شرح دعای روز پنجم ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح دعای روز پنجم ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح دعای روز پنجم ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی؛ شرح فرازهای دعا/جایگاه شناسی توبه و استغفار در کلام آیت الله مکارم شیرازی/ شرایط استغفار/ حقیقت استغفار در کلام امام علی علیه السلام/ بندگان صالح خدا چه کسانی هستند؟/ معنای باز و بسته بودن درهای بهشت و جهنم در ماه رمضان/ چگونه مقرب درگاه الهی شویم؟

دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان :

اللهُمَّ اجْعَلْنى فيهِ مِنَ الْمُسْتَغْفِرينَ، وَاجْعَلْنى فيهِ مِنْ عِبادِکَ الصَّالِحينَ اْلقانِتينَ، وَاجْعَلنى فيهِ مِنْ اوْلِيآئِکَ الْمُقَرَّبينَ، بِرَأْفَتِکَ يا ارْحَمَ الرَّاحِمينَ؛ خدايا در اين ماه مرا از آمرزش خواهان قرار ده ،و در زمره بندگان شايسته و شب زنده دارت داخل کن و مرا از دوستان نزديکت قرار ده، به مهربانيت اى مهربان ترين مهربانان »[کليات مفاتيح نوين ؛ ص813].

شرح دعای روز پنجم ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح فرازهای دعای روز پنجم ماه رمضان

جایگاه شناسی توبه و استغفار در کلام آیت الله مکارم شیرازی

در فراز آغازین دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان می خوانیم: اللهُمَّ اجْعَلْنى فيهِ مِنَ الْمُسْتَغْفِرينَ؛ خدايا در اين ماه مرا از آمرزش خواهان قرار ده.[کليات مفاتيح نوين ؛ ص813]
در تبیین این فراز نورانی باید به حديث معروف نبوى (خطبه شعبانيه درباره اهميّت ماه مبارک رمضان ) اشاره کرد، آن حضرت فرمود: «أيّها النّاس إنّ أنفسکم مرهونة بأعمالکم ففکّوها باستغفارکم ؛[وسائل الشيعه، ج 4، ص 227] اى مردم جان شما در گرو اعمال شماست آن را به وسيله استغفار آزاد سازيد.[انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص34]
با تأمل در این فراز و دیگر آیات و روایات باید گفت آثار گناه به وسيله استغفار پاک مى شود؛[گفتار معصومين(علیهم السلام) ؛ ج 2 ؛ ص196] البته گناهان آثار زيانبار متعدّدى دارند و اين گونه نيست که اگر خداى ناکرده يک گناه دسته جمعى يا فردى انجام شود و سپس توبه و استغفار کنند تمام آثار آن از بين برود.[داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مکارم شيرازى (مدظله) ؛ ص108]
حال با این اوصاف ما پيروان آن حضرت روزى چند بار توبه مى کنيم؟[داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مکارم شيرازى (مدظله) ؛ ص108] در شب چه مقدار از کارها و کردارهاى روز خود را به ياد مى آوريم؟ در حالی که انسان هر روز اعمال و رفتار خود را محاسبه و بعد استغفار کند، تاريکى هاى قلبش زدوده و با نور الهى روشن مى شود.[داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مکارم شيرازى (مدظله) ؛ ص108]
لذا بزرگانى که رساله هاى سير و سلوک نوشته اند، تقريباً همه آنان منزل اوّل را «توبه» مى دانند.[انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص35] اینگونه است که افراد با ايمان، مخصوصاً سالکان الى اللَّه و بندگان سپاسگزار و ترسان از هواى نفسانى و وسوسه هاى شيطانى بايد پيوسته به ياد خدا باشند و صبح گاهان و شبانگاهان با ذکر او و استغفار از لغزش هاى روزانه، به بستر روند و همواره خود را در پناه او و تحت حمايت آن کريم بنده نواز قرار مى دهند،  ،[کليات مفاتيح نوين ؛ ص915]

