نماز جماعت

نماز جماعت

وحدت امّت اسلامی، از جمله مسائلی است که اسلام، به آن اهمیّت بسیاری داده، و برای حفظ و ادامه آن، برنامه های ویژه‌ای دارد، یکی از آنها نماز جماعت است.
در نماز جماعت، یکی از نمازگزاران که دارای ویژگی خاصی است پیشاپیش جمعیت می‌ایستد و دیگران درصفوفی منظم، پشت سر او و هماهنگ با او نماز را بجا می‌آورند.
کسی که در این نماز دسته‌جمعی، پیشاپیش جمعیت می‌ایستد «امام جماعت» است و کسی که پشت سر او در نماز از او پیروی می‌کند «مأموم» است.
اهمّیت نماز جماعت
گذشته از آنکه در روایات زیادی، برای نماز جماعت، اجر و پاداش بسیاری وارد شده است، با دقّت در برخی از مسائل احکام، به اهمیّت این عبادت پی می بریم، و در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم؛
1- شرکت در نماز جماعت برای هر کس مستحب است، بویژه برای همسایه مسجد. «(1)» 2- مستحب است، انسانصبر کند که نماز را به جماعت بخواند.
3- نماز جماعت، هر چند اوّل وقت خوانده نشود، از نماز فُرادایِ «(2)» اوّل وقت بهتر است.
4- نماز جماعتی که مختصر خوانده می‌شود، از نماز فُرادایی که آن را طول بدهد بهتر است. «(3)» 5- سزاوار نیست انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.
6- حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بی‌اعتنایی به آن، جایز نیست. «(4)»

 

شرایط نماز جماعت

هنگام برپایی نماز جماعت، شرایط زیر، باید مراعات شود:
مأموم از امام، جلوتر نایستد، و احتیاط واجب آن است که کمی عقب‌تر بایستد.
جایگاه امام جماعت از جایگاه مأمومین، بالاتر نباشد.
فاصله امام و مأموم و فاصلهصف‌ها، زیاد نباشد.

1- توضیح المسائل، م 1399.
2- نمازی که به تنهایی خوانده شود و به جماعت نباشد،« نماز فُرادا» نام دارد.
3- توضیح المسائل، م 1402.
4- توضیح المسائل، م 1401.

بین امام و مأموم و همچنین بینصف‌ها چیزی مانند دیوار یا پرده مانع نباشد، ولی نصب پرده بینصفِ مردها و زنها اشکال ندارد. «(1)» امام جماعت باید بالغ و عادل‌باشد و نماز را بطورصحیح بخواند. «(2)» پیوستن به نماز جماعت (اقتدا کردن)
در هر رکعت، تنها در بین قرائت «(3)» و در رکوع می‌توان به «امام» اقتدا کرد، پس اگر به رکوع امام جماعت نرسد، باید در رکعت بعد اقتدا کند، و اگر تنها به رکوع امام جماعت هم برسد، یک رکعت به حساب می‌آید.

 

حالتهای مختلف برای پیوستن به نماز جماعت

رکعت اوّل

1- در بین قرائت مأموم حمد و سوره را نمی‌خواند و بقیّه اعمال را با امام جماعت بجا می‌آورد.
 

1- العروةالوثقی، ج 1، ص 777.
2- توضیح المسائل، م 1453.
3- در قنوت رکعت دوّم هم می‌تواند اقتدا کند و قنوت را با امام بخواند و همانند آنچه برای اقتدا در بین قرائت گفته می‌شود عمل کند.

