نماز
وقت نماز
پس از فرا گرفتن مسائل طهارت، کم‌کم برای انجام نماز، آماده می‌شویم.
برای آشنایی با مسائل و احکام نماز ابتدا یادآور می‌شویم که نماز یا واجب است و یا مستحب، نمازهای واجب هم دو دسته‌اند؛ بعضی از آنها تکلیف هر روزه می‌باشد و در هر شبانه‌روز، در زمانهای خاصی باید بجا آورده شود و برخی دیگر نمازهایی هستند که گاهی اوقات به سببی خاص واجب می‌شود و برنامه همیشگی و هر روزه نمی‌باشد، جهت آشنایی با نمازهای واجب به نمودارصفحه بعد توجه کنید:
1-صبح
2- ظهر
1- هرروزه (یومیّه) 3- عصر
4- مغرب
5- عشاء
1- واجب
1- آیات
2- طواف واجب
3- میّت
اقسام نماز 2- مَقطعی 4- قضای پدر بر پسر بزرگتر
5- نمازی که با نذر واجب می‌شود
2- مستحب: نمازهای مستحب بسیار است. «(1)»
وقت نمازهای روزانه:
نمازهای هر روزه، پنج نماز و مجموع آنها هفده رکعت است.
نمازصبح: دو رکعت
نماز ظهر: چهار رکعت
نماز عصر: چهار رکعت
نماز مغرب: سه رکعت
نماز عشاء: چهار رکعت
اولین سؤالی که در رابطه با نمازهای روزانه مطرح می‌باشد این است که این نمازها در چه وقتی باید خوانده شود؟
وقت نمازصبح: از اذانصبح تا طلوع آفتاب
وقت نماز ظهر و عصر: از ظهر شرعی تا مغرب
1- توضیح‌المسائل، نمازهای واجب.
وقت نماز مغرب و عشاء: از مغرب تا نصف شب «(1)» نمودار فرضی وقت نمازهای یومیه
توضیح:
وقت اذانصبح
نزدیک اذانصبح، از طرف مشرق، سفیده‌ای رو به بالا حرکت می‌کند که آن را «فجراوّل» گویند، هنگامی که آن سفیده پهن شد، «فجر دوّم» و ابتدای وقت نمازصبح است. «(2)»
1- توضیح‌المسائل- م 731 و 736.
2- توضیح‌المسائل- م 741.
ظهر:
اگر چوب یا چیزی مانند آن را عمود بر زمین قرار دهیم، وقتی که سایه آن به کمترین مقدار رسید و رو به افزایش گذاشت «ظهر شرعی» و ابتدای وقت نماز ظهر است. «(1)» مغرب:
«مغرب» موقعی است که سرخی طرف مشرق، که بعد از غروب آفتاب پیدا می‌شود از بین برود. «(2)» «(3)» نیمه شب
اگر فاصله بین غروب آفتاب با اذانصبح «(4)» را دو نیم کنیم، وسط آن «نیمه شب» و آخر وقت نماز عشاء است. «(5)» «(6)»
احکام وقت نماز
1- نمازهای غیر روزانه و مقطعی دارای وقت مشخصی نمی‌باشد،بلکه وقت انجام آنها بستگی به زمانی دارد که به علّتی آن نماز واجب شود.
1- توضیح‌المسائل- م 729.
2- توضیح‌المسائل- م 735.
3- سایر مراجع از بالای سر بگذرد. مسأله 743
4- خوئی باید از اوّل غروب تا اوّل آفتاب حساب کرد. مسأله 747
5- احتیاط واجب آن است که برای نماز عشاء همانگونه که در متن آمده است و برای نماز شب تا اوّل آفتاب حساب شود. توضیح المسائل- م 739
6- تقریباً یازده ساعت و ربع بعد از ظهر شرعی، آخر وقت نماز مغرب و عشاء است.
مثلًا؛ نماز آیات بستگی به زلزله یا کسوف یا خسوف و یا حادثه‌ای دارد که پیش آمده است، و نماز میّت، زمانی واجب می‌شود که مسلمانی از دنیا برود، و تفصیل هر کدام در جای خود خواهد آمد.
2- اگر تمام نماز قبل از وقت خوانده شود و یا عمداً نماز را قبل از وقت شروع کند، باطل است. «(1)» اگر نماز در وقت خودش خوانده شود در اصطلاحِ احکام، گویند: نماز «ادا» شده است.
