نماز
نماز مهمترین عبادت است که اگر قبول درگاه خداوند بزرگ شود، عبادتهای دیگر نیز قبول می‌گردد و اگر نماز پذیرفته نشود، اعمال دیگر نیز ارزش نخواهد داشت.
همان‌طور که اگر انسان، در شبانه‌روز پنج نوبت، خود را در نهر آبی شستشو کند، هیچ‌گونه آلودگی در بدنش نمی‌ماند، نمازهای پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک می‌کند و غبار معصیت را از دلها می‌شوید.
سزاوار است انسان نماز را در اوّل وقت بخواند کسی که نماز را سبک بشمارد، مانند کسی است که نماز نمی‌خواند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که به نماز اهمّیّت ندهد و آن را سبک شمارد، سزاوار عذاب آخرت است».
سزاوار است نمازگزار کارهایی که ثواب نماز را کم می‌کند بجا نیاورد؛ مثلًا با حالت خواب‌آلودگی نماز نخواند و در نماز به آسمان نگاه نکند. بلکه کارهایی که ثواب نماز را زیاد می‌کند بجا آورد؛ مثلًا لباس پاکیزه بپوشد، خود را خوشبو کند، دندانهایش را مسواک بزند و موهایش را شانه کند.
اقسام نماز
برای آشنایی با مسائل و احکام نماز، ابتدا یادآور می‌شویم که نماز یا واجب است و یا مستحب. نمازهای واجب هم دو دسته‌اند؛ برخی از آنها تکلیف هر روزه می‌باشد که باید در هر شبانه روز و در زمانهای خاصّی بجا آورده شود و برخی دیگر نمازهایی هستند که گاهی اوقات به سببی خاص واجب می‌شود و برنامه همیشگی و هر روزه نیست.
وقت نمازهای روزانه
مسأله 152- نمازهای هر روزه، پنج نماز و مجموع آنها هفده رکعت است.
نماز صبح: دو رکعت
نماز ظهر: چهار رکعت
نماز عصر: چهار رکعت
نماز مغرب: سه رکعت
نماز عشا: چهار رکعت
مسأله 153- وقت نماز صبح از اذان صبح تا طلوع آفتاب است که در این مدّت باید خوانده شود و هرچه به اذان صبح نزدیکتر باشد بهتر است.
وقت نماز ظهر و عصر از ظهر شرعی تا غروب است، و به اندازه خواندن یک نماز چهار رکعتی از اوّل وقت، مخصوص نماز ظهر و به همین مقدار که به غروب مانده مخصوص نماز عصر است.
وقت نماز مغرب و عشا از مغرب تا نصف شب است و به اندازه خواندن یک نماز سه رکعتی از اوّل وقت، مخصوص نماز مغرب و به اندازه یک نماز چهار رکعتی که به نصف شب مانده است مخصوص نماز عشا می‌باشد. و احتیاط آن است که اگر از نصف شب بگذرد نیّت ما فی‌الذّمه کند (یعنی آنچه خدا به او دستور داده، خواه ادا باشد یا قضا).
وقت اذان صبح
مسأله 154- نزدیک اذان صبح، از طرف مشرق، سپیده‌ای رو به بالا حرکت می‌کند که آن را «فجر اوّل» گویند، هنگامی که آن سپیده، شفّاف و پهن شد، «فجر دوّم» و ابتدای وقت نماز صبح است.
ظهر
مسأله 155- اگر چوب یا چیزی مانند آن را عمود بر زمین قرار دهیم، صبح که خورشید طلوع می‌کند، سایه آن به طرف مغرب می‌افتد و هرچه آفتاب بالا می‌آید سایه کم می‌شود، وقتی که سایه آن به کمترین مقدار رسید و رو به افزایش گذاشت، «ظهر شرعی» و ابتدای وقت نماز ظهر است. «1» (و به عبارت دیگر خورشید از روی نقطه جنوب بگذرد).
مغرب
مسأله 156- «مغرب» موقعی است که آفتاب غروب کند و احتیاط آن است که سرخی طرف مشرق، که بعد از غروب آفتاب پیدا می‌شود از بالای سر بگذرد.
