مباحث اخلاق در قرآن - استاد فاطمی نیا / نشانه های فقیه بزرگ
بررسی جایگاه فقاهت و تأثیر علمای شیعه در بیان مرحوم آیت‌الله فاطمی‌نیا
این سخنرانی مرحوم آیت‌الله فاطمی‌نیا به مناسبت درگذشت آیت‌الله العظمی گلپایگانی ایراد شده و در آن به بیان مقام علمی و معنوی ایشان و ضرورت قدردانی از بزرگان دین پرداخته شده است. آیت‌الله فاطمی‌نیا با استناد به روایات، ویژگی‌های یک فقیه کامل را شرح داده و بر اهمیت تهذیب نفس و اتصال به اهل بیت (علیهم‌السلام) تأکید می‌کند. همچنین به عظمت تشییع پیکر آیت‌الله گلپایگانی اشاره کرده و مقام حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) را یادآور می‌شود و در پایان برای حفظ بزرگان و برکات و تعجیل در فرج امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) دعا می‌کند.
موضوع: مباحث اخلاق در قرآن با عنوان «نشانه های فقیه بزرگ»
مدت زمان: ۴۸ دقیقه
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
آیت‌الله فاطمی‌نیا در ابتدای سخنان خود، با تواضع، مجلس را متعلق به شخصیت بسیار بزرگ جهان تشیع، حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره) معرفی می‌کند و به عمر بابرکت ۹۱ ساله ایشان که وقف علم بود، اشاره می‌نماید. ایشان با اظهار کوچکی خود، بیان می‌دارند که به امر بزرگان برای عرض مطلب حاضر شده‌اند و با توجه به محدودیت وقت، قصد دارند به طور فشرده به یک حدیث بپردازند و درسی را ارائه دهند.
حدیث محوری و نشانه‌های فقیه بزرگ:
آیت‌الله فاطمی‌نیا به حدیث سنگینی از اهل بیت (علیهم‌السلام) اشاره می‌کند که بیش از ۲۵ سال آن را به حافظه سپرده و در شرح آن اندیشیده است: "لا يتفقه العبد الفطر حتی الناس فی ذات الله و یرقرآن وجوها کثیرا ثم یقبل علی نفسه فیکون شد مقتل خب" (بنده به تمام معنا صحیح نمی‌شود مگر آنکه سه نشانه در او باشد: اول، حب و بغض او فقط برای خدا باشد؛ دوم، شرح صدر داشته باشد تا برای قرآن وجوه زیادی ببیند؛ سوم، به نفس خود بپردازد و در محاسبه آن سخت‌گیر باشد).
حب و بغض الهی: آیت‌الله فاطمی‌نیا این نشانه را به این معنا تفسیر می‌کند که حب و بغض فقیه باید خالصانه و فقط برای خدا باشد. ایشان به حدیث مشهور "الحب فی الله و بغض فی الله" اشاره کرده و آن را مؤید این مطلب می‌دانند.
شرح صدر و فهم وجوه متعدد قرآن: علامت دوم فقیه بزرگ، داشتن شرح صدر و اتصال به عالم معنا برای درک وجوه متعدد قرآن است. آیت‌الله فاطمی‌نیا با اشاره به روایتی مبنی بر اینکه هر آیه هفتاد بطن دارد (با تأکید بر اینکه این عدد برای بیان کثرت است نه عدد حقیقی)، بیان می‌کند که فقیه نباید در فهم قرآن دچار جمود شود و باید توانایی دیدن معانی عمیق و گوناگون آن را داشته باشد، همانگونه که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: "لا تنقضی عجائبه" (شگفتی‌های آن پایان نمی‌پذیرد).
محاسبه نفس: نشانه سوم، توجه فقیه به خودسازی و محاسبه نفس است. آیت‌الله فاطمی‌نیا به حالات مرحوم شیخ جعفر صاحب کشف‌الغطاء (ره) اشاره می‌کند که هر روز قبل از درس، به خلوت می‌رفت و با یادآوری مراحل خلقت خود (خاک، نطفه، علقه، طفل، عالم) گریه می‌کرد. ایشان تأکید می‌کنند که علمی که محصول آن تواضع نباشد، ارزشی ندارد.
