واجبات نماز
1- نماز باگفتن «اللَّهُ‌اکْبَرُ» شروع می‌شود و با سلام به پایان می‌رسد.
2- آنچه در نماز انجام می‌شود یا واجب است و یا مستحب.
3- واجبات نماز، یازده چیز است که برخی رُکن و برخی غیر رکن است.
1- نیت
2- قیام
رکن 3- تکبیرةالاحرام
4- رکوع
5- سجود
واجبات نماز «(1)»
1- قرائت
2- ذکر
غیررکن 3- تشهد
4- سلام
5- ترتیب
6- موالات
1- توضیح‌المسائل، واجبات نماز.
فرق بین رُکن و غیر رُکن:
ارکان نماز، اجزاء اساسی آن به شمار می‌آید و چنانچه یکی از آنها بجا آورده نشود و یا اضافه شود، هر چند بر اثر فراموشی هم باشد، نماز باطل است.
واجبات دیگر، گرچه انجام آنها لازم است ولی چنانچه از روی فراموشی، کم یا زیاد شود نماز باطل نیست. «(1)»
احکام واجبات نماز
نیّت
1- نمازگزار، از آغاز تا پایان نماز، باید بداند چه نمازی می‌خواند و آن را برای انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد. «(2)»
2- به زبان آوردن نیت، لازم نیست، ولی چنانچه به زبان هم بگوید اشکال ندارد. «(3)»
3- نماز، باید از هر گونه ریا و خودنمایی بدور باشد؛ یعنی نماز را تنها برای انجام دستور خداوند بجا آورد و چنانچه تمام نماز یا قسمتی از آن، برای غیر خدا باشد، باطل است. «(4)» «(5)»
1- توضیح‌المسائل، م 942.
2- همان مدرک.
3- توضیح‌المسائل، م 943.
4- توضیح‌المسائل، م 947- 946.
5- گلپایگانی اگر در جزء مستحب نماز ریا کند، احتیاط لازم آن است که نماز را تمام کند و دوباره بخواند. مسأله 956
تکبیرةالاحرام
همانگونه‌که‌گذشت نماز با گفتن «اللَّهُ اکْبَر» آغاز می‌شود و به آن «تَکْبیرَةُ الاحرام» می‌گویند. چون با همین تکبیر است که بسیاری از کارها که قبل از نماز جایز بوده بر نمازگزار حرام می‌شود؛ مانند خوردن و آشامیدن، خندیدن و گریستن.
واجبات تکبیرةالاحرام:
1- به عربیصحیح گفته شود.
2- هنگام گفتن «اللَّه اکبر» بدن آرام باشد.
3- تکبیرةالاحرام را طوری بگوید که اگر مانعی در کار نباشد خودش بشنود؛ یعنی بسیار آهسته نگوید.
4- بنا بر احتیاط واجب آن را به چیزی که پیش از آن می‌خواند وصل نکند. «(1)» مستحب است موقع گفتن تکبیرةالاحرام و تکبیرهای بین نماز دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد. «(2)»
1- توضیح‌المسائل، م 948، 949، 951 و 952.
2- توضیح‌المسائل، م 955.
قیام
قیام یعنی ایستاده بودن، که در بعضی موارد، از ارکان نماز است و ترک آن نماز را باطل می‌کند، ولی افرادی که نمی‌توانند ایستاده نماز بخوانند، وظیفه‌ای دارند که در مسائل آینده خواهد آمد.
1- قیام هنگام تکبیرةالاحرام
رکن
2- قیام پیش از رکوع
اقسام قیام
1- قیام هنگام قرائت
غیررکن
2- قیام بعد از رکوع. «(1)» احکام قیام:
1- واجب است پیش از گفتن تکبیرةالاحرام و بعد از آن، مقداری بایستد تا یقین کند که تکبیر را در حال قیام گفته است. «(2)»
1- توضیح‌المسائل، م 958.
2- توضیح‌المسائل، م 959.
2- قیام پیش از رکوع بدان معنی است که در حالت ایستاده به رکوع برود، بنابراین اگر رکوع را فراموش کند و بعد از قرائت به سجده برود و قبل از وارد شدن به سجده یادش بیاید، باید کاملًا بایستد سپس به رکوع برود و پس از آن سجده‌ها را بجا آورد. «(1)»
3- اموری که در حال قیام باید از آن پرهیز شود:
* بدن را حرکت دادن.
* به طرفی خم شدن.
* به جایی یا چیزی تکیه کردن.
* پاها را زیاد باز گذاشتن.