اگر نماز بعد از وقت خوانده شود، در اصطلاح احکام گویند: نماز «قضا» شده است.
3- مستحب است انسان نماز را در اول وقت بخواند، و هر چه به اول وقت نزدیکتر باشد بهتر است، مگر آنکه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد؛ مثلًاصبر کند که نماز را به جماعت بخواند. «(2)»
1- توضیح‌المسائل- م 744.
2- توضیح‌المسائل- م 751.
4- اگر وقت نماز تنگ باشد، که اگر بخواهد مستحبّات نماز را بجا آود، بخشی از نماز بعد از وقت خوانده می‌شود، باید مستحبّات را بجا نیاورد؛ مثلًا اگر بخواهد قنوت بخواند، وقت می‌گذرد، باید قنوت نخواند. «(1)»
استفتاء
س: شرکت در نماز جماعت اهل سنت، با توجه به اینکه وقت نماز مغرب نزد آنها زودتر از مغرب شرعی نزد شیعیان است، آیا کفایت از نماز مغرب می‌نماید یا نه؟
(امام خمینی «ره»): در فرض مرقوم جماعتصحیح است و اعاده ندارد.
(گلپایگانی): شرکت با آنها مندوب «(2)» است ولی درصورت تمکن اعاده نماید- واللَّه العالم-.
(اراکی) وقت هم مثل سایر شرایط و اجزاء است که با تقیّه ساقط می‌شود. «(3)»
قبله
1- خانه کعبه، که در شهر مَکّه و در مسجد الحرام قرار دارد، «قبله» است و نمازگزار باید رو به آن نماز بخواند.
2- کسی که بیرون شهر مکه و دور از آن است اگر طوری بایستد که بگویند رو به قبله نماز می‌خواند، کافی است. «(4)»
1- توضیح‌المسائل- م 747.
2- مندوب/ مستحب.
3- استفاءات ویژه حج، س 54.
4- توضیح‌المسائل، م 776.
پوشانیدن بدن در نماز
یکی از مسائلی که قبل از شروع نماز توجه به آن لازم است، مسأله پوشش است، و اکنون به بیان مقدار پوشش و شرایط آن می‌پردازیم:
مقدار پوشش
1- مردان باید عورت را بپوشانند و بهتر است از ناف تا زانو را بپوشانند.
2- زنان باید تمام بدن را بپوشانند بجز:
* دستها تا مچ.
* پاها تا مچ.
*صورت به مقداری که در وضو باید شسته شود. «(1)»
3- بر زنان پوشاندن دستها و پاها وصورت به مقداری که در مسأله پیش گفته شد در نماز واجب نیست، گرچه پوشاندن آن هم مانع ندارد. «(2)»
4- لباس نمازگزار باید این شرایط را دارا باشد:
* پاک باشد (نجس نباشد).
* مباح باشد (غصبی نباشد).
1- توضیح‌المسائل، م 788 و 789.
2- توضیح‌المسائل، م 789.
* از اجزاء مردار نباشد؛ مثلًا از پوست حیوانی که مطابق دستور اسلام کشته نشده است تهیه نشده باشد، حتی کمربند و کلاه.
* از حیوان حرام گوشت نباشد؛ مثلًا از پوست پلنگ یا خوک تهیه نشده باشد.
* اگر نمازگزار مرد است لباس او طلاباف یا ابرایشم خالص نباشد.
از شرایط بالا، آنچه ممکن است برای هر کس پیش آید شرط اول است چون کمتر کسی است که با لباس غصبی یا با لباسی که از اجزاء مردار تهیه شده، نماز بخواند، بنابر این به توضیح شرط اول می‌پردازیم:
گفتنی است که علاوه بر لباس، بدن نمازگزار نیز باید پاک باشد.
در این موارد نماز خواندن با بدن یا لباس نجس، باطل است:
* عمداً با بدن یا لباس نجس نماز بخواند؛ یعنی با این که می‌داند بدن یا لباسش نجس است با همان حال نماز بخواند. «(1)»* در یاد گرفتن مسأله کوتاهی کرده «(2)» و به جهت ندانستن مسأله با بدن یا لباس نجس نماز خوانده است. «(3)»
1- توضیح‌المسائل، م 799.
2- گلپایگانی کسی که نمی‌داند با بدن یا لباس نجس نماز باطل است، اگر با بدن یا لباس‌نجس نماز بخواند، بنابر احتیاط لازم، نمازش باطل است مسأله 8089؛ اراکی کسی که نمی‌داند با بدن و لباس نجس نماز باطل است اگر با بدن یا لباس نجس نماز بخواند، نمازش باطل است. مسأله 794
3- توضیح‌المسائل، م 800.
