره مفرده بجا آورده باشند، هر دفعه که از مکه خارج می‌شوند و به جده می‌روند و برمی‌گردند، لازم نیست محرم شوند. (2)
ورود به مکه بدون احرام
26 204- یکی از کارمندان حج بیش از یک ماه در مکّه بوده و همین مدت از عمره قبلی او گذشته، برای کاری به جدّه می‌رود و در برگشت، بدون احرام وارد مکه شده است، وظیفه‌اش چیست؟ (3)
عبور از میقات در کمتر از یک ماه
27 205- بعد از انجام عمره مفرده حتی اگر یک ماه فاصله نشده باشد، جهت گذر از میقات، (4)انجام عمره مفرده بنا بر احتیاط به‌قصد رجا لازم است و بدون آن گذر از میقات جایز نیست.
1- همچنین افرادی که در ماهی که عمره انجام داده‌اند از حرم خارج می‌شوند به تفصیلی که می‌آید.
2- آیات عظام خویی، سیستانی، فاضل: مگر اینکه در ماه هلالی دیگر وارد مکه شوند که باید دو مرتبه محرم بشوند.
آیة اللَّه سیستانی: اگر عمره مفرده را به نیابت از دیگران بجا آورده‌اند، بنابر احتیاط واجب برای دخول در مکه یا حرم دو مرتبه محرم شوند.
3- آیات عظام: بهجت، تبریزی، خامنه‌ای، سیستانی،صافی و فاضل: فعلًا وظیفه‌ای ندارد غیر از استغفار اگر عامد بوده است.
4- مراجعه شود به مسأله 184
آیات عظام: تبریزی، خویی سبستانی،صافی، فاضل، گلپایگانی و مکارم: درصورتی که در همان ماه قمری که محرم شد، به مکّه برود احرام مجدّد لازم نیست.
آیةالله خامنه‌ای: اگر در همان ماهی که احرام و اعمال عمره را انجام داده است وارد مکه شود عبور از میقات بلامانع است اما اگر احرام در ماهی و اعمال در ماهی دیگر باشد پس اگر احرام وی در ماه رجب بوده و اعمال را در ماه شعبان انجام داده بنابر احتیاط واجب اگر در ماه شعبان مجدداً وارد مکه شود باید احرام ببندد و رعایت این احتیاط در ماههای دیگر هم خوب است.
