230. آیه (خانواده خود را به «نماز» مقید ساز و بر انجام آن شکیبا باش)
وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوی
و خانواده خود را به نماز دستور ده و بر انجام آن شکیبا باش، ما از تو روزی نمی‌خواهیم بلکه ما به تو روزی می‌دهیم و عاقبت نیک برای تقوا است.
(132 / طه)
شرح آیه از تفسیر نمونه
بدون شک ظاهر «اَهْل» در اینجا خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله به طور کلی است، ولی از آنجا که این سوره در مکه نازل شده در آن زمان مصداق اهل، خدیجه و علی بوده‌اند و ممکن است بعضی دیگر از نزدیکان پیامبر صلی الله علیه و آله را نیز شامل شود، ولی با گذشت زمان دامنه خاندان پیامبر گسترده شد.
سپس اضافه می‌کند اگر دستور نماز به تو و خاندانت داده شده است، منافع و برکاتش تنها متوجه خود شما است «ما از تو روزی نمی‌خواهیم بلکه به تو روزی می‌دهیم» (لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ).
این نماز چیزی بر عظمت پروردگار نمی‌افزاید، بلکه سرمایه بزرگی برای تکامل شما انسان‌ها و کلاس عالی تربیت است.
و به این ترتیب نتیجه عبادات مستقیما به خود عبادت کنندگان باز می‌گردد و در پایان آیه اضافه می‌کند (وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوی). آن چه باقی می‌ماند و سرانجامش مفید و سازنده و حیات بخش است، همان تقوا و پرهیزکاری است، پرهیزکاران سرانجام پیروزند و بی‌تقوایان محکوم به شکست.
شرح آیه از تفسیر مجمع‌البیان
وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ
و خاندان و پیروانت را به برپایی نماز و فرهنگ آن فرمان ده.
«ابو سعید خِدری» می‌گوید:
از هنگامه فرود این آیه شریفه تا نه ماه پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله به وقت نماز در سرای «علی» و «فاطمه» علیهماالسلام می‌ایستاد و می‌فرمود:
اَلصَّلوةُ رَحِمَکُمُ اللّهُ!
إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً: (1)
نماز، نماز، هان که بخشایش و مهر خدا بر شما باد! جز این نیست که خدا می‌خواهد تا پلیدی را از شما خاندان بزداید و شما را آن گونه که خود می‌پسندد پاک و پاکیزه بارگاه خویش سازد.
این روایت را، «ابن عُقَدَه» از راه‌های فراوانی از امامان معصوم و از دیگران، همچون «ابو رافع» و ابو برزه روایت کرده است.
حضرت باقر علیه‌السلام می‌فرماید:
اَمَرَهُ اللّهُ تَعالی اَنْ یَخُصَّ اَهْلَهُ دُونَ النّاسِ لِیَعْلَمَ النّاسُ اَنَّ لاَِهْلِهِ عِنْدَ اللّهِ مَنْزِلَةً لَیْسَتْ لِلنّاسِ فَاَمَرَهُمْ مَعَ النّاسِ عامَّةً ثُمَّ اَمَرَهُمْ خاصَّةً.(2)
خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان داد که تنها خاندانش را این گونه به نماز و نیایش با خدا فرمان دهد تا همگان بدانند که خاندانش نزد خدا مقامی والا و ویژه دارند، که دیگر مردمان چنین مقامی ندارند. آری، پیامبر صلی الله علیه و آله نخست آنان را با همه مردم به برپا داشتن نماز فرمان داد و آنگاه خود و خاندانش را به تنهایی.
وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها
و خود نیز بر نماز و دعوت به آن شکیبا باش.
لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً
*****
1. تفسیر قُمّی، 2، 67؛ عُیُون اَخبارِ الرّضا علیه السلام، ج 1، 24.
2. تفسیر قُمّی، ج 2، ص 67.
ما روزی تو و آفریده‌های خود را از تو نمی‌خواهیم، بلکه از تو می‌خواهیم که عبادت کنی و پیام ما را به مردم برسانی و خود ضامن روزی همگان هستیم.
نَحْنُ نَرْزُقُکَ
ما به همه روزی می‌دهیم و از کسی چیزی نمی‌خواهیم، به همه سود می‌رسانیم و از کسی سود نمی‌خواهیم و بدین‌سان این در اظهار امتنان رساتر است.
وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوی.
و فرجام خوش از آن پروا و پرواپیشگان است.
«ابن عبّاس» می‌گوید:
منظور این است که آن کسانی که تو و قرآن را گواهی کنند و از من حساب برند و پروا پیشه سازند، فرجام خوش برای آنان است.
در روایت است که «عُرْوَة بن زُبَیْر» هنگامی که سردمدار و دارنده زر و زیوری را می‌دید، به خانه‌اش می‌رفت و این آیه شریفه را تلاوت می‌کرد که:
وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ …
و آنگاه رو به خانواده‌اش می‌کرد و می‌گفت:
اَلصَّلوةَ! الصَّلوةَ! رَحِمَکُمُ اللّهُ!
