وضو

وضو

نمازگزار باید قبل از انجام نماز، وضو گرفته و خود را برای انجام این عبادت بزرگ آماده کند.
در برخی از موارد هم باید «غُسل» کند؛ یعنی تمام بدن را بشوید و هرگاه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند، باید به جای آن «تیمّم» انجام دهد که در این قسمت با احکام هر یک آشنا خواهید شد.

 

چگونه وضو بگیریم؟

مسأله 54- برای انجام وضو، انسان باید ابتدا صورت و سپس دست راست و بعد از آن دست چپ را بشوید، آنگاه با رطوبتی که از شستن دست بر کف آن است، سر را مسح کند؛ یعنی دست را بر آن بکشد و سپس پای راست و در آخر پای چپ را مسح نماید.

 

توضیح اعمال وضو

شستن‌

مسأله 55- در وضو انسان باید ابتدا صورت را، از جایی که موی سر روییده تا آخر چانه، از بالا به پایین بشوید و برای آن که یقین کند مقدار واجب را شسته، باید کمی اطراف صورت را هم بر آن بیفزاید.
مسأله 56- بعد از شستن صورت، باید دست راست و بعد از آن دست چپ را از آرنج تا سر انگشتها بشوید.
مسأله 57- برای آن که یقین کند آرنج را کاملًا شسته باید کمی بالاتر از آرنج را هم بشوید.
مسأله 58- کسی که پیش از شستن صورت، دستهای خود را تا مچ شسته، هنگام وضو بایدتا سر انگشتان را بشوید، و اگر فقط تا مچ را بشوید، وضویش باطل است.

 

مسح‌

مسأله 59- جای مسح، یک قسمت از چهار قسمت سر، که بالای پیشانی است (جلوی سر) می‌باشد.
مسأله 60- مسح سر، به هر مقدار کافی است.
مسأله 61- مستحب است سر را به پهنای سه انگشت بسته و طول یک انگشت مسح کند.
مسأله 62- لازم نیست مسح بر پوست سر باشد، بلکه بر موی جلوی سر هم صحیح است، مگر این که موی سر به قدری بلند باشد که هنگام شانه زدن، به صورت بریزد، که در این صورت باید، پوست سر یا بیخ مو را مسح کند.
مسأله 63- پس از مسح سر، باید با رطوبتی که از وضو بر کف دست باقیمانده، روی پاها را از سر یکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا مسح کند، و احتیاط مستحب آن است که تا مفصل (جایی که متّصل به ساق پا می‌شود) را نیز مسح کند.
مسأله 64- در مسح باید دست را بر سر و پاها بکشد و اگر دست را نگهدارد، و سر یا پا را به آن بکشد وضو باطل است، ولی اگر موقعی که دست را می‌کشد سر یا پا مختصری حرکت کند اشکال ندارد.
مسأله 65- اگر برای مسح رطوبتی در کف دست نمانده باشد، نمی‌تواند دست را با آب خارج تر کند؛ بلکه باید از اعضای دیگرِ وضو؛ مثلًا صورت، رطوبت بگیرد و با آن مسح کند.
مسأله 66- رطوبت دست باید بقدری باشد که هنگام مسح بر سر و پا اثر بگذارد.
مسأله 67- محلّ مسح (سر و روی پاها) باید خشک باشد، بنابراین اگر جای مسح تر باشد، باید آن را خشک کرد؛ ولی اگر رطوبت آن بقدری کم باشد که مانع از تأثیر رطوبت دست بر آن نباشد اشکالی ندارد.
مسأله 68- روی کلاه یا جوراب نمی‌توان مسح کرد.
مسأله 69- محلّ مسح باید پاک باشد، پس اگر نجس است و نمی‌تواند آن را آب بکشد باید تیمّم کند.