نیمه شب
مسأله 157- برای محاسبه نیمه شب، که پایان وقت نماز عشا به دست می‌آید، احتیاط واجب آن است که فاصله بین غروب آفتاب تا اذان صبح را نصف کنیم. «2»
احکام وقت نماز
مسأله 158- نمازهای غیر روزانه دارای وقت مشخّصی نمی‌باشد، و بستگی به زمانی دارد که به علّتی آن نماز واجب شود؛ مثلًا نماز آیات بستگی به زلزله یا کسوف یا خسوف و یا حادثه‌ای دارد که پیش آمده است و نماز میّت، زمانی واجب می‌شود که مسلمانی از دنیا برود.
مسأله 159- اگر تمام نماز قبل از وقت خوانده شود و یا عمداً نماز را قبل از وقت شروع کند، نماز باطل است.
[اگر نماز در وقت خودش خوانده می‌شود، در اصطلاحِ احکام گویند: نماز «ادا» است و اگر نماز بعد از گذشتن وقت خوانده شود، در اصطلاح گویند: نماز «قضا» شده است.]
مسأله 160- انسان باید نماز را در وقت معیّن آن بخواند و اگر عمداً در آن وقت نخواند، گناهکار است.
مسأله 161- مستحب است انسان نماز را در اوّل وقت بخواند، و هرچه به اوّل وقت نزدیکتر باشد بهتر است، مگر آنکه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد، مثلًا صبر کند که نماز را به جماعت بخواند.
مسأله 162- اگر وقت نماز تنگ باشد به گونه‌ای که اگر بخواهد مستحبّات نماز را بجا آورد، بخشی از نماز بعد از وقت خوانده می‌شود باید مستحبّات را بجا نیاورد، مثلًا اگر بخواهد قنوت بخواند، وقت می‌گذرد، باید قنوت را نخواند.
مسأله 163- انسان باید نماز عصر را بعد از نماز ظهر و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند و اگر عمداً نماز عصر را پیش از نماز ظهر و نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند باطل است. ولی اگر سهواً باشد مانعی ندارد.
قبله
مسأله 164- خانه کعبه، که در شهر مکّه و در مسجدالحرام قرار دارد، «قبله» ما مسلمانهاست و نمازگزار باید رو به آن نماز بخواند.
مسأله 165- کسی که بیرون شهر مکّه و دور از آن است اگر طوری بایستد که بگویند رو به قبله نماز می‌خواند، کافی است.
قبله را می‌توان به وسیله قبله‌نما یا قبله مساجد یا قبور مسلمانان تشخیص داد.
پوشانیدن بدن در نماز
مسأله 166- پسرها و مردان در نماز، باید عورت را بپوشانند و بهتر است از ناف تا زانو پوشانده شود.
مسأله 167- دخترها و زنان؛ باید تمام بدن را بپوشانند؛ ولی پوشاندن دستها و پاها تا مچ و صورت به مقداری که در وضو باید شسته شود، لازم نیست، گرچه پوشاندن آن نیز اشکال ندارد.
مسأله 168- لباس نمازگزار باید این شرایط را داشته باشد:
* پاک باشد. (نجس نباشد)
* مباح باشد. (غصبی نباشد)
* از اجزای مردار نباشد؛ حتّی کمربند و کلاه، ولی اگر آن را سر بریده باشند، هرچند مطابق دستور اسلام نباشد، پاک است و می‌توان در آن نماز خواند.
* از حیوان حرام‌گوشت نباشد، مثلًا از پوست پلنگ یا روباه تهیّه نشده باشد.
* اگر نمازگزار مرد است لباس او طلاباف یا ابریشم خالص نباشد و زینت طلا حتّی انگشتر طلا نپوشیده باشد.
مسأله 169- علاوه بر لباس، بدن نمازگزار نیز باید پاک باشد.
مسأله 170- اگر انسان بداند بدن یا لباسش نجس است ولی هنگام نماز فراموش کند و با آن نماز بخواند نمازش باطل است.
مسأله 171- در موارد زیر اگر با بدن یا لباس نجس نماز بخواند صحیح است:
* نداند بدن یا لباسش نجس است و بعد از نماز متوجّه شود.
* به واسطه زخمی که در بدن اوست، بدن یا لباسش نجس شده و آب کشیدن یا عوض کردن آن لباس هم دشوار است.
