مباحث اخلاق در قرآن - استاد فاطمی نیا / حلم و بردباری
بیانات اخلاقی مرحوم آیت الله فاطمی نیا درباره بردباری و گذشت
این فایل صوتی، گزیده‌ای از سخنرانی مرحوم آیت‌الله فاطمی‌نیا است. ایشان در این سخنرانی که با نام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مجلس را متبرک دانسته‌اند، به بیان فضائل حلم در قرآن و روایات می‌پردازند و آن را بردباری همراه با عقلانیت معرفی می‌کنند، نه صرف خوش‌خلقی. آیت‌الله فاطمی‌نیا با اشاره به داستان‌هایی از ائمه اطهار (علیهم‌السلام) و برخی شخصیت‌های تاریخی، اهمیت فروبردن خشم و نادیده گرفتن برخی امور را در زندگی فردی و اجتماعی شرح می‌دهند. در ادامه، ایشان با طرح مباحث اخلاقی و تربیتی، به مبارزه انسان با قوای نفسانی و نقش تقوا در غلبه بر آن‌ها اشاره می‌کنند. در پایان نیز با ذکر مصیبت اهل بیت (علیهم‌السلام)، به مقام والای حضرت زینب کبری (سلام‌الله‌علیها) می‌پردازند.
مدت زمان : 48 دقیقه
✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿✿
پرسش‌های متداول پیرامون مباحث اخلاقی و حدیثی مطرح شده در سخنرانی
حلم در قرآن و روایات به چه معناست و چرا گوینده معتقد است معادل فارسی دقیقی برای آن وجود ندارد؟
حلم در قرآن و روایات به معنای بردباری، صبر، خوش‌اخلاقی همراه با به‌کارگیری عقل است. گوینده معتقد است معادل فارسی دقیقی برای آن وجود ندارد زیرا حلم تنها به خوش‌اخلاقی محدود نمی‌شود، بلکه در مقابل بداخلاقی و همچنین در مقابل سفیه بودن (بی‌عقلی و کم‌عقلی) قرار می‌گیرد و متضمن خویشتنداری عاقلانه در موقعیت‌های مختلف است. به عبارت دیگر، حلم، خوش‌خلقی بدون ملاحظه عواقب یا در موقعیت‌های نامناسب نیست، بلکه بردباری سنجیده‌ای است که با در نظر گرفتن عقل و مصلحت صورت می‌گیرد.
چرا حلم یکی از صفات بندگان برگزیده خداوند و حتی از نام‌های خود او (حلیم) شمرده شده است؟
حلم از صفات بندگان برگزیده خداوند است زیرا نشان‌دهنده قدرت روحی، تسلط بر نفس و توانایی چشم‌پوشی از خطاها و نادیده گرفتن رفتارهای ناپسند دیگران به شکل کریمانه است. خداوند با وصف بندگان بزرگ خود مانند حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) به حلم، بر اهمیت این صفت تأکید می‌کند. اینکه حلیم از نام‌های خداوند است نیز بیانگر اهمیت و ارزش والای این صفت در نزد پروردگار است.
تفاوت میان حلم واقعی و آن چیزی که گوینده "تحلم" (خود را به حلیمی زدن) می‌نامد چیست؟ با ذکر مثال توضیح دهید.
حلم واقعی بردباری و خویشتنداری عاقلانه است که ناشی از بزرگواری و درک موقعیت است. اما "تحلم" به معنای تظاهر به حلم و استفاده ابزاری از آن برای اهداف غیر الهی یا شیطانی است. گوینده به معاویه اشاره می‌کند که با وجود جنایات بسیار، خود را فردی حلیم معرفی می‌کرده است. مثال دیگر، نادیده گرفتن تجاوز به محرم توسط معاویه و نسبت دادن آن به حلم، نمونه‌ای از "تحلم" است زیرا این رفتار نه تنها بردباری عاقلانه نیست بلکه نوعی بی‌غیرتی و استفاده نادرست از مفهوم حلم برای حفظ ظاهر قدرت است.
