فصل نوزدهم: احکام اجاره
سؤال 553- هرگاه شخصی با دیگری قرار دادی شفاهی به شرح زیر منعقد سازد:
«این تحقیق را انجام بده، ساعتی 150 تومان می‌پردازم، و منظور از تحقیق، بازنویسی مطالب، دسته‌بندی، طبقه‌بندی جدید، با تکمیل و اصلاحات می‌باشد.»
طرفین می‌پذیرند که جهت رفع ابهامات، مرتّب جلسه بگذارند. محقّق پس از چند ماه کار، لیست کاری بیش از هزار ساعت ارائه می‌دهد، در حالی که سفارش دهندۀ کار مدّعی است، کار آن‌طور که او خواسته صورت نگرفته، و قرار داد به صورت کامل اجرا نشده است. لطفاً بفرمایید:
1- کار فرما چقدر بدهکار است؟
جواب: در صورتی که بر خلاف شرایط تصریح شده در عقد، یا مبنیٌ علیه العقد، عمل شده باشد، اجرة المثل به او تعلّق می‌گیرد؛ مشروط بر این که بیش از اجرة المسمّی نباشد. ولی اگر در مقدار ساعات اختلاف دارند، اجیر باید با دلیل شرعی، مقدار ساعت را ثابت کند. مگر آن که طبق قرارداد، تعیین مقدار به او واگذار شده باشد.
2- حقوق معنوی کار در قرارداد ذکر نشده است. آیا نام محقّق به عنوان همکار باید همراه با نام صاحب اثر نوشته شود؟
جواب: اگر قراردادی برای نوشتن نام محقّق نباشد، و عرف و عادت نیز صاحب اثر را ملزم به این کار نکند (که به صورت شرط مبنی علیه العقد در آید،) نوشتن نام محقّق لازم نیست.
سؤال 554- شانزده سال پیش یک باب مغازه به شخصی اجاره داده شده، و هر سال پس از انقضای مدّت، اجاره تجدید گشته است. سه سال پیش صاحب ملک فوت کرد. و صاحب فعلی ملک سه نفر می‌باشند، و 13 آن حقّ خود مرحومه می‌باشد.
بعد از فوت مرحومه، وصیّ و ورثۀ ایشان اجارۀ مغازه را تجدید کرده‌اند. ولی در حال حاضر، ورثه در خواست تخلیۀ مغازه را دارند. مستأجر می‌گوید: «من مغازه را خالی می‌کنم، ولی ممکن است به فرزندانم حقّی تعلّق بگیرد، که اگر به مالک ببخشم مسئول باشم». لطفاً به دو سؤال زیر پاسخ فرمایید:
الف) آیا این ادّعا صحّت دارد؟
جواب: در صورتی که مستأجر سرقفلی نپرداخته حقّی ندارد، و پس از پایان مدّت اجاره باید ملک را تخلیه کند. ولی بهتر آن است که نسبت به چیزی که در عرف حق کسب و پیشه شمرده می‌شود با یکدیگر مصالحه کنند.
ب) در صورتی که ایشان حقّی داشته باشند و از آن بگذرند، آیا فرزندانش می‌توانند ادّعایی کنند؟
جواب: اگر حقّی داشته باشد و گذشت کند، فرزندان او نمی‌توانند ادّعایی کنند.
سؤال 555- در خصوص موادّ 174 و 181 قانون دریایی جمهوری اسلامی ایران سؤالاتی مطرح است، لطفاً پاسخ بفرمایید. در مادّۀ 174 می‌خوانیم: «به هر نوع کمک و نجات که دارای نتیجۀ مفیدی باشد، اجرت عادلانه تعلّق خواهد گرفت، ولی اگر عمل کمک یا نجات نتیجۀ مفیدی نداشته باشد، هیچ گونه اجرتی به آن تعلّق نخواهد گرفت، و در هیچ مورد مبلغ پرداختی بیش از ارزش نجات یافته نخواهد بود.»
و در مادّۀ 181 آمده است: «اشخاصی که جان آنها نجات یافته، ملزم به پرداخت هیچ گونه اجرتی نخواهند بود. نجات‌دهندگانی که در عملیّات کمک یا نجات مربوط به یک حادثه، خدماتی برای نجات اشخاص انجام داده‌اند، مستحقّ دریافت سهم متناسبی از اجرت پرداختی به نجات‌دهندگان کشتی و بار و سایر متعلّقات آن هستند.»