*نجس بودن بدن یا لباس را می‌دانسته، ولی هنگام نماز فراموش کرده و با آن نماز خوانده است. «(1)» در این موارد، اگر با بدن یا لباس نجس نماز بخواندصحیح است:
* نداند بدن یا لباسش نجس است و بعد از نماز متوجه شود. «(2)»* به واسطه زخمی که در بدن اوست، بدن یا لباسش نجس شده و آب‌کشیدن یا عوض کردن آن هم دشوار است. «(3)»* لباس یا بدن نمازگزار به خون نجس شده است ولی مقدار آلودگی کمتر از دِرْهَم «(4)» است.
* ناچار باشد که با بدن یا لباس نجس نماز بخواند؛ مثلًا آب برای تطهیر ندارد.
چند مسأله:
1- اگر لباسهای کوچک نمازگزار مثل دستکش و جوراب، نجس باشد، و یا دستمال کوچک نجسی در جیب داشته باشد، چنانچه از اجزاء مردار یا حرامگوشت نباشد اشکال ندارد. «(5)»
2- پوشیدن عبا و لباس سفید و پاکیزه‌ترین لباسها و استعمال بوی خوش و دست کردن انگشتری عقیق در نماز، مستحب است. «(6)»
1- توضیح‌المسائل، م 803.
2- توضیح‌المسائل، م 802.
3- توضیح‌المسائل، م 848.
4- یک درهم، تقریباً به اندازه یک سکه دو ریالی است.
5- . توضیح‌المسائل، م 848.
6- توضیح‌المسائل، م 848.
3- پوشیدن لباس سیاه و چرک و تنگ و لباسی که نقش صورت دارد و باز بودن تکمه‌های لباس در نماز مکروه است. «(1)» راهنمایی
حجاج عزیز باید توجه داشته باشند که لباس احرام هم مانند لباس نمازگزار باید پاک باشد، بنابر این در مدّت اعمال، مواظب باشند که لباس احرامشان نجس نشود، بویژه در عرفات، مشعر، منی و قربانگاه که احتمال آن زیادتر است، و چنانچه نجس شد، باید آن را تطهیر یا تعویض کنند، و بهتر است لباس احرامی نیز اضافه همراه داشته باشند.
مکان نمازگزار
مکانی که انسان در آن نماز می‌خواند باید دارای شرایط زیر باشد:
* مباح باشد (غصبی نباشد).
* ثابت باشد (مانند اتومبیل در حال حرکت نباشد).
* تنگ و سقف آن کوتاه نباشد تا بتواند قیام و رکوع و سجود را بطورصحیح انجام دهد.
* جایی که پیشانی را می‌گذارد (در حال سجده) پاک باشد.
* مکان نمازگزار اگر نجس است طوری‌تر نباشد که به بدن یا لباس وی سرایت کند.
1- توضیح‌المسائل، م 865.
* جایی که پیشانی را می‌گذارد (در حال سجده) از جای زانوها و بنا بر احتیاط واجب از جای انگشتان پا، بیش از چهار انگشت بسته، پست‌تر یا بلند تر نباشد. «(1)» «(2)» احکام مکان نمازگزار:
1- نماز خواندن در مکان غصبی (مثلًا در خانه‌ای که بدون اجازهصاحبخانه وارد شده است) باطل است. «(3)»
2- در حال ناچاری نماز خواندن بر چیزی که حرکت می‌کند؛ مانند قطار و هواپیما و در جایی که سقف آن کوتاه است و یا جایش تنگ است؛ مانند سنگر. و بر مکان ناهموار اشکال ندارد. «(4)»
3- انسان باید رعایت ادب را بکند و جلوتر از قبر پیغمبر-صلی اللَّه علیه و آله- و امام- علیه‌السلام- نماز نخواند. «(5)» «(6)»
4- مستحب است، انسان نماز را در مسجد بخواند، و در اسلام بر این مسأله سفارش بسیار شده است. «(7)»
5- از مسائلی که خواهد آمد، به اهمیت حضور در مسجد و نماز خواندن در آن پی می‌بریم:
1- توضیح‌المسائل، مکان‌نمازگزار.
2- در رساله‌های سایر مراجع برخی شرایط دیگر هم آمده است.
3- توضیح‌المسائل، م 866.