 

شرایط وضو

مسأله 70- با بودن شرایط زیر، وضو صحیح و با نبودن حتّی یکی از آنها وضو باطل است:
1. آب وضو پاک باشد (نجس نباشد).
2. آب وضو و فضایی که در آن وضو می‌گیرد مباح باشد (غصبی نباشد).
3. آب وضو مطلق باشد (مضاف نباشد).
4. ظرف آب وضو مباح باشد (به شرحی که خواهد آمد).
5. ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد (به شرحی که خواهد آمد).
6. اعضای وضو پاک باشد.
7. مانعی از رسیدن آب بر اعضای وضو نباشد.
8. با قصد قربت و بدون ریا وضو بگیرد.
9. رعایت ترتیب (به همان صورت که قبلًا گفته شد).
10. رعایت مُوالات (بین اعمال وضو فاصله نیفتد).
11. در کارهای وضو از دیگری کمک نگیرد. (به شرحی که خواهد آمد).
12. استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد.
13. برای وضو گرفتن وقت داشته باشد.

 

توضیح شرایط وضو

مسأله 71- وضو با آب نجس و مضاف باطل است؛ خواه بداند آن آب نجس یا مضاف است یا نداند، یا فراموش کرده باشد.
مسأله 72- آب وضو باید مباح باشد، بنابراین در موارد زیر وضو باطل است:
* وضو گرفتن با آبی که صاحب آن راضی نیست (راضی نبودن او معلوم است).
* آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه.
* آبی که وقف افراد خاصّی است، برای غیر آن افراد؛ مانند آب برخی از مدارس که وقف محصّلین همان مدرسه است و وضوخانه مساجد، که وقف کسانی است که در آنجا نماز می‌خوانند.
مسأله 73- وضو گرفتن از نهرها و چشمه‌ها، گرچه انسان نداند صاحبان آنها راضی هستند یا نه اشکال ندارد، امّا اگر صاحبان آن از وضو گرفتن جلوگیری کنند، احتیاط واجب آن است که با آن آبها وضو نگیرد.
مسأله 74- اگر آب در ظرف غصبی باشد و آب دیگری نباشد باید تیمّم کرد.
مسأله 75- اعضای وضو؛ یعنی صورت، دستها و پاها در موقع شستن و مسح باید پاک باشد.
مسأله 76- اگر چیزی بر صورت یا دستها باشد که از رسیدن آب به آن جلوگیری کند، برای وضو باید برطرف شود.
مسأله 77- اگر چیزی بر اعضای مسح (جلوی سر و روی پاها) باشد، هرچند از رسیدن آب جلوگیری نکند، باید برطرف شود؛ چون بین دست و محلّ مسح نباید چیزی فاصله شود.
مسأله 78- خطّ قلم خودکار و لکّه‌های رنگ و چربی و کِرِمْ، در صورتی که رنگ بدونِ جِرم باشد، مانع وضو نیست، ولی اگر جِرم دارد و روی پوست را گرفته باشد باید برطرف شود. ولی رنگ خودکار معمولًا مانع رسیدن آب نیست.
مسأله 79- اگر می‌داند چیزی بر اعضای وضو چسبیده، ولی نمی‌داند که از رسیدن آب جلوگیری می‌کند یا نه، باید آن را برطرف کند، یا آب را به زیر آن برساند.
مسأله 80- کارهای وضو باید بدین ترتیب انجام شود: اوّل صورت، بعد دست راست و سپس دست چپ را بشوید و بعد از آن سر و بعد پاها را مسح کند، و نباید پای چپ را پیش از پای راست مسح کند، و اگر به این ترتیب وضو نگیرد باطل است.
مسأله 81- موالات یعنی؛ پشت سر هم انجام دادن و فاصله نینداختن بین اعمال وضو.
مسأله 82- اگر بین کارهای وضو به قدری فاصله شود که مردم بگویند پشت سر هم وضو نمی‌گیرد وضوی او باطل است.
مسأله 83- کسی که می‌تواند اعمال وضو را انجام دهد، نباید از دیگری کمک بگیرد، پس اگر شخص دیگری صورت و دست او را بشوید و یا مسح او را انجام دهد وضو باطل است؛ ولی اگر آب کف دست او بریزد و خودش صورت و دستها را بشوید مانعی ندارد.
مسأله 84- کسی که نمی‌تواند وضو بگیرد، باید به کمک شخص دیگر وضو بگیرد، ولی خود او باید نیّت وضو کند.
مسأله 85- کسی که می‌داند اگر وضو بگیرد مریض می‌شود و یا می‌ترسد که مریض شود، باید تیمّم کند و اگر وضو بگیرد باطل است. ولی اگر نداند که آب برای او ضرر دارد و وضو بگیرد و بعد بفهمد که ضرر داشته، وضویش صحیح است.
مسأله 86- وضو، باید به قصد قربت انجام شود، یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم وضو بگیرد و لازم نیست نیّت را به زبان آورد، یا از قلب خود بگذراند، بلکه همین مقدار که می‌داند وضو می‌گیرد کافی است، بطوری که اگر از او بپرسند، چه می‌کنی؟ بگوید وضو می‌گیرم.
مسأله 87- اگر وقت نماز به قدری تنگ است که اگر انسان بخواهد وضو بگیرد، تمام نماز یا قسمتی از آن، بعد از وقت خوانده می‌شود، باید تیمّم کند. لکن اگر برای وضو و تیمّم یک اندازه وقت لازم است، باید وضو بگیرد.