* پاها را از زمین بلند کردن. «(2)»
4- نمازگزار باید موقع ایستادن هر دو پا را بر زمین بگذارد، «(3)» ولی لازم نیست سنگینی بدن روی هر دو پا باشد و اگر روی یک پا هم باشد اشکال ندارد. «(4)»
5- کسی که به هیچ وجه نتواند ایستاده نماز بخواند، باید نشسته رو به قبله بخواند، و اگر نشسته هم نتواند، باید خوابیده بجا آورد. «(5)»
6- واجب است بعد از انجام رکوع بطور کامل بایستد و سپس به سجده برود و چنانچه این قیام عمداً ترک شود نماز باطل است. «(6)»
1- توضیح‌المسائل، م 960.
2- توضیح‌المسائل، م 961، 963 و 964.
3- خوئی احتیاط مستحب است که هر دو پا روی زمین باشد. مسأله 972
4- توضیح‌المسائل، م 963.
5- توضیح‌المسائل، م 970 و 971.
6- تحریرالوسیله، ج 1، ص 162، م 1؛ و العروة الوثقی، ج 1، ص 665، الرابع.
قرائت
خواندن حمد و یک سوره دیگر در رکعت اول و دوم نماز و خواندن حمد (بدون سوره) یا تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم را «قرائت» گویند.
سوره حمد
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
الْحَمْدُلِلَّهِ رَبّ الْعالَمینَ* الرَّحْمنِ الرَّحیمِ* مالِکِ یَوْمِ الدّینِ* إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ* إِهْدِنَا الصِراطَ الْمُسْتَقیمَ*صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ* غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالّینَ*
در رکعت اول و دوم نماز باید پس از حمد، سوره دیگری از قرآن، خوانده شود؛ مثلًا سوره «توحید»:
بِسْمِ ا للَّهِ ا لرَّحْمنِ ا لرَّحیمِ
قُلْ هُوَ اللَّهُ احَدٌ* اللَّهُ الصَّمَدُ* لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یوُلَدْ* وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً احَدٌ*
و در رکعت سوم و چهارم نماز، باید سوره حمد، یا سه مرتبه تسبیحات اربعه خوانده شود و اگر یک مرتبه هم بخواند کافی است. «(1)» تسبیحات اربعه:
«سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُلِلَّهِ وَ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَاللَّهُ اکْبَر»
احکام قرائت
1- قرائت رکعت سوم و چهارم نماز باید آهسته خوانده شود، ولی حکم حمد و سوره در رکعت اول و دوم نماز به این شرح است: «(2)» نماز نمازگزار حکم
ظهر و عصرمرد «(3)» و زن‌باید آهسته بخوانند
مردباید بلند بخواند
مغرب، عشاء،صبح‌اگر نامحرمصدای‌اورا نمی‌شنود می‌تواندبلند
زن‌بخواند و اگر می‌شنود، بنابر احتیاط واجب
بایدآهسته بخواند
1- توضیح‌المسائل، م 1005.
2- توضیح‌المسائل، م 992 تا 994 و 1007.
3- احکامی که برای مردان گفته می‌شود، پسرها هم همین احکام را دارند.
2- اگر در جایی که باید نماز را بلند بخواند، عمداً آهسته بخواند یا در جایی که باید آهسته بخواند، عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است، ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد،صحیح است. «(1)»
3- اگر در بین خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده است، (مثلًا می‌بایست بلند بخواند ولی آهسته خوانده است) لازم نیست مقداری را که خوانده، دوباره بخواند. «(2)»
4- انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسی که اصلًا نمی‌تواندصحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طور که می‌تواند بخواند و احتیاط مستحب «(3)» است که نماز را به جماعت بجا آورد. «(4)»
5- بر تمام افراد بالغ و عاقل، یاد گرفتن نماز واجب است، و برای کسی که عزم رفتن به حج را دارد بیشتر تأکید می‌شود؛ زیرا- به گفته برخی از فقها- اگر کسی قرائت و ذکرهای واجب نماز را درست نخواند، علاوه بر باطل شدن حج و عمره، همسر و دیگر محرمات احرام بر او حلال نمی‌شود. «(5)»
6- اگر انسان، کلمه‌ای راصحیح بداند؛ مثلًا کلمه «عَبْدُهُ» را در تشهد «عَبدَهُ» می‌دانسته و درنماز همانطور بخواند، و بعد بفهمد غلط خوانده است، لازم نیست «(6)» دوباره نماز را بخواند. «(7)»
1- توضیح‌المسائل، م 995.
2- همان مدرک.
3- گلپایگانی احتیاط لازم آن است که نماز را به جماعت بخواند. مسأله 1006
4- توضیح‌المسائل، م 997.
5- - مناسک حج، فصل پنجم، نماز طواف، م 16.
6- گلپایگانی- اراکی باید دوباره بخواند. مسأله 1010
7- توضیح‌المسائل، م 1001.
