مباحث اخلاق در قرآن - استاد فاطمی نیا / مدخل های تفسیری قرآن کریم 1
مدخل‌های تفسیری قرآن کریم؛ بیانات مرحوم آیت الله فاطمی نیا درباره تفسیر و بیان مصداق
این فایل صوتی، سخنرانی مرحوم آیت‌الله فاطمی‌نیا است که درباره تفسیر قرآن می‌پردازد. ایشان با اشاره به ماه رمضان به عنوان بهار قرآن، اهمیت فهم و تدبر در آیات الهی را یادآور می‌شود. آیت‌الله فاطمی‌نیا به انواع مختلف تفسیر، به ویژه تفسیر روایی، و اختلافات آن با برخی گروه‌ها می‌پردازد. در ادامه، با ذکر مثال‌هایی از روایات و نقل داستان‌هایی تاریخی، به توضیح مفهوم "بیان مصداق" در تفسیر و لزوم عدم محدود کردن معانی آیات به روایات خاص می‌پردازد. در بخش پایانی سخنرانی، مصائبی از زندگی حضرت مسلم بن عقیل به عنوان نمونه‌ای از ایثار در راه اهل بیت ذکر می‌شود.
مدت زمان : 58 دقیقه
✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿
پرسش‌های متداول پیرامون مباحث مطرح شده در سخنرانی
هدف از برگزاری این جلسات قرآنی در ماه رمضان چیست؟ هدف اصلی این جلسات، پرداختن به قرآن کریم در ماه مبارک رمضان به عنوان بهار قرآن است. برخلاف تفسیر سوره‌ای خاص، در این جلسات آیاتی منتخب مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند تا مخاطبان با ابعاد مختلف قرآن آشنا شده و از برکات این ماه بهره‌مند شوند. همچنین، به دلیل ارتباط ناگسستنی قرآن و عترت، در کنار مباحث قرآنی، اشاراتی نیز به اهل بیت (علیهم السلام) خواهد شد.
منظور از بحث "مدخل تفسیری" که در ابتدای سخنرانی مطرح شد چیست و چرا اهمیت دارد؟ بحث مدخل تفسیری، مقدمه‌ای بر علم تفسیر قرآن است که به کلیات و قواعد تفسیر می‌پردازد. اهمیت این بحث از آن روست که بدون داشتن بصیرت در این کلیات، فهم دقیق و سودمند از تفسیر آیات ممکن نخواهد بود. این مدخل می‌تواند شامل مباحثی چون انواع تفسیر، تاریخ جمع‌آوری قرآن، اعجاز قرآن و مباحث روایی مرتبط با تفسیر باشد و ممکن است چند جلسه به طول انجامد.
انواع تفسیر قرآن که در سخنرانی به آن اشاره شد کدامند؟ در سخنرانی به طور مشخص به تفسیر به مأثور (روایی) اشاره شد که در آن آیات قرآن با استفاده از روایات اهل بیت (علیهم السلام) و در میان اهل سنت نیز با روایات نقل شده از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و صحابه تفسیر می‌شود. تفاسیر متعددی از شیعه و سنی به این روش نگاشته شده‌اند که برخی از آن‌ها نام برده شدند.
اختلاف نظر میان اخباری‌ها و اصولی‌ها در زمینه تفسیر روایی چیست؟ اختلاف اصلی با اخباری‌ها در این است که آن‌ها معتقدند تنها روایاتی که ذیل آیات آمده‌اند، تفسیر قطعی آیه هستند و نباید در معنای آیه تفکر و تدبر کرد. در مقابل، اصولی‌ها (و از جمله سخنران) معتقدند که بسیاری از روایات ذیل آیات، بیان مصداق و نمونه‌ای از معنای کلی آیه هستند، نه حصر معنای آن. لذا، تفکر و تعقل در قرآن و استفاده از عقل در فهم آن جایز و بلکه لازم است.
منظور از "بیان مصداق" در تفسیر روایات چیست و چه اهمیتی دارد؟ "بیان مصداق" به این معناست که روایتی ذیل یک آیه، یک نمونه و مثال از معنای عام و کلی آن آیه را ذکر می‌کند، نه اینکه تمام معنای آیه منحصر به همان مصداق باشد. درک این نکته بسیار مهم است؛ زیرا اگر تصور شود که هر روایت، تمام معنای آیه را در بر می‌گیرد، فهم قرآن محدود و ناقص خواهد شد و از تدبر و تفکر در آیات باز می‌مانیم. مثال‌های میوه و سیب، موجود و ستون در سخنرانی برای تبیین این مفهوم آورده شد.
اشاره به داستان حضرت صادق (علیه السلام) و شخص پرسشگر درباره آیه "یعلم خائنة الاعین و ما تخفی الصدور" چه نکته‌ای را روشن می‌سازد؟ این داستان هوشمندی شخص پرسشگر را نشان می‌دهد که متوجه وجود یک "صنفیت" (نوعی ارتباط معنایی) بین "چشم‌های خیانتکار" که آشکار است و "آنچه سینه‌ها پنهان می‌کنند" که مخفی است، می‌شود. پاسخ امام (علیه السلام) که فرمود "نگاه می‌کند مثل اینکه نگاه نمی‌کند"، بیانگر یک مصداق دقیق از خیانت چشم است و نشان می‌دهد که روایات می‌توانند مصادیق ظریف و دقیق از معانی قرآن را روشن کنند، نه اینکه معنای آیه را محدود کنند.
هدف از ذکر داستان معاویه و فیل در بحث تفسیر چیست؟ این داستان به عنوان یک "زنگ تفریحی تخریبی" در وسط بحث آورده شد و هدف آن احتمالاً ایجاد تنوع و جلب توجه مخاطبان بوده است. محتوای داستان ارتباط مستقیمی با مباحث تفسیری قبل و بعد از آن ندارد، اما ممکن است به طور ضمنی به موضوعاتی چون سوء استفاده از قدرت یا برداشت‌های نادرست اشاره داشته باشد.
اهمیت روایات در فهم قرآن چیست و چگونه باید با آن‌ها برخورد کرد؟ روایات اهل بیت (علیهم السلام) نقش بسیار مهمی در فهم و تفسیر قرآن دارند و می‌توانند بسیاری از معانی آیات را روشن ساخته و مصادیق آن‌ها را بیان کنند. با این حال، نباید با روایات به گونه‌ای برخورد شود که گویی تنها منبع فهم قرآن هستند و حق تدبر و تفکر در آیات از انسان سلب می‌شود. روایات بیشتر به عنوان "بیان مصداق" عمل می‌کنند و باید در کنار عقل و سایر قواعد تفسیر مورد استفاده قرار گیرند تا فهمی جامع و عمیق از کلام الهی حاصل شود. همچنین، باید توجه داشت که همه معانی قرآن در قالب روایات به دست ما نرسیده است.
افزودن دیدگاه جدید