اين اثر که برای نخستين بار در سال 1370 خورشيدی منتشر شد، مجموعه تحليل ها و تفسيرهای استاد محمدتقی جعفری پيرامون مناجات های نظامی گنجوی است. نظامی در آغاز برخی منظومه های خود، به مناجات با حق تعالی پرداخته است. با توجه به اهميت مناجات های نظامی و لزوم تفسير و تحليل آنها، ذکر مقدمه ای، خالی از فايده نيست.
هر گوينده ای، برای بيان مقاصد خود به مخاطب، گاه دچار اين نگرانی می شود که آيا مخاطب به مراد و مقصود او پی برده است يا نه؟ از اين رو، گوينده سعی می کند از الفاظ و عباراتی استفاده کند تا مخاطب مطالب او را به خوبی دريابد. در زندگی روزمره ما انسان ها، هر گوينده ای، با مخاطبانی خاص روبروست، ولی در عالم شعر و هنر، شاعر و هنرمند دشواری های بسياری دارند. از همين جاست که جلال الدين محمد مولوی می گويد:
آنچه می گويم به قدرِ فهمِ توست مُردم اندر حسرتِ فهمِ درست [1]
تنها در يک مورد است که هيچ فردی، حتی فيلسوف و شاعر و هنرمند، برای بيان مقاصد خود، دشواری ندارد، و آن هم نيايش است. در نيايش، آدمی با خدايی روبروست که به خوبی می تواند مقاصد و نيت های خود را به خوبی بيان کند، و در عين حال، اين اطمينان را دارد که مخاطب، مقاصد و نيت های او را درمی يابد. در نيايش، فرد هر چيزی را در دل بيان می کند، و ميان خود و خدای خويش، هيچ حجابی نمی بيند.
بنا بر اين، با اين مقدمه کوتاه، می توان به اهميت نيايش های نظامی پی برد. در اين نيايش ها، انديشه و شخصيت نظامی آشکار می شود. نحوه سخن گفتن او با خداوند، و مضمون هايی که در توصيف حضرت حق به کار می بَرَد، از جمله حکمت های عميقِ اين شاعرِ بزرگ است.
در کتاب حاضر، محمدتقی جعفری بر آن نبوده تا همه مطالب و مضامينِ عميقِ نظامی را از لابلای اشعار او استخراج و تحليل کند، چرا که بايد اثری چند برابر اين کتاب می نگاشت. او برای آن که گوشه ای از انديشه های عميق و الهی نظامی را نشان دهد، به تحليل بعضی از نيايش ها بسنده کرده، و در لابلای فصل های گوناگونِ اثرِ حاضر، مضامين و مفاهيم بسيار والايی از آن حکيم فرزانه بيان کرده است. رسالت شعر و شاعری، اصولِ کلی حاکم بر مناجات ها، و حکمت و عرفان و اخلاق، از جمله مباحثی است که نويسنده به تحليل آنها پرداخته، و چنين می توان دريافت که نظامی تنها يک شاعر نيست، بلکه جزو حکمای بزرگ به شمار می رود.
اين اثر، با وجود حجم اندک آن، نکات مهمی را در شناختِ تفکرِ نظامی بيان می کند که برای دانش پژوهان ارزش بسياری دارد.
بمنّه و فضله و کرمه
مؤسسه تدوين و نشر آثار علامه جعفری
-----------------------------------------------------------
[1] - مثنوى معنوى، دفتر سوم.