7- مواردی که ذکر می‌شود نمازگزار نباید در رکعت اول و دوم، سوره بخواند و باید تنها به خواندن حمد اکتفا کند:
الف: وقت نماز تنگ باشد.
ب: ناچار باشد که سوره نخواند؛ مثلًا بترسد که اگر سوره را بخواند دزد یا درنده، یا چیز دیگری به اوصدمه بزند. «(1)»
8- در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید. «(2)» بعضی از مستحبات قرائت:
1- در رکعت اول پیش از حمد بگوید: «اعوُذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم».
2- در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» را بلند بگوید.
3- حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف کند، یعنی آن را به آیه بعد نچسباند.
4- در حال خواندن حمد و سوره به معنای آن توجه داشته باشد.
5- در تمام نمازها در رکعت اول، سوره «انَّا انْزَلْناهُ» و در رکعت دوم سوره «قُلْ هُوَاللَّهُ احَدٌ» را بخواند. «(3)»
ذکر
یکی از واجبات رکوع و سجده ذکر است؛ یعنی گفتن «سُبحانَ‌اللَّه» یا «اللَّه اکبر» و مانند آن، که تفصیل هر یک خواهد آمد.
1- . توضیح‌المسائل، م 979.
2- توضیح‌المسائل، م 1006.
3- توضیح‌المسائل، م 1017 و 1018.
رکوع
1- در هر رکعت بعد از قرائت، نمازگزار باید به اندازه‌ای خم شود که بتواند دست را به زانو بگذارد و این عمل را «رکوع» می‌گویند. «(1)»
1- خم شدن به مقداری که بیان شد.
2- ذکر، (گفتن حداقل، سه مرتبه سُبحان‌اللَّه).
واجبات رکوع 3- آرامش بدن در حال گفتن ذکر رکوع.
4- ایستادن بعد از رکوع.
5- آرامش بدن بعد از رکوع. «(2)»
ذکر رکوع
در رکوع، هر ذکری گفته شود کافی است، ولی‌احتیاط واجب «(3)» آن است که به‌قدر سه‌مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» یایک‌مرتبه «سُبْحانَ رَبِیَ‌العَظیمِ وَبِحَمْدِهِ» کمتر نباشد. «(4)»
1- توضیح‌المسائل، م 1022.
2- العروةالوثقی، ج 1- ص 664.
3- اراکی شرط است که به این مقدار باشد. مسأله 1020؛ گلپایگانی باید به قدر سه« سبحان‌الله» باشد. مسأله 1037
4- توضیح‌المسائل، م 1028.
آرامش بدن در رکوع
1- در رکوع باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد. «(1)»
2- اگر پیش از آنکه به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گیرد، عمداً ذکر رکوع را بگوید، «(2)» نمازش باطل است. «(3)»
3- اگرپیش‌از تمام‌شدن ذکرواجب، عمداًسراز رکوع بردارد نمازش باطل است. «(4)» ایستادن و آرامش بعد از رکوع
بعد از تمام شدن ذکر رکوع، باید بایستد و بعد از آنکه بدن آرام گرفت به سجده برود واگرعمداً پیش از ایستادن، یا پیش از آرام گرفتن بدن، به سجده برود نمازش باطل است. «(5)» وظیفه کسی که نمی‌تواند بطور معمول رکوع کند:
1- کسی که نمی‌تواند به مقدار رکوع خم شود باید به هر اندازه که می‌تواند خم شود. «(6)»
1- توضیح‌المسائل، م 1030.
2- گلپایگانی باید بعد از آرام گرفتن بدن، دوباره ذکر را بگوید و بنابر احتیاط لازم نماز را تمام کرده و دوباره بخواند و اگر به همان ذکر اوّل اکتفا کند نمازش باطل است. مسأله 1041
3- توضیح‌المسائل، م 1032.
4- توضیح‌المسائل، م 1033.
5- . توضیح‌المسائل، م 1040.
6- گلپایگانی در این صورت احتیاط لازم آن است که نماز را دوباره بخواند و رکوع آن را نشسته بجا آورد و اگر هیچ نتواند خم شود باید موقع رکوع بنشیند و نشسته رکوع کند و احتیاط لازم آن است که نماز دیگری هم بخواند و برای رکوع آن با سر اشاره کند. مسأله 1045
2- کسی که اصلًا نتواند خم شود «(1)» باید نشسته رکوع کند.
3- کسی که نمی‌تواند نشسته رکوع کند باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع، با سر اشاره کند. «(2)» برخی از مستحبات رکوع
1- مستحب است ذکر رکوع را سه یا پنج یا هفت مرتبه بلکه بیشتر بگوید.
2- مستحب است پیش از رفتن به رکوع در حالی که راست ایستاده تکبیر بگوید.