* لباس یا بدن نمازگزار به خون نجس شده است؛ ولی مقدار آلودگی کمتر از دِرْهَم [تقریباً به اندازه یک بند انگشت است. «1»
* ناچار باشد که با بدن یا لباس نجس نماز بخواند، مثلًا آب برای آب کشیدن آن ندارد و لباس پاک هم ندارد.
مسأله 172- اگر لباسهای کوچک نمازگزار؛ مثل دستکش و جوراب، نجس باشد، و یا دستمال کوچک نجسی در جیب داشته باشد، چنانچه از اجزای مردار یا حرام‌گوشت نباشد اشکال ندارد.
مسأله 173- پوشیدن عبا و لباس سفید و پاکیزه‌ترین لباسها و خوشبو کردن خود و دست کردن انگشتری عقیق در نماز، مستحب است.
مسأله 174- پوشیدن لباس سیاه و چرک و تنگ و لباسی که نقش صورت دارد و باز بودن دکمه‌های لباس در نماز مکروه است. بهتر است در غیر نماز هم از آن پرهیز شود، مگر پوشیدن لباس مشکی در عزای معصومین علیهم السلام یا بستگان.
مکان نمازگزار
مسأله 175- مکانی که انسان بر آن نماز می‌خواند باید دارای شرایط زیر باشد:
* مباح باشد (غصبی نباشد).
* بی‌حرکت باشد (مانند اتومبیل در حال حرکت نباشد؛ ولی در قطار و هواپیما که انسان بتواند تعادل خود را حفظ کند و سمت قبله را مراعات نماید نماز خواندن مانعی ندارد).
* جای آن تنگ و سقف آن کوتاه نباشد تا بتواند قیام و رکوع و سجود را بطور صحیح انجام دهد.
* جایی که پیشانی را می‌گذارد (در حال سجده) پاک باشد.
* مکان نمازگزار اگر نجس است، تر نباشد که به بدن یا لباس وی سرایت کند، و اگر خشک باشد، مانعی ندارد.
* جایی که پیشانی را به سجده می‌گذارد، از جای قدمهای او، بیش از چهار انگشتِ بسته پست‌تر یا بلندتر نباشد؛ ولی اگر شیب زمین کم باشد، اشکال ندارد. «1»
احکام مکان نمازگزار
مسأله 176- در حال ناچاری نماز خواندن بر چیزی که حرکت می‌کند، مانند اتومبیل و در جایی که سقف آن کوتاه است و یا جایش تنگ است، مانند سنگر، اشکال ندارد.
مسأله 177- انسان باید رعایت ادب را بکند و جلوتر از قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام نماز نخواند، و اگر موجب هتک احترام شود، نماز باطل است.
مسأله 178- مستحبّ است، انسان نمازهای واجب را در مسجد بخواند، و در اسلام بر این مسأله سفارش بسیار شده است.
احکام مسجد
مسأله 179- در اسلام به مسجد اهمّیّت زیادی داده شده است زیرا:
* زیاد رفتن به مسجد برای عبادت مستحب است.
* رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد مستحب است.
* همسایه مسجد اگر عذری نداشته باشد مکروه است در غیر مسجد نماز بخواند.
* مستحب است، انسان با کسی که در مسجد حاضر نمی‌شود، غذا نخورد، در کارها با او مشورت نکند، همسایه او نشود، از او زن نگیرد و به او زن ندهد.
مسأله 180- این کارها در رابطه با مسجد، حرام است:
* زینت کردن مسجد با طلا.
* خرید و فروش مسجد، هرچند خراب شده باشد.
* نجس کردن مسجد، و چنانچه نجس شود باید فوراً تطهیر کنند.
* بردن خاک و ریگ از مسجد به جای دیگر، مگر خاکهای زیادی، مانند خاکروبه.
مسأله 181- این کارها در رابطه با مسجد، مستحب است:
* زودتر به مسجد رفتن.
* چراغ مسجد را روشن کردن.
* تمیز کردن مسجد.
* هنگام وارد شدن، ابتدا پای راست را داخل مسجد گذاشتن که نشانه احترام به مسجد است.
* هنگام بیرون آمدن از مسجد اوّل پای چپ را بیرون گذاشتن.
* خواندن دو رکعت نماز مستحبّی به عنوان تحیّت مسجد.
* خوشبو کردن خود و پوشیدن بهترین لباسهای خود برای رفتن به مسجد.
