تعریف خانواده و ابعاد مختلف آن ( بخش سوم )

متأسفانه برخی از زنان و مردان مسلمان فریفته زرق و برق ظاهری فرهنگ غرب شده اند و شب و روز تلاش دارند كه هر چه زودتر از فرهنگ اروپا و آمریكا تقلید كنند! غافل از اینكه پیروی از فرهنگ غرب به معنای خداحافظی با همه ارزش های دینی و انسانی یك ملت است.

خانواده در اسلام
نگرش اسلام به خانواده بر عكس مكاتب و دیدگاه های غیر اسلامی، كه نگاهی تک بعدی است، بسیار عمیق و همه جانبه است و تمام ابعاد آن از آغاز تا انتها، در همه مراحل مورد توجه بوده و در هر مورد دستورات لازم ارائه گردیده است. نحله های غیر دینی، خانواده را از زاویه خاصی مورد توجه قرار می دهند، به ویژه دانش های علمی امروز دانشگاه ها بر اساس نیاز خود به تجزیه و تحلیل خانواده می پردازند و به دیگر ابعاد آن توجه چندانی ندارند، غافل از اینكه خانواده به عنوان یكی از بنیادی ترین نهادهای اجتماعی، در تمامی عرصه های زندگی بشر حضور دارد و باید به جوانب گوناگون آن پرداخت. به نظر می رسد این مسئله نقدی است بر همه دانش های علمی كه از آن ها نام برده شد.
اما اسلام ـ همان گونه كه گفته شد ـ نگاهی همه جانبه به نهاد خانواده دارد و آن را از زاویه های گوناگون مورد توجه قرار داده است. وقتی به متون اسلامی، بخصوص آیات و روایات مراجعه كنیم، در همه زمینه ها به دستوراتی برمی خوریم كه از همه جهات به تحكیم نهاد خانواده پرداخته است. قرآن كریم و احادیث اسلامی در مسائل اخلاقی، اجتماعی، تربیتی، روان شناختی و اقتصادیِ خانواده فراوان سخن گفته اند. اگر این مضامین به صورت دقیق و تخصصی استخراج و با یافته های علوم جدید منطبق گردند، تحول عظیمی در دانش خانواده به وجود خواهد آمد.
آن قدر كه اسلام به تحكیم بنیان خانواده اهمیت داده و در دستورات خود گام به گام آن را دنبال نموده است، مكتب های دیگر به استقرار خانواده بها نداده اند. اسلام پیش از همه، می خواهد یك فضای عاطفی و محبت آمیز در محیط خانواده پدید آید و روابط بین اعضای آن بیش از پیش پایدار گردد.(24) خانواده ای از منظر اسلام خوش بخت است كه دوستی، صداقت و وفاداری بر فضای آن حاكم باشد؛ زیرا با اختلاف، بدبینی، و خودمحوری، شیرازه خانواده از هم می پاشد. خدای متعال ایجاد محبت و همدلی بین زن و شوهر را از نشانه های خود دانسته، می فرماید: «وَ مِن آیاتِه أن خَلَق لكم مِن انفسكم اَزواجا لِتسكُنوا اِلیها و جَعَل بَینكُم مَوّدةً و رَحمةً» (روم: 29) یكی از نشانه های خداوند این است كه برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در كنارشان بیارامید و میان شما و همسرانتان مودّت و رحمت برقرار ساخت.
براساس بینش اسلامی، پیوند میان زن و مرد فراتر از یك غریزه بوده، منشأ فطری و الهی دارد كه ا ز سرشت آدمی ناشی می شود. دستگاه عظیم خلقت چنان زوجین را به هم علاقه مند ساخته است كه حاضرند برای رفاه حال دیگری، رنج و زحمت را به جان خود بخرند تا همسر در آسایش زندگی كند. آفریدگار بشر كاری كرده است كه خودخواهی و تكروی در محیط خانواده به خدمت و همكاری تبدیل شود. وقتی زن و مرد عقد همسری بستند و قرار گذاشتند كه یك عمر با هم زندگی كنند، خود به خود عواطف خاصی نسبت به یكدیگر پیدا می كنند. این گونه روابط عاطفی بین آن دو، هم در تكوین و هم در تشریع موردنظر پروردگار است و هدف خداوند این است كه بین زن و شوهر، مهر و محبت بر قرار باشد تا در كنار هم احساس امنیت و آرامش نمایند.(25) از این نظر، قوی ترین عامل دوام و رشد خانواده، «عاطفه» و محبت اعضای آن به همدیگر است و همه وظیفه دارند این عامل را تقویت كنند؛ به ویژه مرد خانواده، كه سرپرستی اعضای را به عهده دارد، باید فضای همدلی و همكاری را در محیط خانواده پدید آورد و اگر احیانا نارسایی یا كدورتی بین آن ها پدید آمد، بلافاصله به چاره و درمان آن بپردازد. به قول شهید مطّهری، اگر علاقه زن به شوهر از بین رفت، خانواده به صورت بیمار نیمه جان در می آید و اگر علاقه شوهر به زن خاموش شد، مرگ حیات خانوادگی فرامی رسد.(26)