 

احکام وضوی جبیره‌ای‌

چیزی که با آن زخم یا عضو شکسته را می‌بندند و دوایی که روی آن می‌گذارند «جبیره» نامیده می‌شود.
مسأله 88- هرگاه در یکی از جاهای وضو زخم یا دُمَل یا شکستگی باشد، چنانچه روی آن باز است و خون ندارد و آب هم برای آن ضرر ندارد باید مطابق معمول، وضو بگیرد.
مسأله 89- هرگاه زخم یا دُمَل یا شکستگی در صورت و دستهاست و روی آن باز می‌باشد؛ امّا آب ریختن روی آن ضرر دارد، کافی است اطراف آن را بشوید، ولی اگر کشیدن دستِ تر بر آن ضرر ندارد باید دستِ تر بر خود آن نیز بکشد و اگر ضرر دارد مستحب است پارچه پاکی روی آن بگذارد و دستِ تر روی آن بکشد.
مسأله 90- هرگاه زخم یا دمل و شکستگی در محلّ مسح باشد چنانچه نتواند آن را مسح کند باید پارچه پاکی روی آن بگذارد و روی پارچه را با رطوبت آب وضو مسح کند و بنابر احتیاط واجب، تیمّم هم بنماید و اگر گذاشتن پارچه ممکن نباشد باید وضوی بدون مسح بگیرد و بنا بر احتیاط واجب تیمّم هم بکند.
مسأله 91- هرگاه زخم یا دمل و شکستگی با پارچه یا گچ یا مانند آن بسته شده است، چنانچه باز کردن آن ضرر و مشقّت زیادی ندارد و آب هم برای آن مضر نیست، باید آن را باز کند و وضو بگیرد، در غیر این صورت اطراف زخم یا شکستگی را بشوید و احتیاط مستحب آن است که روی جبیره را نیز مسح کند و اگر جبیره، نجس است یا نمی‌شود روی آن دستِ تر بکشد، پارچه پاکی را بر آن ببندد و دستِ تر روی آن بکشد.
مسأله 92- هرگاه جبیره تمام صورت یا تمام یکی از دستها را گرفته باشد، باید بنا بر احتیاط هم وضوی جبیره‌ای بگیرد و هم تیمّم کند، همچنین اگر جبیره تمام اعضای وضو را گرفته باشد.
مسأله 93- کسی که در کف دست و انگشتهایش جبیره دارد و در موقع وضو دستِ تر روی آن کشیده، می‌تواند مسح سر و پا را با همان رطوبت انجام دهد و اگر کافی نباشد، از جاهای دیگر وضو رطوبت می‌گیرد.
مسأله 94- هرگاه جبیره بیشتر از معمول، اطراف زخم را گرفته و برداشتن آن ممکن نیست باید به دستور جبیره عمل کند و بنا بر احتیاط مستحب، تیمّم هم بنماید و اگر برداشتن جبیره اضافی ممکن است باید آن را بردارد.
مسأله 95- هرگاه در جای وضو، زخم و جراحت و شکستگی وجود ندارد، امّا به جهت دیگری آب برای آن ضرر دارد، باید تیمّم کند، ولی اگر فقط برای مقداری از دست و صورت ضرر دارد، چنانچه اطراف آن را بشوید کافی است و احتیاط آن است که تیمّم هم بکند.
مسأله 96- اگر در جای وضو یا غسل چیزی چسبیده که برداشتن آن ممکن نیست، یا بسیار مشقّت دارد باید به دستور جبیره عمل کند، یعنی اطراف آن را بشوید و روی آن را دست بکشد.
مسأله 97- غسل جبیره‌ای مثل وضوی جبیره‌ای است، ولی تا ممکن است باید غسل را ترتیبی بجا آورد، بنا بر احتیاط واجب.
مسأله 98- کسی که وظیفه او تیمّم است، هرگاه در اعضای تیمّم او زخم، یا دُمَل، یا شکستگی باشد باید مطابق دستور وضوی جبیره‌ای تیمّم جبیره‌ای کند.
مسأله 99- کسی که وظیفه او وضو یا غسل جبیره‌ای است، چنانچه می‌داند تا آخر وقت عذر او برطرف نمی‌شود می‌تواند در اوّل وقت نماز بخواند، امّا اگر امید دارد که تا آخر وقت عذر او برطرف شود احتیاط واجب آن است که صبر کند.
مسأله 100- اگر بخاطر درد چشم شستن صورت ضرر دارد باید تیمّم کند و اگر می‌تواند اطراف چشم و بقیّه صورت را بشوید کافی است.
مسأله 101- نمازهایی را که با وضو یا غسل جبیره‌ای می‌خوانند اعاده ندارد، مگر این که قبل از پایان وقت نماز، عذر برطرف شود، در اینجا بنابر احتیاط واجب، نماز را اعاده کنند.