1- این دو مادّه در قالب چه نوع عقدی از عقود اسلامی می‌گنجد؟ و کدام یک از قواعد فقهیّه را در بر می‌گیرد؟
جواب: در مورد مادّۀ اوّل تنها در موردی می‌توانند مطالبۀ اجرة المثل کنند که در خواستی از سوی صاحبان کالا، یا صاحبان کشتی، صورت گرفته باشد. یا توافق و قرارداد کلّی بین صاحبان کشتی‌ها و نجات غریق وجود داشته باشد. و در فرض درخواست از نجات غریق، می‌تواند اجرة المثل خود را بگیرد؛ هر چند اجرة المثل او بیش از قیمت کالا باشد، و این داخل در عقد اجاره، یا جعاله است.
و در مورد مادّۀ دوّم، در برابر نجات انسانها اجرتی لازم نیست، چون واجب است. مگر این که دولت گروهی را استخدام کرده باشد که به طور مرتّب مراقب این امر باشند، که در این صورت حق دارند حقوقشان را بگیرند، ولی قرار دادن سهمی از اجرة المثل نجات کشتی و کالا برای نجات دهندۀ انسانها وجه شرعی ندارد. مگر این که توافق و قرار داد کلّی با صاحبان کشتی‌ها و سایر دست‌اندرکاران صورت گرفته باشد. در مجموع تطبیق این دو مادّه بر موازین فقهی مشکلات متعدّدی دارد.
سؤال 556- آیا مالکین مشاع یک باب خانه، که دارای دو طبقۀ مجزّاست، و هر طبقه در تصرّف یک شریک می‌باشد، می‌توانند سهم خود را (که در آن زندگی نمی‌کنند،) به غیر شریک خود اجاره دهند؟ اگر یکی از شرکا مانع از اجاره دادن سهم شریک خود شود، ضرر و زیان آن متوجّه کیست؟
جواب: هر یک از دو شریک می‌تواند سهم خود را به دیگری اجاره دهد، و شریک دیگر حقّ ممانعت ندارد، وگرنه ضامن است. مگر این که سبب ضرر و زیانی بر طرف مقابل شود.
سؤال 557- مرحوم پدرم مقداری از املاک خویش را به کسی اجاره داده، تا درآمد آن بین وی و مستأجر بالمناصفه تقسیم شود. اکنون که پدرم مرحوم شده ورثه راضی به ادامه قرارداد نیستند. آیا قرارداد با موت مالک فسخ نمی‌شود؟
جواب: قرارداد مربوط به باغ و امثال آن، که مدّتی برای آن در نظر گرفته شده، تا پایان مدّت معتبر است، و با موت مالک فسخ نمی‌شود، و ورثه باید تا پایان مدّت صبر کنند.
سؤال 558- آیا در مدّت اجاره، مورد اجاره در ید مستأجر امانت محسوب می‌شود؟ در این صورت، آیا می‌توان آن را پس از انقضای مدّت اجاره تحت عنوان استرداد امانت مطالبه نمود؟
جواب: در این مدّت به منزلۀ امانت است، و بعد از پایان مدّت باید به مالک اصلی یا وکیل او بازگردانده شود.
سؤال 559- فردی منزلی را به هزار تومان اجارۀ ماهانه، و یک میلیون تومان قرض الحسنه، رهن و اجاره می‌کند. حال می‌خواهد همین خانه را به شخص ثالثی به مبلغ پنجاه هزار تومان (بدون انجام کار خاصّی در منزل، مثل سفید کاری) اجاره دهد. چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط آن است که چیزی در آن منزل اضافه کند، و لو سفید کردن، یا انداختن فرش اضافه، و مانند آن باشد.
سؤال 560- این که فرموده‌اید: «فردی که منزلی را اجاره کرده و می‌خواهد به فرد ثالثی به بهای بیشتری اجاره دهد باید کار زائد در منزل انجام دهد» آیا این کار، شامل امور غیر ثابت (مثل نصب چند لامپ، یا گذاردن یخچال، یا فرش، یا تخت خواب، یا تلویزیون و مانند آن) نیز می‌شود؟
جواب: آری شامل آن نیز می‌شود.