3- مستحب است در حال رکوع بین دو قدم (روی زمین) را نگاه کند.
4- مستحب است پیش از ذکر رکوع یا بعد از آنصلوات بفرستد.
5- مستحب است بعد از رکوع، هنگامی که ایستاد و بدن آرام گرفت بگوید «سَمِعَ‌اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَه». «(3)»
1- خوئی باید برای رکوع با سر اشاره کند. مسأله 1045
2- . توضیح‌المسائل، م 1037.
3- توضیح‌المسائل، م 1043.
سجود
1- نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده بجاآورد. «(1)»
2- سجده آن است که پیشانی و کف دو دست و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها (شست) را بر زمین بگذارد.
1- گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمین.
2- ذکر.
3- آرامش بدن در حال ذکر سجده.
4- سر برداشتن و نشستن و آرامش بین دو سجده.
واجبات سجده 5- بر زمین بودن هفت عضو در هنگام ذکر.
6- مساوی‌بودن‌جاهای سجده (پست و بلند نبودن).
7- گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آنصحیح است.
8- پاک بودن جائی که پیشانی را می‌گذارد.
9- موالات بین دو سجده. «(2)»
احکام واجبات سجده
ذکر:
در سجده هر ذکری بگوید کافی است ولی احتیاط واجب «(3)» آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ الاعْلی وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد. «(4)»
1- توضیح‌المسائل، م 1045.
2- العروة الوثقی، ج 1، ص 673.
3- اراکی شرط است که از این مقدار کمتر نباشد. مسأله 1041.
4- توضیح‌المسائل، م 1049.
آرامش:
1- در سجده باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد. «(1)»
2- اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و آرام گیرد، عمداً ذکر را بگوید نماز باطل است «(2)» و چنانچه از روی فراموشی باشد، باید دوباره در حال آرام بودن، ذکر را بگوید. «(3)» سربرداشتن از سجده:
1- بعد از تمام شدن ذکر سجده اول باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود. «(4)»
2- اگر پیش از تمام شدن ذکر، عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است. «(5)» برزمین بودن هفت عضو:
1- اگر موقعی که ذکر سجده را می‌گوید، یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل می‌شود، «(6)» ولی موقعی که مشغول گفتن
1- توضیح‌المسائل، م 1050.
2- گلپایگانی باید بعد از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید و بنابر احتیاط لازم، نماز را تمام کرده و و دوباره بخواند. مسأله 1060
3- توضیح‌المسائل، م 1051 و 1052.
4- توضیح‌المسائل، م 1056.
5- توضیح‌المسائل، م 1052.
6- گلپایگانی احتیاط لازم آن است که بعد از آرام گرفتن همه اعضاء دوباره ذکر واجب را بگوید و نماز را تمام کند و دوباره بخواند. مسأله 1063
ذکر نیست اگر غیر از پیشانی، جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد، اشکال ندارد. «(1)»
2- اگر همراه با انگشتان شست پا، انگشتان دیگر هم بر زمین باشد مانع ندارد. «(2)» مساوی بودن مواضع سجده:
1- جای پیشانیِ نمازگزار باید از جای زانوهایش پست‌تر و بلندتر از چهار انگشتِ بسته نباشد. «(3)»
2- احتیاط واجب «(4)» آن است که جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتان پایش هم پست‌تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد. «(5)» گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است:
1- در سجده باید پیشانی را بر زمین و یا آنچه از زمین می‌روید ولی خوراکی و پوشاکی نیست قرار دهد. «(6)»
2- نمونه‌هایی از چیزهایی که سجده بر آنهاصحیح است:
* خاک* سنگ* گل پخته «(7)»* گچ* چوب* چمن
1- توضیح‌المسائل، م 1054 0
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 173، م 2؛ و العروة الوثقی، ج 1، ص 676، م 7.
3- توضیح‌المسائل، م 1057.
4- خوئی- اراکی باید پست‌تر یا بلندتر نباشد. مسأله 1066
5- توضیح‌المسائل، م 1057.
6- توضیح‌المسائل، م 1076.
7- اراکی- گلپایگانی سجده بر گچ و آهک و گل پخته صحیح نیست. مسأله 1090
چند مسأله
1- سجده بر چیزهای معدنی؛ مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه،صحیح نیست: «(1)»
2- سجده کردن برای غیر خداوند حرام است. «(2)»
3- سجده بر چیزهایی که از زمین می‌روید و خوراک حیوان است، مثل علف و کاهصحیح است. «(3)»
4- سجده بر کاغذ، اگر چه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشدصحیح است. «(4)» «(5)»
5- برای سجده، بهتر از هر چیز، تربت حضرت سیدالشهداء- علیه‌السلام- می‌باشد و بعد از آن بدین ترتیب؛ یعنی: خاک، سنگ، گیاه می‌باشد. «(6)»
6- اگر در سجده اول، مُهر به پیشانی بچسبد و بدون این‌که مُهر را بردارد دوباره به سجده رود نماز باطل است. «(7)»
7- سجده کردن بر سنگهایی که هم‌اکنون مسجدالحرام و مسجدالنبی-ص- با آنها فرش شده است، اشکال ندارد.