2- در رکوع رکوع و بقیه اعمال را با امام جماعت بجا می‌آورد. «(1)»

 

رکعت دوّم

1- دربین‌قرائت مأموم حمد و سوره را نمی‌خواند و با امام، قنوت و رکوع و سجده را بجا می‌آورد و آنگاه که امام جماعت تشهد می‌خواند، بنا بر احتیاط واجب باید به‌صورت نیم‌خیز، بنشیندو اگر نماز دو رکعتی است یک رکعت دیگر به تنهائی بخواند و نماز را تمام کند و اگر سه یا چهار رکعتی است، در رکعت دوّم که امام جماعت در رکعت سوّم می‌باشد، حمد و سوره بخواند (هر چند امام جماعت تسبیحات بخواند) و آنگاه که امام جماعت رکعت سوّم را تمام کرد، و برای رکعت چهارم برمی‌خیزد، مأموم باید پس از دو سجده، تشهد بخواند، و برخیزد و قرائت رکعت سوّم را بجا آورد و در رکعت آخر نماز که امام جماعت با تشهد و سلام، نماز را به پایان می‌برد یک رکعت دیگر می‌خواند. «(2)» 2- در رکوع: رکوع را با امام جماعت بجا می‌آورد و بقیّه نماز را همانگونه که گفته شد، انجام می‌دهد.

1- توضیح المسائل، م 1427.
2- توضیح المسائل، م 1439 و 1440.

رکعت سوّم

1- دربین‌قرائت چنانچه می‌داند که اگر اقتدا کند برای خواندن حمد و سوره و یا حمد تنها وقت دارد، می‌تواند اقتدا کند و باید حمد و سوره یا حمد را بخواند، و اگر می‌داند فرصت ندارد، بنا بر احتیاط واجب بایدصبر کند تا امام جماعت به رکوع رود، سپس به او اقتدا کند.
2- در رکوع چنانچه در رکوع اقتدا کند، رکوع را با امام بجا می‌آورد و حمد و سوره برای آن رکعت ساقط است، و بقیه نماز را همانگونه که قبلًا بیان شد بجا می‌آورد. «(1)» رکعت چهارم
1- دربین‌قرائت حکم اقتدا در رکعت سوّم را دارد، و آنگاه که امام جماعت در رکعت آخر نماز برای تشهد و سلام می‌نشیند، مأموم می‌تواند برخیزد و نمازش را به تنهایی ادامه دهد، و می‌تواند، بطور نیم‌خیز بنشیند تا تشهد و سلام امام جماعت تمام شود و سپس برخیزد.
 

1- توضیح‌المسائل، م 1443- 1442 و تحریرالوسیله، ج 1، ص 271 و 272، م 5، 6 و 8.

2- در رکوع رکوع و سجده‌ها را با امام بجا می‌آورد، (اکنون رکعت چهارم امام و رکعت اوّل مأموم است) و بقیه نماز را همانگونه که گذشت انجام می‌دهد. «(1)»

 

احکام نماز جماعت

1- اگر امام جماعت یکی از نمازهای یومیّه را می‌خواند، هر کدام از نمازهای یومیّه را می‌توان به او اقتدا کرد، بنابراین اگر امام، نماز عصر را می‌خواند، مأموم می‌تواند، نماز ظهر را به او اقتدا کند، و یا اگر مأموم پس از آنکه نماز ظهر را خواند، جماعت برپا شود، می‌تواند نماز عصر را به ظهر او اقتدا کند. «(2)» 2- مأموم می‌تواند نماز قضای خود را به نماز ادای امام، اقتدا کند، هر چند قضای دیگر نمازهای یومیّه باشد؛ مثلًا امام جماعت نماز ظهر را می‌خواند و او قضای نمازصبح را. «(3)» 3- نماز جماعت، حدّاقل با دو نفر برپا می‌شود، یک نفر امام و یک نفر هم مأموم، مگر در نماز جمعه و عید فطر و قربان. «(4)» 4- نمازهای مستحبی را نمی‌توان به جماعت خواند، مگر نماز طلب باران. «(5)»

1- همان مدرک.
2- . توضیح المسائل، م 1408.
3- تحریرالوسیله، ج 1، ص 265، م 1؛ العروةالوثقی، ج 1 ص 765 م 3.
4- العروةالوثقی، ص 766، م 8.
5- العروةالوثقی، ج 1، ص 764، م 2.