4- . توضیح‌المسائل، م 880.
5- توضیح‌المسائل، م 884.
6- گلپایگانی بنابر احتیاط واجب، باید جلوتر یا مساوی قبر پیغمبر- ص- و امام- ع- نماز نخواند. مسأله 898
7- توضیح‌المسائل، م 893.
* زیاد رفتن به مسجد مستحب است.
* رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد مستحب است.
* همسایه مسجد اگر عذری نداشته باشد مکروه است در غیر مسجد نماز بخواند.
* مستحب است، انسان با کسی که در مسجد حاضر نمی‌شود:
غذا نخورد، در کارها با او مشورت نکند، همسایه او نشود، از او زن نگیرد و به او زن ندهد. «(1)» «(2)» یادآوری
در برخی روایات، آمده است که ثواب یک رکعت نماز در مسجد الحرام، معادلصدهزار رکعت و در مسجد النبی معادل ده‌هزار رکعت نماز در جای دیگر است. «(3)» چه بجا و مناسب است که زائران محترم از این فرصت به خوبی استفاده کنند و نمازهای واجب بلکه مستحب را در این مکانهای شریف بجای آورند، و از پاداش بسیار زیاد آن بهره‌مند گردند.
1- توضیح‌المسائل، م 896 و 897.
2- احکام مسجد به تفصیل در درس 44 خواهد آمد.
3- فروع کافی، ج 4، ص 526 و 556.
آمادگی برای نماز
اکنون، پس از فراگرفتن مسائل وضو، غسل، تیمم، وقت نماز، پوشش و مکان نمازگزار آماده شروع نماز می‌شویم:
اذان و اقامه
1- بر نمازگزار مستحب است، قبل از نمازهای یومیه، ابتدا اذان بگوید و بعد از آن اقامه، و سپس نماز را شروع کند. «(1)» اذان
اللَّهُ اکْبَر 4 مرتبه
اشْهَدُ انْ لاالهَ الَّا اللَّه 2 مرتبه
اشْهَدُ انَّ مُحمَّداً رَسوُلُ اللَّه 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الصَّلوةِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الفَلاحِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلی خَیْرِالْعَمَلِ 2 مرتبه
اللَّه اکْبَرُ 2 مرتبه
لا اله الَّا اللَّه 2 مرتبه
1- توضیح‌المسائل، م 926 و 918.
اقامه
اللَّهُ اکْبَر 2 مرتبه
اشْهَدُ انْ لاالهَ الَّا اللَّه 2 مرتبه
اشْهَدُ انَّ مُحمَّداً رَسوُلُ اللَّه 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الصَّلوةِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الفَلاحِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلی خَیْرِالْعَمَلِ 2 مرتبه
قَدْقا مَتِ الصَّلوةُ 2 مرتبه
اللَّه اکْبَرُ 2 مرتبه
لا اله الَّا اللَّه 1 مرتبه
2- جمله «اشْهَدُ انَّ عَلیًّا وَلیُّ اللَّه» جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از «اشْهَدُ انَّ مُحمَّداً رَسوُلُ اللَّه» به قصد قربت گفته شود. «(1)» احکام اذان و اقامه
1- اذان و اقامه باید بعد از داخل شدن وقتِ نماز گفته شود و اگر قبل از وقت بگوید باطل است. «(2)»
1- . توضیح‌المسائل، م 919.
2- توضیح‌المسائل، م 935.
2- اقامه باید بعد از اذان گفته شود و اگر قبل از اذان بگویدصحیح نیست. «(1)»
3- بین جمله‌های اذان و اقامه باید، زیاد فاصله نشود و اگر بین آنها بیشتر از معمول فاصله بیندازد، باید دوباره آن را از سر بگیرد. «(2)»
4- اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند، کسی که با آن جماعت نماز می‌خواند، نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید. «(3)»
5- نماز مستحبی اذان و اقامه ندارد. «(4)»
6- مستحب است در روز اوّلی که بچه به دنیا می‌آید، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویند. «(5)»
7- مستحب است کسی که برای گفتن اذان معین می‌کنند، عادل و وقت شناس وصدایش بلند باشد. «(6)»
1- توضیح‌المسائل، م 931.
2- توضیح‌المسائل، م 920.
3- توضیح‌المسائل، م 923.
4- العروة الوثقی، ج 1- ص 601.
5- توضیح‌المسائل- م 917.
6- توضیح‌المسائل- م 941.