مسأله 182- این کارها در رابطه با مسجد، مکروه است:
* عبور از مسجد به عنوان محلّ عبور.
* انداختن آب دهان و بینی در مسجد.
* خوابیدن در مسجد، مگر در حال ناچاری.
* صدا را بلند کردن، مگر برای اذان.
* خرید و فروش در مسجد.
* سخن گفتن از امور دنیا.
* رفتن به مسجد برای کسی که سیر یا پیاز خورده و بوی دهانش مردم را آزار می‌دهد.
آمادگی برای نماز
اکنون، پس از فراگرفتن مسائل وضو، غسل، تیمّم، وقت نماز، پوشش و مکان نمازگزار آماده شروع نماز می‌شویم:
اذان و اقامه
مسأله 183- مستحب است، نمازگزار قبل از نمازهای یومیّه، ابتدا اذان بگوید و بعد از آن اقامه، و سپس نماز را شروع کند.
اذان
اللَّهُ اکْبَر 4 مرتبه
اشْهَدُ انْ لا الهَ إِلَّا اللَّه 2 مرتبه
اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الصَّلاةِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الفَلاحِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلِ 2 مرتبه
اللَّهُ اکْبَرُ 2 مرتبه
لا الهَ إلَّا اللَّه 2 مرتبه
مسأله 184- جمله «اشْهَدُ انَّ عَلِیًّا وَلِیُّ اللَّه» جزءِ اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از «اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه» به قصد قربت و تبرّک گفته شود.
اقامه
اللَّهُ اکْبَر 2 مرتبه
اشْهَدُ انْ لا الهَ إِلَّا اللَّه 2 مرتبه
اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الصَّلاةِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الفَلاحِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلِ 2 مرتبه
قَدْ قامَتِ الصَّلاة 2 مرتبه
اللَّهُ اکْبَرُ 2 مرتبه
لا الهَ إلَّا اللَّه 1 مرتبه
مسأله 184- جمله «اشْهَدُ انَّ عَلِیًّا وَلِیُّ اللَّه» جزءِ اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از «اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه» به قصد قربت و تبرّک گفته شود.
احکام اذان و اقامه
مسأله 185- اذان و اقامه باید بعد از داخل شدن وقتِ نماز گفته شود و اگر قبل از وقت بگوید باطل است.
مسأله 186- اقامه باید بعد از اذان گفته شود و اگر آن را قبل از اذان بگوید صحیح نیست.
مسأله 187- بین جمله‌های اذان و اقامه نباید، زیاد فاصله شود و اگر بین آنها بیشتر از معمول فاصله بیندازد، باید دوباره آن را از سر بگیرد.
مسأله 188- اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند، کسی که با آن جماعت نماز می‌خواند، نباید برای خود اذان و اقامه بگوید.
مسأله 189- اگر انسان برای خواندن نماز جماعت به مسجد برود و ببیند نماز جماعت تمام شده و برای نماز جماعت اذان و اقامه گفته شده باشد، تا وقتی که صفها بهم نخورده و جمعیّت متفرّق نشده است، بنابر احتیاط واجب نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.
مسأله 190- نماز مستحبّی اذان و اقامه ندارد، همچنین نمازهای واجب دیگر غیر از نماز یومیّه.
مسأله 191- مستحب است در روزهای اوّل که بچّه به دنیا می‌آید، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویند.
مسأله 192- مستحب است کسی را که برای گفتن اذان معیّن می‌کنند، عادل و وقت‌شناس و صدایش بلند باشد.
اعمال نماز
مسأله 193- نماز با گفتن «اللَّهُ اکْبَرُ» شروع می‌شود و با سلام به پایان می‌رسد.
مسأله 194- آنچه در نماز انجام می‌شود یا واجب است و یا مستحب.
مسأله 195- واجبات نماز، یازده چیز است که برخی رُکن و برخی غیر رُکن است.
واجبات نماز
* نیّت* تکبیرةالإحرام* قیام* رکوع* سجود* قرائت* ذکر* تشهّد* سلام* ترتیب* موالات
رکنهای نماز
* نیّت* تکبیرةالإحرام* قیام (ایستادن هنگام تکبیرةالإحرام و قیام متّصل به رکوع، یعنی ایستادن پیش از رکوع).* رکوع* سجود.
