پیشگفتار
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم
آفرینش انسان، هرگز بیهوده و بیهدف نیست، بلکه آدمی در زندگی خود باید برای رسیدن به سعادت و کمال، تلاش کند.
اسلام به عنوان آخرین مکتبِ تضمین کننده سعادت بشری، شرط اصلی و اساسی رسیدن به این هدف بزرگ را اعتقادصحیح میداند، و برای سالمسازی اندیشه و اعتقاد انسانها، به اصول خاصّی باور دارد که آغاز و پایان هستی را مشخص میکند و انسانها را از افکار پوچ و خیالهای بیهوده میرهاند و به زندگی هدفدار راهنمایی میکند.
البته اسلام، تنها اعتقادصحیح را کارساز نمیداند، بلکه مردم در مرحله عمل و رفتار نیز باید راه درست را از نادرست بازشناسند و خوبیها را عمل کنند و از بدیها بپرهیزند. «(1)»
1- - قال علی علیهالسلام: الایمان معرفة بالقلب، و قول باللسان، و عملٌ بالارکان. شرح نهجالبلاغه، ج 19، ص 51.
آنچه عهدهدار این بخش از برنامههای اسلام است «فِقه» یا «احکام» نام دارد، که در حقیقت مجموعه قوانین عملی اسلام است و از وحی الهی سرچشمه گرفته و با بیان معصومین- علیهمالسلام- تفسیر و تبیین شده است، قوانینی که هرگز تغییر پذیر نیست و تمام موضوعات و مصادیق خارجی و حوادث واقعه «(1)» را دربرمیگیرد، بدون آنکه به اصول آن خدشهای وارد شود. «(2)» شناخت این قوانین، در حدّ نیاز برای تمام افراد، لازم و ضروری است. آنچه امروزه به نام «رساله توضیح المسائل» از مراجع بزرگوار تقلید در دسترس مردم قرار دارد، حاوی مجموعه مسائلی است که تمام افراد جامعه در موقعیتهای گوناگون ممکن است به آنها نیاز داشته باشند، ولی از آنجا که آن رسالهها فراتر از نیاز یک قشر خاص نگاشته شده، و در بردارنده برخی از مسائلی میباشد که ممکن است درحدّ نیاز اوّلیه شما زائران عزیز نباشد، افزون برآنکه در برخی موارد، اصطلاحات و لغات غیر مأنوس و مشکلی در آنها دیده میشود که نیاز به توضیح و تفسیر دارد، لذا بر آن شدیم، تا مسائل فقهی مورد نیاز زائران، بویژه حجاج عزیز را، بدون هیچگونه دخل و تصرفی در فتاوای فقیهان، با تغییر عبارت و تنظیم مطالب و حذف برخی از مسایلی که هماکنون مورد نیازشان نمیباشد، بدینصورت تدوین کنیم. یادآوری این نکته ضروری است که هدف اصلی ما از تدوین و نگارش این کتاب، نیاز حجاج بیتاللَّه الحرام بوده است، و در برخی از فصلهای کتاب، مسائل ویژه آنان آورده شده است، امّا فراتر از این نیاز، عموم زائران، و حتی اقشار مختلف مردم در نظر بودهاند، و انتخاب مسائل و شیوه نگارش بگونهای است که میتواند برای سایرین نیز مفید باشد.
1- - اشاره به نوشته حضرت ولی عصر عج که راویان احادیث اهل بیت را مرجع اینگونه حوادث معرفی کردهاند. وسائل الشیعه، ج 18، ص 101.
2- - عن الصادق علیهالسلام:« ... حتّی جاءَ محمّد ص فجاء بالقرآن و بشریعته و منهاجه فحلاله حلالٌ الی یوم القیامة و حرامه حرامٌ الی یوم القیامة ...» اصول کافی، ج 2، ص 17، حدیث 2.
سخنی با حجّاج بیتاللَّه الحرام آنچه حجاج عزیز از احکام دین باید بدانند یا بدان عمل کنند، به دو دسته تقسیم میشود:
دسته اول: مسائلی است که در کتابهای «مناسک» آمده و بیان کننده کیفیت اعمال عمره و حج است.
دسته دوم: مسائلی است که در کتابهای «مناسک» نیامده و مربوط به کیفیّت اعمال عمره و حج نیست، ولی شناخت آنها تأثیر بسیاری درصحّت اعمال حج دارد، و در برخی موارد غفلت از آنها سبب باطل شدن اعمال نیز میگردد، در این نوشته در پی آنیم تا درحدّ توان، آندسته از مسائل احکام را که در کتابهای مناسک نیامده و مورد نیاز زائران عزیز میباشد، با مراعات اختصار بیاوریم ولی باید دانست که مطالعه این کتاب آنها را از مطالعه «مناسک حج» و شرکت در کلاسهای آموزشی روحانیان کاروانها بینیاز نمیکند، گرچه میتواند آنان را در عمل به احکام دینی یاری دهد.