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
استعداد اول و دوم در فهم دین:
آیت‌الله فاطمی‌نیا در ادامه به بحث استعداد اول و دوم در فهم دین می‌پردازد و بیان می‌کند: "ماها یک استعداد اول داریم یک استعداد دوم ظواهر دین با استعداد اول دریافت میشه و بواطن دین با استعداد دوم دریافت میشه." ایشان توضیح می‌دهند که استعداد اول برای درک ظواهر دین کافی است و تقریباً همگان از آن بهره‌مند هستند، اما برای فهم بواطن و حقیقت دین، استعداد دوم لازم است. فقهای بزرگ به این مرتبه می‌رسند زیرا علاوه بر نبوغ فوق‌العاده، استعداد دوم را نیز کسب کرده‌اند.
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
اهمیت تهذیب نفس و اتصال به ولایت:
آیت‌الله فاطمی‌نیا تأکید می‌کند که بدون تهذیب باطن و اقتباس نور از مشکات ولایت، رسیدن به مقام فقیه کامل ممکن نیست. ایشان با مقایسه بین علمای ربانی که در مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام) پرورش یافته‌اند و دیگر دانشمندان (مانند غزالی)، تفاوت عمیق میان آن‌ها را یادآور می‌شوند. ایشان احیاء العلوم غزالی را به کاخ رفیعی تشبیه می‌کنند که با وجود زیبایی و استحکام، در زوایای آن "مار هم خوابیده" و فیض کاشانی (ره) با تألیف المهجة البیضاء، تلاش کرده است تا این کاستی‌ها را برطرف کند.
آیت‌الله فاطمی‌نیا با نقل داستانی از کتاب احیاء العلوم، مبنی بر اینکه در روز قیامت از انسان نمی‌پرسند چرا فرعون، شیطان یا یزید را لعنت نکرده‌ای، این دیدگاه را مورد انتقاد قرار داده و با نقل قول از آلوسی (صاحب روح المعانی) که کسانی را که از لعن یزید احتیاط می‌کنند، گمراه‌تر از یزید می‌داند، بر اهمیت ابراز انزجار از دشمنان اهل بیت (علیهم‌السلام) تأکید می‌کند. ایشان اینگونه برداشت‌های سطحی را ناشی از عدم دستیابی به "استعداد دوم" در فهم دین می‌دانند.
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
نقش عمل در کسب استعداد دوم:
آیت‌الله فاطمی‌نیا در پاسخ به این سوال که استعداد دوم چگونه حاصل می‌شود، با تأکید بیان می‌کند: "خدا می‌دانه تا عمل نباشد استعداد دوم حاصل نمیشه و عمل وقتی مقبول است که در ترتب تعالیم اهل بیت باشد." ایشان با اشاره به ولادت حضرت باقر (علیه‌السلام) و اینکه ایشان بنیانگذار انقلاب فرهنگی در جهان اسلام بودند، بیان می‌کنند که فقها با پیروی از تعالیم اهل بیت (علیهم‌السلام) از مرز استعداد دوم عبور کرده‌اند.
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
تمثیل زنبور عسل برای علمای شیعه:
آیت‌الله فاطمی‌نیا با اشاره به آیه شریفه سوره نحل درباره زنبور عسل، مرحوم مهدی نراقی (ره) را مثال می‌زنند و بیان می‌کنند که همانطور که زنبور عسل از شهد گل‌ها تغذیه می‌کند و محصول آن شفای مردم است، علمای شیعه نیز باید از گل‌های احادیث امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) سیراب شوند تا سخنانشان شفا بخش باشد.