فرق بین رُکن و غیر رُکن
مسأله 196- ارکان نماز، اجزای اساسی آن به شمار می‌آید و چنانچه یکی از آنها بجا آورده نشود و یا اضافه شود، هرچند بر اثر فراموشی هم باشد، نماز باطل است. واجبات دیگر، گرچه انجام آنها لازم است ولی چنانچه از روی فراموشی، کم یا زیاد شود نماز باطل نیست. ولی اگر عمداً ترک شود، یا زیاد شود نماز باطل است.
احکام واجبات نماز
نیّت
مسأله 197- نمازگزار، از آغاز تا پایان نماز، باید بداند چه نمازی می‌خواند و باید آن را برای انجام فرمان خداوند عالَم بجا آورد.
مسأله 198- به زبان آوردن نیّت در نماز و سایر عبادات، لازم نیست، ولی چنانچه به زبان هم بگوید اشکال ندارد.
مسأله 199- نماز، باید از هر گونه ریا و خودنمایی به دور باشد، یعنی نماز را تنها برای انجام فرمان خداوند بجا آورد و چنانچه تمام نماز یا قسمتی از آن، برای غیر خدا باشد، باطل است. همچنین اگر قصد او خدا و ریا هر دو باشد باز هم باطل است.
تکبیرةالإحرام
مسأله 200- همانگونه که گذشت نماز با گفتن «اللَّهُ اکْبَرُ» آغاز می‌شود و به آن «تَکْبیرَةُ الإِحرام» می‌گویند. [چون با همین تکبیر است که بسیاری از کارها که قبل از نماز جایز بوده، بر نمازگزار حرام می‌شود، مانند خوردن و آشامیدن، خندیدن و گریستن و سخن گفتن .
مسأله 201- مستحب است نمازگزار موقع گفتن تکبیرةالاحرام و تکبیرهای بین نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد. (کف دستها رو به قبله باشد).
قیام
مسأله 202- قیام؛ یعنی ایستادن. نمازگزار باید تکبیرةالاحرام و قرائت را در حال قیام و آرامش بدن بخواند.
مسأله 203- اگر رکوع را فراموش کند و بعد از قرائت به سجده برود و قبل از وارد شدن به سجده یادش بیاید، باید برخیزد و بایستد سپس به رکوع برود و پس از آن سجده‌ها را بجا آورد (این همان قیام متّصل به رکوع است).
مسأله 204- نمازگزار باید موقع ایستادن هردو پا را بر زمین بگذارد، ولی لازم نیست سنگینی بدن روی هر دو پا مساوی باشد.
مسأله 205- کسی که به هیچ وجه حتّی با تکیه کردن بر عصا یا دیوار نتواند ایستاده نماز بخواند، باید نشسته، رو به قبله نماز بخواند، و اگر نشسته هم نتواند، باید خوابیده بخواند. نخست به طرف راست رو به قبله و اگر نمی‌تواند روی طرف چپ و اگر نمی‌تواند به پشت بخوابد و صورت و سینه رو به آسمان و پاها رو به قبله باشد.
مسأله 206- واجب است بعد از رکوع بطور کامل بایستد و سپس به سجده برود و چنانچه این قیام از روی عمد ترک شود نماز باطل است.
قرائت
مسأله 207- در رکعت اوّل و دوم نمازهای روزانه، انسان باید اوّل حمد و بعد از آن یک سوره کامل قرآن (مثلًا سوره توحید) را بخواند:
سوره حمد
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ*
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ* الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ* ایَّاکَ نَعْبُدُ وَ ایَّاکَ نَسْتَعِینُ* إِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ* صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّالّینَ*
سوره توحید
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ*
قُلْ هُوَ اللَّهُ احَدٌ* اللَّهُ الصَّمَدُ* لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ* وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً احَدٌ*
و در رکعت سوم و چهارم نماز، باید فقط سوره حمد، یا سه مرتبه تسبیحات اربعه خوانده شود و اگر یک مرتبه هم بخواند کافی است.
تسبیحات اربعه
«سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اکْبَرُ» است
احکام قرائت
مسأله 208- در رکعت سوم و چهارم نماز باید حمد یا تسبیحات، آهسته خوانده شود.