 

چیزهایی که باید برای آنها وضو گرفت‌

مسأله 102- انسان باید برای نماز (بجز نماز میّت) و برای طواف کعبه و برای تماسّ بدن با نوشته قرآن و اسم خداوند وضو بگیرد.
مسأله 103- اگر نماز یا طواف، بدون وضو انجام شود باطل است.
مسأله 104- کسی که وضو ندارد نباید جایی از بدن خود را به این نوشته‌ها برساند:
* خطّ قرآن، ولی ترجمه آن اشکال ندارد.
* اسم خداوند به هر زبانی که نوشته شده باشد، مانند «اللّه»، «خدا»، «god».
* نام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اسامی امامان علیهم السلام و نام حضرت زهرا علیها السلام اگر بی‌احترامی به آنها باشد.
مسأله 105- برای این کارها وضو گرفتن مستحب است:
* رفتن به مسجد و حرم امامان علیهم السلام
* خواندن قرآن.
* همراه داشتن قرآن.
* تماسّ بدن با جلد یا حاشیه قرآن.
* زیارت اهل قبور.

 

چگونه وضو باطل می‌شود؟

مسأله 106- اگر یکی از امور زیر از انسان سر بزند وضو باطل می‌شود:
* خارج شدن ادرار یا مدفوع یا باد معده و روده از انسان.
* خواب؛ چنانچه گوش نشنود و چشم نبیند.
* چیزهایی که عقل را از بین می‌برد؛ مانند دیوانگی، مستی، بیهوشی. (بنا بر احتیاط واجب).
* استحاضه زنان. «1»
* آنچه سبب غسل شود؛ مانند جنابت ومَسّ میّت و مانند آن.