1- توضیح المسائل، م 1076.
2- توضیح المسائل، م 1090.
3- توضیح‌المسائل، م 1078.
4- توضیح‌المسائل، م 1082.
5- گلپایگانی سجده بر کاغذی که از پنبه و مانند آن ساخته شده و همچنین کاغذی که انسان نمی‌داند از چیزی که سجده بر آن صحیح است ساخته شده یا نه اشکال دارد. مسأله 1091
6- توضیح‌المسائل، م 1083.
7- توضیح‌المسائل، م 1086.
استفتاء
س 1- در مسجد الحرام و مسجد النبی و سایر مساجد مکه و مدینه، بعضی جاها مفروش است و بعضی غیر مفروش و با سنگ ساخته شده است، آیا لازم است برای انجام نماز جماعت یا فُرادی به جایی برود که بر سنگ سجده کند و آیا می‌تواند بر فرش سجده کند؟
(امام خمینی): سجده کردن بر فرشهای مسجد مانع ندارد و مهر گذاشتن جایز نیست و لازم نیست در جایی که سنگ است نماز بخواند.
(گلپایگانی): سجده بر سنگها مانعی ندارد- واللَّه العالم-.
(اراکی): سجده کردن بر سنگ مانعی ندارد، هرچند بر فرش هم می‌تواند سجده کند. «(1)»
س 2- در مسجد النبی، پس از اتمام نماز جماعت، آیا می‌توان روی فرشهای مسجد سجده نمود و یا این‌که باید برود در جایی که سنگفرش است و بر سنگ نماز بخواند؟
(امام خمینی): لازم نیست به جای دیگر که سنگفرش است برود.
(گلپایگانی- اراکی): حکم مسأله قبل را دارد. «(2)»
1- - استفتاآت ویژه حج، س 52.
2- - مناسک، مسائل متفرقه، س 23.
وظیفه کسی که نمی‌تواند بطور معمول سجده کند:
1- کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند، باید به قدری که می‌تواند خم شود و مهر را برجای بلندی مثل بالش، بگذارد و سجده کند، ولی باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول بر زمین بگذارد. «(1)»
2- اگر نمی‌تواند خم شود باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره کند، «(2)» ولی احتیاط واجب آن است که مهر را بالا بیاورد و پیشانی را بر آن بگذارد.
برخی از مستحبات سجده:
1- در این موارد، مستحب است تکبیر بگوید:
* بعد از رکوع و قبل از سجده اول.
* بعد از سجده اول، در حالی که نشست و بدنش آرام گرفت.
* قبل از سجده دوم، در حالی که نشسته است و بدنش آرام است.
* بعد از سجده دوم.
2- طول دادن سجده‌ها مستحب است.
3- گفتن «اسْتَغْفِرُاللَّهَ رَبِّی وَ اتوُبُ الَیهِ» بعد از سجده اول در حالی که بدنش آرام گرفت مستحب است.
1- . توضیح‌المسائل، م 1068.
2- توضیح‌المسائل، م 1069.
4-صلوات فرستادن در سجده‌ها مستحب است. «(1)»
سجده واجب قرآن
1- در چهار سوره قرآن، آیه سجده است که اگر انسان آن آیه را بخواند یا وقتی که دیگری آن را می‌خواند به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آیه، باید فوراً سجده کند. «(2)» 1- سوره شماره 32/ سجده
2- سوره شماره 41/ فُصِّلت
2- سوره‌هائی که آیه سجده دارد
3- سوره شماره 53/ نَجم
4- سوره شماره 96/ عَلَق «(3)» 3- چنانچه سجده را فراموش کند، هر وقت یادش آمد باید سجده کند. «(4)» 4- اگرآیه‌سجده را از ضبط صوت‌بشنود، لازم نیست سجده کند. «(5)» «(6)» 5- اگر آیه سجده را از بلندگو یا رادیو یا تلویزیون بشنود، چنانچه
1- توضیح‌المسائل، م 1091.
2- توضیح‌المسائل، م 1093.
3- توضیح‌المسائل، م 1093.
4- توضیح‌المسائل، م 1093.
5- توضیح‌المسائل، م 1096.