شرایط استغفار

بدیهی است توبه حقيقى تنها به گفتن استغفار و حتّى ندامت از گذشته و تصميم بر ترک در آينده نيست، بلکه افزون بر اين بايد کوتاهى هايى که در گذشته رخ داده و مفاسدى که در روح و جان انسان به وجود آمده و آثار سوئى که گناه در جامعه گذارده تا آن جا که امکان دارد جبران گردد و شستشوى کامل حاصل شود، اين است توبه حقيقى از گناه نه تنها گفتن استغفراللّه!.[اخلاق در قرآن ؛ ج 1 ؛ ص229]

حقیقت استغفار در کلام امام علی علیه السلام

فردی در حضور امام عليه السلام از روى غفلت و بى خبرى گفت استغفراللّه، امام (علیه السلام) فرمود: مادرت بر تو بگريد، آيا مى دانى استغفار يعنى چه؟ استغفار مقام بلند مرتبگان است و آن يک کلمه است، امّا شش معنا و مرحله دارد: نخست پشيمانى از گذشته، دوّم تصميم بر ترک هميشگى در آينده، سوّم اين که حقوقى را که از مردم ضايع کرده اى به آنها بازگردانى، بطورى که هنگام ملاقات پروردگار حقّى بر تو نباشد، چهارم اين که هر واجبى که از تو فوت شده، حقّ آن را به جاى آورى (قضا کنى)، پنجم آن که گوشتهايى که در اثر حرام بر اندامت روييده، با اندوه بر گناه آب کنى تا چيزى از آن باقى نماند و گوشت تازه به جاى آن برويد، و ششم آن که به همان اندازه که شيرينى معصيت و گناه را چشيدى زحمت طاعت را نيز بچشى، پس از انجام اين مراحل مى گويى: «اسْتَغْفِرُاللّه».[نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان ؛ ترجمه ؛ ص841]

بندگان صالح خدا چه کسانی هستند؟

در فراز دوم از دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان می خوانیم:«وَاجْعَلْنى فيهِ مِنْ عِبادِکَ الصَّالِحينَ اْلقانِتينَ؛ و مرا در زمره بندگان شايسته و شب زنده دارت داخل کن»[کليات مفاتيح نوين ؛ ص813]
لیکن پرسشی که در این فراز مطرح می شود اين است که بندگان صالح خدا » چه کسانی هستند؟[برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 3 ؛ ص193]
کلمه «صالح» معنى گسترده و وسيعى دارد، که علاوه بر ايمان و توحيد همه شايستگي ها از آن به ذهن مى آيد، شايستگى از نظر عمل و تقوا، شايستگى از نظر علم و آگاهى، شايستگى از نظر قدرت و قوت، و شايستگى از نظر تدبير و نظم و درک اجتماعى.[تفسير نمونه ؛ ج 13 ؛ ص518]
بندگان صالح کسانی هستند که همه هستى خود را عاشقانه در راه خدا مى دهند قدم به عرصه وجود می گذارند، افرادى که گاه فقط يک ساعت تفکر آنها برابر با سالها عبادت فرشتگان است!؛[برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 1 ؛ ص61] کسانى که اهل زهد و ورع هستند، و با پروردگارشان مأنوسند.[ميزان الحکمة، باب 562، ح 2757]،[والاترين بندگان ؛ ص127]
به راستى بنده صالح خدا بودن آنچنان گرانبها و گرانقدر است که حضرت سليمان (علیه السلام) با آن حشمت و جاه و جلالش که براى احدى جاى شک نبوده باز تقاضايش اين است که خدا به رحمتش او را در خط بندگان صالح قرار دهد، و از لغزشهايى که هر زمان براى انسان مخصوصا انسانى که در رأس يک تشکيلات عظيم باشد امکان پذير است او را حفظ کند.[تفسير نمونه ؛ ج 15 ؛ ص438]