وظیفه مأموم در نماز جماعت

1- مأموم نباید تکبیرةالاحرام را پیش از امام بگوید، بلکه احتیاط واجب آن است که تا تکبیر امام تمام نشده، تکبیر نگوید. «(1)» 2- مأموم، باید غیر از حمد و سوره همه چیز نماز را خودش بخواند، ولی اگر رکعت اوّل یا دوّم او، و رکعت سوّم یا چهارم امام باشد، باید حمد و سوره را بخواند. «(2)» چگونگی پیروی مأموم، از امام جماعت
الف): در خواندنی‌ها؛ مانند حمد، سوره، ذکر و تشهد، جلو افتادن از امام یا عقب افتادن از او اشکال ندارد، مگر در تکبیرةالاحرام.
ب): در اعمال؛ مانند رکوع، سر برداشتن از رکوع و سجده، پیش افتادن جایز نیست؛ یعنی نباید قبل از امام به رکوع برود و یا از رکوع برخیزد، یا به سجده برود، ولی عقب افتادن اگر زیاد نباشد اشکال ندارد. «(3)» مسأله:
اگر موقعی که امام جماعت در رکوع است اقتدا کند، ممکن است، یکی از این حالت‌ها را داشته باشد:
* قبل از تمام شدن ذکر رکوعِ امام جماعت به رکوع می‌رسد نمازش به جماعت صحیح است.

1- توضیح المسائل، م 1467.
2- توضیح المسائل، م 1461.
3- توضیح المسائل، م 1469- 1467 و 1470؛ العروةالوثقی، ج 1، ص 785.

* وقتی به حدّ رکوع می‌رسد، ذکرِ رکوعِ امام جماعت تمام شده ولی هنوز، امام در رکوع است نمازش به جماعتصحیح است.
* به رکوع رود ولی به رکوع امام هم نرسد نمازش بطور فُراداصحیح است و باید آن را تمام کند. «(1)» 1- به رکوع رود واجب است برخیزد و باامام جماعت به رکوع برود. «(2)»
2- ازرکوع برخیزد باید به رکوع برگرددوبا امام سر از رکوع بردارد، و در این اگرمأموم‌سهواًصورت زیاد شدن رکوع که رکن پیش از امام: است، نماز را باطل نمی‌کند.
3- به‌سجده‌رود واجب است، سر از سجده بردارد و با امام به سجده رود.
4- سرازسجده‌بردارد باید به سجده برگردد. «(3)»
 

1- خوئی- اراکی نمازش باطل است. مسأله 1436؛ گلپایگانی جماعت باطل است ولی نمازش صحیح است. مسأله 1436
2- گلپایگانی بنا براحتیاط، باید برخیزد و با امام جماعت به رکوع رود. العروةالوثقی، ج 1، ص 786
3- العروةالوثقی، ج 1، ص 786، م 12.

اگر جای مأموم بلندتر از امام باشد، درصورتی که بلندی آن به مقدار متعارفِ زمان قدیم باشد، اشکال ندارد، مثل آنکه امام درصحن مسجد و مأموم در پشت بام به نماز بایستد ولی اگر مثل ساختمانهای چند طبقه این زمان باشد، جماعت اشکال دارد. «(1)» «(2)»

 

شرکت در نماز جماعت اهل سنت

در ایامی که زائران محترم در دو شهر مکه و مدینه هستند، از فرصت استفاده کرده و در نماز جماعت مساجد این دو شهر بویژه مسجدالحرام و مسجدالنبی که با جمعیت زیادی برگزار می‌شود شرکت کنند، تا از ثواب بسیار زیاد نماز جماعت و نماز خواندن در این اماکن مقدس بهره‌مند شوند، و هم از کارهایی که سبب توهین به مذهب تشیع و انگشت‌نما شدن شیعیان می‌گردد، بویژه برگشت به منازل، نزدیک وقت نماز یا هنگام برپایی نماز و یا تماشای نماز جماعت جداً بپرهیزند.
جهت آشنایی اهمیت این موضوع برخی از مسائل شرعی را در اینجا می‌آوریم:
1- خارج شدن از مسجدالحرام و مسجد مدینه هنگام شروع نماز جماعت جایز نیست و بر شیعیان واجب است که با آنان نماز جماعت بخوانند.
 