حدیثی که از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده درباره ارزیابی زندگی دنیا و معاش بندگان چه می‌گوید و چه ارتباطی با بحث حلم دارد؟
حدیث نقل شده از امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید که تمام زندگی دنیا و معاش بندگان در یک پیمانه جای می‌گیرد که یک سوم آن زیرکی و دو سوم آن "تغافل" (خود را به نادیدن زدن) است. این حدیث با بحث حلم مرتبط است زیرا تغافل نوعی از بردباری و چشم‌پوشی کریمانه است. انسان حلیم در بسیاری از مواقع به مصلحت، خود را به نشنیدن یا نفهمیدن می‌زند و از پرداختن به مسائل جزئی و بی‌اهمیت یا رفتارهای ناپسند سطحی دیگران صرف نظر می‌کند. این نشان‌دهنده زیرکی واقعی او در مدیریت زندگی و روابط است.
چگونه امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در مواجهه با عایشه پس از جنگ جمل، حلم و بزرگواری خود را نشان دادند؟
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) پس از جنگ جمل با وجود اذیت‌ها و فتنه‌هایی که عایشه به پا کرده بود، با حلم و بزرگواری رفتار کردند. ایشان با در نظر گرفتن جایگاه او به عنوان همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، از هرگونه رفتاری که منجر به تحقیر و یا سوءاستفاده دشمنان شود، خودداری کردند. ایشان دستور دادند تا چند زن با لباس مردانه و مقنعه، عایشه را در کجاوه همراهی کرده و به مدینه بازگردانند تا از بدگویی و ایجاد بهانه برای مخالفین جلوگیری شود. این رفتار نشان‌دهنده حلم و تدبیر عمیق ایشان بود.
داستان آن عالم چشم‌باز و درگیری او با همسرش چه نکته اخلاقی را درباره کنترل نفس و غلبه قوای درونی بیان می‌کند؟
داستان آن عالم چشم‌باز که در هنگام عصبانیت و فریاد زدن بر همسرش، ناگهان صورت مبارک امامی را مشاهده می‌کند که از او می‌خواهد سکوت کند، بیانگر قدرت تأثیر قوای درونی انسان است. در این داستان، وجود انسان به حصاری تشبیه شده که در آن قوای مختلفی همچون فرشته، حیوان، درنده و شیطان حضور دارند و منتظر غلبه بر یکدیگرند. هرگاه یکی از این قوا غالب شود، خلق و خوی متناسب با آن بر رفتار انسان حاکم می‌گردد. این داستان اهمیت کنترل قوه غضبیه و تلاش برای غلبه صفات نیک (قوه فرشته) بر سایر قوای نفسانی را نشان می‌دهد.
چرا گوینده در پایان بحث حلم، به مسئله گذشت (عفو و صفح) اشاره می‌کند و چه ارتباطی میان این دو فضیلت اخلاقی وجود دارد؟
گوینده در پایان بحث حلم به مسئله گذشت (عفو و صفح) اشاره می‌کند زیرا این دو فضیلت اخلاقی بسیار به هم مرتبط هستند. حلم، زمینه را برای گذشت فراهم می‌کند. انسانی که بردبار است و می‌تواند خشم خود را کنترل کند، آمادگی بیشتری برای بخشیدن خطاهای دیگران و چشم‌پوشی از بدی‌های آنان دارد. "عفو" به معنای بخشیدن و "صفح" به معنای گذشتن و فراموش کردن آن خطا است. گوینده با استناد به آیه قرآن ("فعفوا واصفحوا ألا تحبون أن یغفر الله لکم") بر اهمیت این فضیلت و تأثیر آن در جلب مغفرت الهی تأکید می‌کند.
اشاره به حادثه آتش زدن در خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) و مصائب عصر عاشورا در پایان سخنرانی با چه هدفی صورت گرفته است؟
اشاره به حادثه آتش زدن در خانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) و مصائب عصر عاشورا در پایان سخنرانی، احتمالاً با هدف نشان دادن اوج بی‌حلمی، ظلم و ستمی است که در تاریخ به اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) روا شده است. این اشارات می‌تواند به مخاطب یادآوری کند که در مقابل چنین مصائبی، صبر، حلم و استقامت اهل بیت (علیهم السلام) الگویی بی‌نظیر است و همچنین به اهمیت یادآوری و تعظیم شعائر حسینی و فاطمی اشاره دارد. علاوه بر این، یادآوری مصائب می‌تواند زمینه‌ای برای توسل و طلب شفاعت از اهل بیت (علیهم السلام) فراهم کند، همانگونه که در داستان مجتهد نابینا به توسل به حضرت زینب کبری (سلام الله علیها) اشاره شد.
افزودن دیدگاه جدید