معنای باز و بسته بودن درهای بهشت و جهنم در ماه رمضان

پيامبر اکرم صلى الله عليه و آله در خطبه شعبانيّه، که خطبه اى بسيار پر محتوى است، در مورد درهاى بهشت و جهنّم جمله اى دارد، مى فرمايد:«إِنَّ أَبْوَابَ الْجَنَانِ فِى هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ؛[وسائل الشّيعه، ج 7، ص 228] درهاى بهشت در اين ماه باز است.»[والاترين بندگان ؛ ص127]
از اين جمله استفاده مى شود که بهشت هم اکنون وجود دارد، که در ماه رمضان درهاى آن به سوى بندگان صالح خداوند باز است. و منظور از ابواب بهشت روزه اى است که مى گيريم؛ قرآنى است که تلاوت مى کنيم؛ غذائى است که صرف نيازمندان مى نماييم؛ و خلاصه، تمام کارهاى خيرى که در اين ماه انجام مى شود، هر يک از آنها درى از درهاى بهشت است.[والاترين بندگان ؛ ص127]
هم چنین آن حضرت در ادامه می فرماید:«وَ أَبْوَابَ النِّيرَانِ فِى هَذا الشَّهْرِ مُغْلَقَةٌ؛[وسائل الشّيعه، ج 7، ص 228] درهاى جهنّم در ماه رمضان بسته است.»[والاترين بندگان ؛ ص127]
گناهان، شهوات، هواى نفس، وسوسه هاى شيطان، از جمله درهاى جهنّم است که در سايه روزه و مبارزه با هواى نفس، اسير و زندانى شده اند. بايد با نيّت هاى صاف، و قلب هاى پاک، از خداوند قادر بخواهيم که اينها همچنان در قفس بمانند.[والاترين بندگان ؛ ص127]

چگونه مقرب درگاه الهی شویم؟

در فراز سوم دعای ماه مبارک رمضان آمده است:«وَاجْعَلنى فيهِ مِنْ اوْلِيآئِکَ الْمُقَرَّبينَ؛ مرا از دوستان نزديکت قرار ده».[کليات مفاتيح نوين ؛ ص813]
بی تردید  هر انسانى در هر عصر و موقعيّت جغرافيايى وشرايط اجتماعى که قرار داشته باشد، به حکم فطرت و به مقتضاى عقل، به سوى کمال ، گام برمى دارد. [آفريدگار جهان ؛ ص20]
لذا  اسلام می کوشد تا انسان را به سوى کسب مکارم اخلاقى و کمالات انسانى جهت دهد. مکتب اسلام با ايجاد پيوند ميان اين دو انگيزه، در واقع به رشد مادى و معنوى انسان توجه کرده و هر دو بُعدِ انسان را در نظر گرفته است، و به يک معنا اهداف مادى را در طول هدف معنوى؛ يعنى قرب الهى، قرار داده است.[دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص324]
لیکن براى رسيدن به سر منزل مقصود بايد انسان حدود برانگيخته شده از جهان مادّه و حدّ زمان و مکان و حتّى حدود ذاتى که در همه ممکنات موجود است درهم بشکند و غرق و فناى عالم لاهوت گردد و به لقاى پروردگار نائل آيد.[اخلاق در قرآن؛ ج 1 ؛ ص 140]

از این رو  براى رسيدن به اين سرمنزل بزرگ و بى مانند پنج مرحله را می توان پیشنهاد نمود:

مرحله اوّل: تکميل و تقويت اعتقادات و توجّه خاص به اصول دين.
مرحله دوم: توبه و بازگشت به اعمال صالح و پرهيز از گناهان و انجام واجبات.
مرحله سوم: مهيّا و آماده شدن براى پاکسازى نفس از رذائل و آراستن آن با فضائل اخلاق.
مرحله چهارم: محو انانيّت و حصول فنا در برابر عظمت حق.
در اين مرحله که تعلّق زندگى مادّى برطرف شده و تعلّقات به اموال و اولاد و لذّات، مشتهيات مادّى و خيالى تغيير کرده و به تعلّق روحانى و معنوى مبدّل شده، تنها چيزى که باقى مانده تعلّق به نفس خويش است و اين تعلّق به اندازه اى ريشه دار و محکم است که گوئى از شدّت ظهور خفا پيدا کرده است؛ ولى يک نکته باقى است و آن اين که سالک در تمام اين مراحل مقصودش رسيدن به لقاى او، به پروردگار، بوده؛ يعنى، در واقع و در باطن هر کارى کرده براى خود کرده است.
به تعبير ديگر، او مى خواسته به مقامات والا نائل گردد و از مقرّبين درگاه خدا باشد و به کمالات روحانى و معنوى برسد؛ پس در همه جا سخن از خود او بوده نه از هدف، به دليل اين که هرگاه به چنين مقامى واصل مى شد نهايت سرور و خوشحالى پيدا مى کرد ولى اگر ديگرى براى او اين مقامات پيدا مى شد حدّاقل تا اين حد خوشحال نبود. اينجا است که بايد «من» و توجّه به خود بر طرف گردد و محبوب و مورد علاقه سالک جلوه و ظهور خدا باشد نه مقيّد به خود او؛ به تعبير آشکارتر، «من» بايد حذف شود و اين حجاب که بزرگترين مانع و سدّ راه حق و آخرين حجاب سالک براى وصول به لقاءاللَّه است، بر طرف گردد.[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ص 141]
مرحله پنجم: در اين مرحله سالک به صورت يک انسان ملکوتى در آمده و داخل در جبروت مى شود!.[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص 142]
منظور از ورود در مرحله جبروت آن است که انسان به خاطر کمال صفا و خلوص و محو در نور الهى، نفوذ و سلطه پيدا مى کند و براى فعّاليّت و انجام وظائف الهى و ارشاد خلق و امر به معروف و نهى از منکر از روى معرفت کامل قدم برمى دارد.[اخلاق در قرآن؛ ج 1؛ ص 142]
به تعبير ديگر، تا حدّ زيادى از فکر خود فارغ گشته و به تمام مسائل و وظائف و احکام و آداب شرع و سير و سلوک اطّلاع پيدا کرده و در مقام تشخيص درد و درمان، همچون طبيبى حاذق و ماهر گشته است.[ر.ک: علامه مصطفوی؛رسالۀ « لقاءاللّه»]،[اخلاق در قرآن ؛ ج 1 ؛ ص142]

سخن آخر

بدون شک همه اين امور موجى از معنويت در وجود انسان ها ايجاد مى کند، موجى که سد نيرومندى در برابر گناه محسوب مى شود.[يکصد و هشتاد پرسش و پاسخ ؛ ص407]
لذا در قلب و روح چنين بندگان صالح، جنبشى به سوى حق و حرکتى به سوى پاکى و جهشى به سوى تقوا پيدا مى شود، بندگان صالحی که غرق در عظمت او مى شوند و خودخواهى ها و خود برتربينى ها را فراموش مى کنند. شهادت به يگانگى او مى دهند، گواهى به رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله داده و .بر پيامبرش درود مى فرستند[يکصد و هشتاد پرسش و پاسخ ؛ ص407] و با ذکر «بِرَأْفَتِکَ يا ارْحَمَ الرَّاحِمينَ؛ به مهربانيت اى مهربان ترين مهربانان »[کليات مفاتيح نوين ؛ ص813]. دست به درگاه خداى برمى دارند تا در زمره بندگان صالح او قرار گیرند؛[کليات مفاتيح نوين ؛ ص813] که نشان می دهد وجود اين چنين افراد وفادار و ايثارگر در ميان مردم، از رأفت و مهربانى خدا نسبت به بندگانش سرچشمه گرفته، زيرا اگر چنين انسانهاى از خود گذشته در جوامع انسانى وجود نداشته باشند، ارکان دين و اجتماع فرو مى ريزد، ولى خداوند مهربان با اين دوستان ايثارگر خود، جلوی خرابکارى دشمنان را مى گيرد.[تفسير نمونه ؛ ج 2 ؛ ص80]

مطالب مرتبط و پیشنهادی :
ماه مبارک رمضان - ویژه نامه ضیافت الله
ویژه نامه احکام روزه و روزه داری
مجموعه استیکر ماه رمضان (ایام و مناسبتها)
دعاهای تصویری روزانه ماه مبارک رمضان
ویژه نامه پیام ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان
شرح دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان توسط مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی(ره) + صوت
ویژه نامه نشانی از آسمان - ویژه ماه مبارک رمضان
ویژه ماه مبارک رمضان - ویژه نامه چندرسانه ای ماه ترین ماه