6- گلپایگانی اگرآیه سجده از بلندگو یا رادیو هم خوانده شود وبه آن گوش دهد باید سجده کند. مسأله 1102؛ اراکی اگر از مثل ضبط صوت آیه را بشنود، بنابر احتیاط واجب باید سجده کند ولی اگر از مثل بلندگو که صدای انسان را می‌رساند بشنود، واجب است سجده کند. مسأله 1088
صدای انسان را می‌رساند و از نوار استفاده نمی‌شود، یعنی همان وقت که صدا پخش می‌شود، شخصی در حال خواندن آن آیه است و این وسیله،صدای او را می‌رساند واجب است سجده کند. «(1)» 6- هنگام سجده برای این آیه‌ها، باید پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد ولی مراعات سایر شرایط سجده، لازم نیست. «(2)» «(3)» 7- گفتن ذکر در این سجده واجب نبوده و مستحب می‌باشد. «(4)»
تشهّد
در رکعت دوم و آخر نمازهای واجب، نمازگزار باید بعد از سجده دوم بنشیند و در حال آرام بودن بدن، تشهد بخواند؛ یعنی بگوید:
«اشْهَدُ انْ لا الهَ الّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ
وَ اشْهَدُ انَّ مُحمَّداً عَبْدُهُ و رَسوُلُهُ
الَّلهُمَّصَلِّ عَلی مُحمَّدٍ وَ الِ مُحمَّدٍ». «(5)»
1- توضیح‌المسائل، م 1096.
2- . توضیح‌المسائل، م 1097.
3- سایر مراجع مراعات بعضی از شرائط سجده لازم است، به توضیح‌المسائل، مسأله 1089 مراجعه کنید.
4- توضیح‌المسائل، م 1099.
5- توضیح‌المسائل، م 1100.
سلام
1- در رکعت آخر هر نماز پس از تشهد باید سلام دهد و نماز را به پایان ببرد.
2- مقدار واجب سلام یکی از این دو است:
1- «السَّلامُ عَلَیْنا وَ علی عِبادِاللَّهِ الصالِحینَ». «(1)» 2- «السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرکاتُهُ». «(2)» 3- مستحب است قبل از این دو سلام بگوید:
«السَّلامُ عَلَیکَ ایَّها النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».
و هر سه را نیز بگوید. «(3)»
ترتیب
نماز باید بدین ترتیب خوانده شود: تکبیرةالاحرام، قرائت، رکوع، سجود، و در رکعت دوم پس از سجود، تشهد بخواند و در کعت آخر، پس از تشهد، سلام دهد.
مُوالات
1- موالات؛ یعنی پشت سرهم بودن اجزای نماز و فاصله نینداختن
1- گلپایگانی اگر این سلام را بگوید، احتیاط واجب آن است که بعد از آن« السلام علیکم و رحمةالله و برکاته» را هم بگوید. مسأله 1114
2- توضیح‌المسائل، م 1105.
3- توضیح‌المسائل، م 1105.
بین آنها.
2- اگر بقدری بین اجزای نماز فاصله بیندازد که نگویند نماز می‌خواند، نمازش باطل است. «(1)» 3- طول دادن رکوع و سجود و خواندن سوره‌های بزرگ، موالات را بهم نمی‌زند. «(2)»
قنوت
1- مستحب است در رکعت دوم نماز بعد از حمد و سوره و پیش از رکوع، قنوت بخواند، یعنی دستها را بلند کند و مقابل صورت بگیرد و دعا یا ذکری بخواند. «(3)» 2- در قنوت هر ذکری بگوید اگر چه یک «سُبْحانَ اللَّهِ» باشد کافی است و می‌تواند این دعا را بخواند.
«رَبَّنا اتِنا فِی‌الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی‌الاخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ». «(4)»
تعقیب نماز
تعقیب (در بحث نماز) یعنی مشغول شدن به ذکر و دعا و قرآن بعد از سلام نماز.
1- بهتر است در حال تعقیب رو به قبله باشد.
1- توضیح‌المسائل، م 1114.
2- . توضیح‌المسائل، م 1116.
3- توضیح‌المسائل، م 1117.
4- توضیح‌المسائل، م 1118.
2- لازم نیست تعقیب به عربی باشد، ولی بهتر است چیزهایی را که در کتابهای دعا دستور داده‌اند بخواند.
3- گفتن تسبیح حضرت زهرا یعنی: 34 مرتبه «اللَّهُ اکبر» و 33 مرتبه «الحمدُ للَّه» و 33 مرتبه «سُبْحانَ اللَّه» مستحب است. «(1)»
مُبطِلات نماز
آنگاه که نمازگزار، تکبیرةالاحرام می‌گوید و نماز را شروع می‌کند تا پایان آن، بعضی از کارها بر او حرام می‌شود که اگر در نماز، یکی از آنها راانجام دهد نمازش باطل است، مهمترین آنها عبارت است از:
خوردن و آشامیدن.