یادآوری چند نکته:
1- متن کتاب مطابق با فتاوای بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت آیةالله العظمی امام خمینی (قدس سره) میباشد.
2- فتاوای سه تن از مراجع بزرگ تقلید؛ یعنی، حضرت آیةالله العظمی اراکی (دام ظله) و حضرت آیةالله العظمی گلپایگانی (دام ظله) و حضرت آیةالله العظمی خوئی (قدس سره) به آن افزوده شده که موارد اختلاف، در همان صفحه، با علامت ستاره (*) مشخص شده است.
3- در متن کتاب بیشتر مسائل ضروری و کلی آمده و به مسائل جزئی کمتر پرداخته شده است و اختلاف چندانی در آنها وجود ندارد، بعلاوه، همه اختلاف فتواها بگونهای نیست که اگر مقلّد به مسائل متن عمل کند، خلاف فتوای مرجع تقلیدش عمل کرده، و یا واجبی را ترک کرده باشد، مثلًا اگر مسألهای که در متن آمده، فتوا باشد و مرجع تقلید کسی در همان مسأله، احتیاط واجب داشته باشد، اگر مقلد به آن فتوا عمل کند، به همان احتیاط نیز عمل کرده است و مشکلی پیش نمیآید.
4- در انتخاب مسائل، تلاش شده است تا مقدار مورد نیاز اولیه زائران عزیز آورده شود، و در مواردی که فرعی از فروع مسائل حذف شده، عنوان مسأله بگونهای آمده که اشکالی در فتوا پیش نیاید؛ به عنوان مثال در بحث مُطهّرات، با اینکه مطهرات دهتاست، در این نوشته تنها به پنج مورد آن اکتفا شده ولی عنوان مسأله اینگونه نگاشته شده است:
«همه اشیاء نجس پاک میشود و عمده پاک کنندهها عبارتند از:» 5- برای آنکه خوانندگان عزیز اگر خواستند جزئیات مسائل را بدانند و یا متن مسائل را از منابع آنها ببینند، آدرس مسائل در پایان هرصفحه آمده است، بعلاوه، حواشی مراجع تقلید نیز همراه با شماره مسأله- مطابق رساله ایشان- آورده شده است.
6- با ادای احترام مجدّد به مراجع بزرگوار تقلید، جهت اختصار درحواشی، القابآنان حذفگردیده وتنها به لقب مشهور اکتفا شده است.
7- جهت اختصار در آدرس مطالب علائم زیر به کار رفته است:
ج/ جلد،ص/صفحه، م/ مسأله، س/ سؤال
8- در تهیه این کتاب از متون زیر استفاده شده است:
* تحریرالوسیله- امام خمینی- ناشر، دارالانوار، بیروت.
* العروة الوثقی (دوجلدی) با حاشیه مراجع تقلید- ناشر، انتشارات علمیه اسلامیه.
* وسیلة النجاة با حاشیه آیةالله العظمی گلپایگانی- ناشر، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت.
* رساله توضیح المسائل- امام خمینی- ناشر، بنیاد پژوهشهای اسلامی، آستانقدس رضوی.
* رساله توضیح المسائل- آیةالله العظمی گلپایگانی- ناشر، دارالقرآن الکریم.
* رساله توضیح المسائل- آیةالله العظمی اراکی- ناشر، دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
* رساله توضیح المسائل- آیةالله العظمی خوئی- چاپ، چاپخانه علمی.
* استفتاآت- امام خمینی- ناشر، دفتر انتشارات اسلامی.
* مناسک حج (محشی)- ناشر، نشر مشعر، حوزه نمایندگی ولیفقیه در امور حج و زیارت.
* استفتائات ویژه حج، ناشر، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت آموزش و تحقیقات.
امید است این نوشته، زائران عزیز را در فهم احکام دین یاری کند.
خدای را بر این توفیق سپاس میگوییم و از نظرات و پیشنهادهای سازنده شما استقبال میکنیم. «(1)» ربّنا تَقبَّل مِنَّا انَّک انْتَ السَمیعُ العَلیم «(2)»
زمستان 1372، ه. ش. محمّد حسین فلّاحزاده ابرقوئی
1- - پیشنهادات و نظرات خود را برای ما به آدرس: قم- صندوق پستی 3698- 37185 ارسال نمایید.
2- - بقره: 127.