مسأله 209- در نماز ظهر و عصر، قرائت رکعت اوّل و دوم نیز باید آهسته خوانده شود؛ ولی در سایر ذکرها در همه نمازها مخیّر است بلند یا آهسته بخواند.
مسأله 210- پسرها و مردان در نماز صبح، مغرب و عشا باید حمد و سوره را در رکعت اوّل و دوم بلند بخوانند، ولی دخترها و بانوان اگر نامحرم صدایشان را نمی‌شنود می‌توانند بلند بخوانند وگرنه، بنابر احتیاط واجب آهسته بخوانند.
مسأله 211- اگر در جایی که باید نماز را بلند بخواند، عمداً آهسته بخواند یا در جایی که باید آهسته بخواند، عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است، ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد، صحیح است.
مسأله 212- اگر در بین خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده است؛ مثلًا می‌بایست بلند بخواند ولی آهسته خوانده، لازم نیست مقداری را که خوانده، دوباره بخواند.
مسأله 213- انسان باید مسائل و قرائت نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسی که اصلًا نمی‌تواند به طور کامل قرائت صحیح را یاد بگیرد، باید هر طور که می‌تواند بخواند و احتیاط مستحب است که نماز را به جماعت بجا آورد.
رکوع
مسأله 214- نمازگزار در هر رکعت بعد از قرائت حمد و سوره، باید به اندازه‌ای خم شود که بتواند دست را به زانو بگذارد و این عمل را «رکوع» می‌گویند. و واجب است در حال رکوع ذکر بگوید.
مسأله 215- در رکوع، سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ العَظیمِ وَ بِحَمْدِهِ» بگوید.
مسأله 216- در حال ذکر رکوع باید بدن آرام باشد.
مسأله 217- اگر پیش از آنکه به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گیرد، عمداً ذکر رکوع را بگوید، نمازش باطل است.
مسأله 218- اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب، عمداً سر از رکوع بردارد نمازش باطل است.
سجود
مسأله 219- نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده بجا آورد.
مسأله 220- سجده آن است که اعضای هفتگانه، یعنی پیشانی و کف دو دست و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها (شَست)، را بر زمین بگذارد و در حال سجده واجب است ذکر بگوید.
مسأله 221- در سجده سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ الْأَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» بگوید.
مسأله 222- در حال ذکر سجده، باید بدن آرام باشد.
مسأله 223- اگر کسی پیش از آن که پیشانی او به زمین برسد و آرام گیرد، عمداً ذکر سجده را بگوید، نمازش باطل است و چنانچه از روی فراموشی باشد، باید دوباره، ذکر بگوید.
مسأله 224- نمازگزار باید بعد از تمام شدن ذکر سجده اوّل بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 225- اگر نمازگزار پیش از تمام شدن ذکر، عمداً سر از سجده بردارد، نمازش باطل است.
مسأله 226- اگر موقعی که ذکر سجده را می‌گوید، یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل می‌شود، ولی موقعی که مشغول گفتن ذکر نیست، اگر غیر از پیشانی، جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد، اشکال ندارد.
مسأله 227- اگر همراه با انگشتان شست پا، انگشتان دیگر هم به زمین برسد مانع ندارد.
مسأله 228- نمازگزار باید در سجده پیشانی را بر زمین و یا آنچه از زمین می‌روید، ولی خوراکی و پوشاکی نباشد، مانند چوب و برگ درخت، قرار دهد.
مسأله 229- سجده بر چیزهای معدنی؛ مانند طلا و نقره و عقیق و فیرزوه، صحیح نیست.
مسأله 230- سجده بر چیزهایی که از زمین می‌روید و خوراک حیوان است، مثل علف و کاه صحیح است.
مسأله 231- سجده بر کاغذ، اگرچه از پنبه و مانند آن ساخته شده باشد، صحیح است.
مسأله 232- برای سجده، بهتر از هر چیز تربت حضرت سیّدالشّهدا علیه السلام می‌باشد و بعد از آن بدین ترتیب:
* خاک پاک
* سنگ
* گیاه
مسأله 233- اگر در سجده اوّل، مُهر به پیشانی بچسبد و بدون این که مُهر را بردارد دوباره به سجده رود نمازش اشکال دارد.