سخن گفتن.
خندیدن.
گریستن.
روی از قبله برگرداندن.
کم یا زیاد کردن ارکان نماز.
بر هم زدن صورت نماز. «(2)»
1- . توضیح‌المسائل، م 1122.
2- توضیح‌المسائل، م 1126.
احکام مبطلات نماز
سخن گفتن
1- اگر نمازگزار عمداً کلمه‌ای بگوید «(1)» و بخواهد با آن معنایی را برساند نمازش باطل است. «(2)» 2- اگر عمداً کلمه‌ای بگوید که دو حرف یا بیشتر داشته باشد، هر چند نخواهد با گفتن آن معنایی را برساند، بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند. «(3)» «(4)» 3- در نماز نباید به کسی سلام کرد، ولی اگر کسی به نماز گزار سلام کند واجب است جواب او را بدهد، و باید سلام را مقدم بدارد؛ مثلًا بگوید: «السَّلامُ عَلیْکَ» یا «السَّلامُ عَلَیکُمْ» و نباید «عَلَیْکُمُ السَّلام» بگوید. «(5)» «(6)»
1- گلپایگانی- اراکی در صورتی که آن کلمه، دو حرفی یا بیشتر باشد. توضیح المسائل ص 199
2- توضیح‌المسائل، ص 154.
3- توضیح‌المسائل، ص 154.
4- خوئی نمازش باطل نیست ولی لازم است بعد از نماز سجده سهو بجا آورد. مسأله 1141
5- توضیح‌المسائل، م 1137.
6- اراکی- گلپایگانی باید همانطور که او سلام کرده جواب دهد ولی در جواب« علیکم السلام» باید بگوید« سلام علیکم». مسأله 1146؛ خوئی بنابر احتیاط واجب باید همانطور که او سلام کرده جواب دهد ولی در جواب« علیکم السلام» هرگونه بخواهد می‌تواند بگوید. مسأله 1146
خندیدن و گریستن:
1- اگر نمازگزار عمداً باصدا بخندد، نمازش باطل است.
2- لبخند زدن نماز را باطل نمی‌کند.
3- اگر نمازگزار برای کار دنیا عمداً باصدا گریه کند نمازش باطل است.
4- گریه بدون صدا و گریه از ترس خدا یا برای آخرت، هر چند باصدا باشد، نماز را باطل نمی‌کند. «(1)» «(2)» روی از قبله برگرداندن
1- اگر عمداً به مقداری روی خود را از قبله برگرداند بطوری که نگویند رو به قبله است، نمازش باطل است.
2- اگر سهواً تمامصورت را به طرف راست یا چپ قبله برگرداند، «(3)» احتیاط واجب آن است که نماز را دوباره بخواند. ولی اگر به طرف راست یا چپ قبله نرسیده است، نمازصحیح است. «(4)»
1- توضیح‌المسائل، ص 156 هفتم و هشتم از مبطلات نماز.
2- سایر مراجع احتیاط واجب آن است که برای کار دنیا بی‌صدا هم گریه نکند. توضیح المسائل ص 209
3- گلپایگانی اگر سر را به طرف راست یا چپ قبله بگرداند، عمداً باشد یا سهواً، نمازش باطل نمی‌شود ولی کراهت دارد مسأله 1140
4- توضیح‌المسائل، م 1131.
برهم زدن صورت نماز
1- اگر در بین نماز کاری کند کهصورت نماز را بر هم زند مثل دست زدن، به هوا پریدن و مانند اینها، هر چند از روی فراموشی باشد، نماز باطل می‌شود. «(1)» 2- اگر در بین نماز به قدری ساکت بماند که نگویند نماز می‌خواند نمازش باطل می‌شود. «(2)» 3- رها کردن نماز واجب (شکستن نماز) حرام است مگر در حال ناچاری؛ مانند این موارد:
* حفظ جان
* حفظ مال
* جلوگیری از ضرر مالی و بدنی
4- شکستن نماز برای پرداخت بدهی مردم با این شرایط اشکال ندارد:
* طلبکار، طلب خود را می‌خواهد.
* وقت نماز تنگ نیست؛ یعنی، می‌تواند پس از پرداخت بدهی، نماز را در وقتِ آن بخواند.
* در بین نماز نمی‌تواند بدهی را بپردازد. «(3)»
1- توضیح‌المسائل، ص 156، نهم از مبطلات نماز.
2- توضیح‌المسائل، م 1152.
3- . توضیح المسائل، م 1159 تا 1161.
5- شکستن نماز برای مالی که اهمیّت ندارد مکروه است. «(1)» چیزهایی که در نماز مکروه است:
1- برهم گذاشتن چشمها.
2- بازی کردن با انگشتان و دستها.