1- توضیح المسائل، م 1416.
2- گلپایگانی- خوئی اگر جای مأموم بلندتر از جای امام باشد اشکال ندارد ولی اگر به قدری بلند باشد که نگویند اجتماع کرده‌اند، جماعت صحیح نیست. مسأله 1425

2- شرکت در نماز جماعت اهل سنت، اختصاص به مسجد الحرام و مسجد النبی ندارد و در دیگر مساجد هم از نماز واجب کفایت می‌کند. «(1)»

 

استفتاء

س: گاهی مشاهده می‌شود که هنگام برپایی نماز جماعت در مسجدالنبی و مسجدالحرام، بعضی از حجاج از مسجد خارج می‌شوند و یا کناری ایستاده و تماشا می‌کنند، لطفاً نظر مبارک را در این‌باره مرقوم فرمایید:
(امام خمینی): وقتی که در «مسجدالحرام» یا «مسجدالنبی» نماز جماعت منعقد شد، مؤمنین نباید از آنجا خارج شوند و باید از جماعت تخلّف نکنند و با سایر مسلمین به جماعت نماز بخوانند.
(گلپایگانی): این عمل خوبی نیست و حجاج محترم شیعه باید از اینگونه اعمال بپرهیزند و کاری نکنند که انگشت‌نما و مورد اعتراض واقع شوند- واللَّه‌العالم-.
(اراکی): احتیاط واجب آن است که در نماز جماعت شرکت کنند و از آنچه موجب تفرقه می‌شود جداً پرهیز کنند. «(2)» س: کسی که نماز را در مسجدالحرام به نحو استداره (به دور کعبه) خوانده است بطوری که رو در روی امام جماعت و یا طرفین او ایستاده بوده است، آیا این نماز احتیاج به اعاده دارد؟

1- گلپایگانی اختصاص به این دو مسجد ندارد بلکه در تمام مساجد، مستحب و مورد ترغیب و رجحان‌است، لکن اگر امکان دارد، نماز را اعاده کنند.
خوئی در صورتی که قرائت حمد و سوره را خود برای خود آهسته بخواند، کفایت می‌کند و در نماز جمعه، بعد از نماز جمعه، نماز ظهر را اعاده کند.
2- استفتاآت ویژه حج، س 33.

(امام خمینی): با وضع فعلی نیاز به اعاده ندارد.
(گلپایگانی): نماز به نحو استداره مانعی ندارد، ولی بنابر احتیاط باید به حسب دایره مقدم بر امام نباشد، و همچنین بنابر احتیاط با مراعات قید قبلی نزدیکتر از امام به کعبه نباشد.
(اراکی): اگر مأموم در مواضع سجده و نزدیک نبودن به کعبه از امام عقب‌تر باشد اشکال ندارد.
(خوئی): نماز به نحو استداره، اطراف کعبه اشکال ندارد. «(1)»

 

برخی از مستحبات و مکروهات نماز جماعت:

1- مستحب است امام در وسطصف بایستد و اهل علم و کمال و تقوا درصف اوّل بایستند.
2- مستحب استصفهای جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یکصف ایستاده‌اند فاصله نباشد.
3- اگر درصف‌های جماعت جا باشد، مکروه است انسان تنها بایستد.
4- مکروه است مأموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود. «(2)»

1- - مناسک حج محشی، مسائل متفرقه.
2- توضیح المسائل، ص 198- 197.