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
عظمت آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره) و اتصال ایشان به عالم معنا:
آیت‌الله فاطمی‌نیا با تجلیل از مقام آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره)، به نبوغ خدادادی، ۹۱ سال انس با علم و معلومات بی‌شائبه ایشان اشاره می‌کند و با نقل قولی که راضی به افشای نام گوینده آن نیست، بیان می‌کند که "روح شریف آیت‌الله العظمی گلپایگانی در برزخ حکومت دارد." ایشان تأکید می‌کنند که عظمت این بزرگان نباید فقط با شعارهای متداول سنجیده شود و به غیرت دینی و مراقبت ایشان از حوزه علمیه در برابر کوچک‌ترین انحرافات اشاره می‌کنند.
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
خدمات و ویژگی‌های آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره):
آیت‌الله فاطمی‌نیا به خدمات گسترده آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره) در داخل و خارج ایران، فتاوا و اداره ملت و کمک به انقلاب و امام راحل (ره) اشاره کرده و بیان می‌دارند که ایشان و امثال ایشان از مرز استعداد دوم گذشته بودند. ایشان به تواضع ایشان نیز اشاره کرده و نقل می‌کنند که ایشان در مصائب اهل بیت (علیهم‌السلام) شخصاً به عزاداری می‌پرداختند.
✦✧✦✧✦✧✦✧✦✧✦
لزوم قدردانی از بزرگان و حمایت از استعدادهای جوان:
آیت‌الله فاطمی‌نیا در بخش پایانی سخنان خود، چند نتیجه را مطرح می‌کند:
قدردانی از بزرگان: با از دست دادن برکات و بزرگان، باید قدردان باقی‌ماندگان باشیم و برای حفظ آن‌ها دعا کنیم.
حمایت از استعدادهای جوان: باید به داد طلاب مستعد رسید و بی‌تفاوت نبود، زیرا استعدادهای درخشانی وجود دارند که به دلیل عدم توجه، به جایگاه شایسته خود نمی‌رسند.
خودسازی و شناخت استعداد: طلاب باید استعدادهای خود را بشناسند و برای شکوفایی آن‌ها تلاش کنند و در مسیر خدمت به تشیع گام بردارند.
توجه به عظمت مرجعیت و فقاهت: باید مراقب سخنان و جزوه‌های غرب‌زده که جایگاه فقها را تضعیف می‌کنند، باشیم و روش سنتی احترام به مرجعیت و فقاهت را حفظ کنیم.
ذکر مصیبت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و دعا:
آیت‌الله فاطمی‌نیا در پایان سخنان خود، با ذکر مصیبت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و اشاره به مجلس به عنوان پاره تن ایشان، به عظمت مقام آن حضرت و رنج‌های ایشان اشاره می‌کند. سپس برای فرج امام زمان (عج)، علو درجات آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره)، حفظ رهبر معظم انقلاب و قدردانی از نعمت بزرگان دعا می‌کند. ایشان همچنین برای رفع گرفتاری‌های مسلمین و حفظ ذریه از آفات ظاهری و باطنی به حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) متوسل می‌شوند و حسن عاقبت و عدم جدایی از اهل بیت (علیهم‌السلام) را از خداوند مسئلت می‌نمایند.
جمع‌بندی:
این آیت‌الله فاطمی‌نیای، ضمن تجلیل از مقام شامخ مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره)، به تبیین اهمیت فقاهت، نشانه‌های فقیه بزرگ از منظر روایات اهل بیت (علیهم‌السلام)، نقش تهذیب نفس و اتصال به ولایت در فهم عمیق دین، و لزوم قدردانی از بزرگان و حمایت از استعدادهای جوان می‌پردازد. آیت‌الله فاطمی‌نیا با استفاده از آیات قرآن، روایات، حکایات و تمثیلات، مفاهیم عمیق دینی را به مخاطبان منتقل کرده و بر ضرورت توجه به ابعاد باطنی دین در کنار ظواهر آن تأکید می‌کند. مراسم تشییع باشکوه آیت‌الله العظمی گلپایگانی (ره) به عنوان نمادی از ارادت مردم به فقاهت و مرجعیت مورد اشاره قرار می‌گیرد.
افزودن دیدگاه جدید