3- سکوت کردن در هنگام خواندن حمد یا سوره و یا ذکر، برای شنیدن حرف کسی.
4- انجام هر کاری که خضوع و خشوع را از بین ببرد.
5- برگرداندنصورت به طرف راست یا چپ به مقدار کم (چون زیاد آن نماز را باطل می‌کند). «(2)»
1- توضیح المسائل، م 1160.
2- توضیح المسائل، م 1157.
ترجمه اذان، اقامه، نماز
ترجمه اذان
* «اللَّهُ اکْبَرُ».
خدا از همه بزرگتر است.
* «اشْهَدُ ان لاالهَ الَّا اللَّهُ».
گواهی می‌دهم که جز آفریدگار جهان خدایی نیست.
* «اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ».
گواهی می‌دهم که محمّد پیغمبر خدا است.
* «حَیَّ عَلَی الصّلاةِ».
بشتابید به سوی نماز.
* «حَیَّ عَلَی‌الفَلاح».
بشتابید به سوی رستگاری.
* «حَیَّ عَلَی خَیرِالعَمَلِ».
بشتابید به سوی بهترین کارها.
* «قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ».
نماز برپا شد.
* «اللَّهُ اکْبَرُ».
خدا از همه بزرگتر است.
* «لاالهَ الَّا اللَّهُ».
جز آفریدگار جهان خدایی نیست.
ترجمه نماز تکبیرةالاحرام:* «اللَّهُ اکْبَرُ».
خداوند از هر کس و هر چیز بزرگتر است.
حمد:* «بِسْمِ ا للَّهِ ا لرَّحْمنِ ا لرَّحیمِ».
بنام خداوند بخشنده مهربان.
* «الْحَمْدُلِلَّهِ رَبّ ا لْعالَمینَ».
ستایش، مخصوص خدا؛ پروردگار جهانیان است.
* «الرّحمنِ الرَّحیم».
خدای بخشنده مهربان.
* «مالِکِ یَوْمِ‌الدّین».
صاحب روز پاداش (قیامت).
«ایَّاکَ نَعْبُدُ وَ ایَّاکَ نَسْتَعین».
* تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو کمک می‌خواهیم.
* «اهْدناالصِّراطَ الْمُستَقیم».
* ما را به راه راست هدایت فرما.
* «صِراطَ الَّذینَ انْعَمْتَ عَلَیْهِم».
* راه آنانکه به آنها نعمت دادی.
* «غَیْرِالْمَغضوُبِ عَلَیْهِم».
* نه راه کسانی که بر آنها خشم شده است.
* «وَلاالضَّالّینَ».
* و نه راه گمراهان.
سوره:* «بِسْمِ ا للَّهِ ا لرَّحْمنِ ا لرَّحیمِ».
* بنام خداوند بخشنده مهربان.
* «قُل هُوَاللَّهُ احَدٌ».
* بگو اوست خدای یکتا.
* «اللَّهُ الصَّمَدُ».
* خدای بی‌نیاز.
* «لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یوُلَدْ».
* خدایی که نه فرزند کسی است و نه فرزندی دارد.
* «وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً احَدٌ».
* و هیچ کسی، همتای او نیست.
ذکر رکوع:* «سُبْحانَ رَبّی‌الْعَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ».
* خدای بزرگ خود را می‌ستایم و پیراسته می‌شمرم.
ذکر سجود:* «سُبْحانَ رَبّیَ‌الْاعْلی وَ بِحَمْدِهِ».
* خدای‌خودراکه ازهمه‌بالاتراست می‌ستایم و منزّه می‌دانم.
تسبیحات‌اربعه:* «سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُلِلَّهِ وَ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَاللَّهُ اکْبَر».
* منزّه است خدا، ستایش مخصوص خدا است، جز آفریدگار جهان خدایی نیست و خدا از همه بزرگتر است.
تشهّد:* «اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شریکَ لَهُ».
* گواهی می‌دهم که جز آفریدگار، خدایی نیست و یکتا و بی‌همتاست و شریک ندارد.
* «وَ اشْهَدُ انَّ مُحمّداً عَبْدُهُ وَ رَسوُلُه».
* وگواهی‌می‌دهم‌که محمد (ص) بنده و فرستاده خداوند است.
* «الَّلهُمَّصَلِّ علی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحمّدٍ».
* خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست».
سلام:* «السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهاالنَّبیُّ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».
* درود و رحمت و برکات خدا بر تو ای پیامبر.
* «السَّلامُ عَلَیْنا وَ علی عِبادِاللَّهِ الصَّالِحینَ».
درود بر ما (نمازگزاران) و بر بندگان شایسته خدا.
* «السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».
درود بر شما و رحمت و برکات خدا بر شما.