وظیفه کسی که نمی‌تواند بطور معمول سجده کند
مسأله 234- کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند، باید به اندازه‌ای که می‌تواند خم شود و مُهر را بر جای بلندی بگذارد و سجده کند، ولی باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول بر زمین بگذارد.
مسأله 235- اگر نمی‌تواند این کار را انجام دهد باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره کند، ولی احتیاط واجب آن است که قدری خم شود و مُهر را بلند کند و بر پیشانی بگذارد.
سجده واجب قرآن
مسأله 236- در چهار سوره قرآن، آیه سجده است؛ که اگر انسان آن آیه را بخواند یا به آن گوش فرا دهد، بعد از تمام شدن آن آیه باید فوراً سجده کند، و اگر به گوشش بخورد احتیاط واجب سجده کردن است.
مسأله 237- سوره هایی که آیه سجده دارد:
* سوره شماره 32: سوره سجده، آیه 15.
* سوره شماره 41: سوره فُصِّلَت، آیه 37.
* سوره شماره 53: سوره نجم، آیه 62.
* سوره شماره 96: سوره عَلَق، آیه 19.
مسأله 238- اگر سجده را فراموش کند، هر وقت یادش آمد باید سجده کند.
مسأله 239- اگر آیه سجده را از رادیو و ضبط صوت و مانند آن بشنود، بنابر احتیاط واجب باید سجده کند.
مسأله 240- اگر آیه سجده را از مثلِ بلندگو که صدای انسان را می‌رساند بشنود، واجب است سجده کند.
مسأله 241- گفتن ذکر در این سجده واجب نیست، امّا مستحب می‌باشد. مثلًا بگوید: «لا الهَ إلّا اللّهُ حَقّاً حَقّاً سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَضَرُّعاً وَرِقّاً».
تشهّد
مسأله 242- در رکعت دوم همه نمازها و رکعت آخر نمازهای سه رکعتی و چهار رکعتی نمازگزار باید بعد از سجده بنشیند و در حال آرام بودن بدن، تشهّد بخواند، یعنی بگوید:
«اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».
سلام
مسأله 243- در رکعت آخر نماز، پس از تشهّد باید سلام دهد و نماز را به پایان برد.
مسأله 244- سلام نماز به این صورت است:
«السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهَا النّبِیُّ وَ رحمةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبادِ اللَّهِ الصَّالِحینَ السَّلامُ عَلَیْکُم وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».
و می‌تواند به سلام سوم قناعت کند.
ترتیب
مسأله 245- نماز باید به این ترتیب خوانده شود:
تکبیرةالإحرام، قرائت، رکوع، سجود، و در رکعت دوم پس از سجود، تشهّد بخواند و در رکعت آخر، پس از تشهّد، سلام دهد.
مُوالات
مسأله 246- موالات؛ یعنی پشت سر هم بودن اجزای نماز و فاصله نینداختن بین آنها.
مسأله 247- اگر کسی بقدری بین اجزای نماز فاصله بیندازد که از صورت نمازگزار خارج شود، نمازش باطل است.
مسأله 248- طول دادن رکوع و سجود و خواندن سوره‌های بزرگ، موالات را بهم نمی‌زند، بلکه سکوت زیاد موالات نماز را بهم می‌زند.
قنوت
مسأله 249- مستحبّ است در رکعت دوم نماز، بعد از حمد و سوره و پیش از رکوع، قنوت بخواند؛ یعنی دستها را بلند کند و مقابل صورت بگیرد و دعا یا ذکری بخواند.
مسأله 250- در قنوت هر دعایی بخواند کافی است و می‌تواند این دعا را بخواند:
«رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ».
تعقیب نماز
تعقیب یعنی مشغول شدن به ذکر و دعا و قرآن بعد از سلام نماز. و در واقع آثار نماز را در وجود انسان عمیق‌تر می‌کند.
مسأله 251- بهتر است انسان در حال تعقیب رو به قبله باشد.
مسأله 252- لازم نیست تعقیب به عربی باشد، و معنای آن را نیز بفهمد؛ ولی بهتر است چیزهایی را که در کتاب دعا دستور داده‌اند بخواند.
مسأله 253- از چیزهایی که برای تعقیب نماز زیاد سفارش شده، تسبیح حضرت زهرا علیها السلام است؛ یعنی گفتن: 34 مرتبه «اللَّهُ اکْبَرُ» و 33 مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّه» و 33 مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ».