خلاصه و نتیجه گیری
آنچه در مورد خانواده و كاربرد آن در رشته های گوناگون علمی گفته شد، بیانگر اهمیت نهاد خانواده در زندگی فردی و اجتماعی انسان است. هر دانشی در علوم دینی و انسانی به نوعی، خود را ملزم به بررسی علمی و فنی مسائل خانواده می داند و در حوزه تخصصی خود در چارچوب معیّنی از آن سخن می گوید. همچنین به دست آمد كه مفهوم و تعریف «خانواده» در علوم گوناگون چندان تفاوتی با هم ندارد، منتهی هر یك طبق نیاز خود، جنبه خاصی از آن را مورد توجه قرار می دهد.
از مقایسه نظام خانواده در فرهنگ اسلام و غرب این نتیجه حاصل می شود كه بر خلاف ادعاهای غربیان در زمینه آزادی و حقوق بشر و امثال آن، حقوق خانواده در كشورهای غربی پایمال گردیده است و خانواده در اثر مشكلات فراوان فرهنگی و اجتماعی، رو به انحلال و نابودی می رود. عزّت، شرف، حیا و عفت، همه فدای آزادی تقریبا بی حد و حصر و بی بند و باری های روزافزون شده اند. با این وصف، متأسفانه برخی از زنان و مردان مسلمان فریفته زرق و برق ظاهری فرهنگ غرب شده اند و شب و روز تلاش دارند كه هر چه زودتر از فرهنگ اروپا و آمریكا تقلید كنند! غافل از اینكه پیروی از فرهنگ غرب به معنای خداحافظی با همه ارزش های دینی و انسانی یك ملت است. خلاصه آنكه هرچه عزّت، شرافت و خوبی است در فرهنگ ناب اسلام محمّدی است و در سایه آن سعادت دنیا و آخرت فرد تأمین می شود، بخصوص آنكه برنامه های تربیتی اسلام جسم و روح آدمی را پرورش می دهند و روحیه تعاون، وفاداری و كرامت نفس را در انسان پدید می آورند.
-----------------------------
بخش اول مقاله
بخش دوم مقاله

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& پی نوشتــــــــــــــــــــــــــــــــها :
*. «خانواده» برگردان واژه لاتین Family از ریشه Familia به معنای «برده» و «مستخدم» گرفته شده است. این تحوّل لغوی تحوّل مفهومی را نیز می رساند؛ بدین معنا كه در گذشته، نظام خانواده گسترده بوده و شامل غیر اعضای خانواده نظیر خدمت كار هم می شده و امروزه به نظام هسته ای تبدیل شده است. خانواده هسته ای مبتنی بر رابطه نسبی یا سببی میان اعضای خانواده است. (شهلا اعزازی، جامعه شناسی خانواده، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، 1376، ص 10.)
1ـ محمد حسین فرجاد، آسیب شناسی اجتماعی خانواده و طلاق، انتشارات منصوری، 1372، ص 11ـ12.
2ـ ناصر كاتوزیان، حقوق مدنی خانواده، انتشارات بهمن برنا، 1371، ج 1، ص 1ـ3.
3ـ به نوشته برخی از جامعه شناسان، خانواده به طور كلی، چهار مرحله تاریخی را پشت سر گذاشته است: 1. نگرش فلسفی و اخلاقی به خانواده: نظریه پردازان این مرحله مانند افلاطون در غرب و فارابی و غزّالی در شرق نگاه فلسفی و اخلاقی به خانواده می كردند و بر این اساس، مسائل آن را بررسی می نمودند. 2. نگرش كل گرایانه به خانواده؛ در این دوره، خانواده به عنوان یك نهاد اجتماعی ـ تاریخی مطرح گردید و مسائل مربوط به آن مانند سایر پدیده ها به صورت جامع و همه جانبه مورد پژوهش قرار می گرفت و از دانشمندان این مرحله می توان به مرگان و باخوفن و نیز مك لنان اشاره كرد. 3. نگرش تجربی به خانواده: این طرز تفكر در واقع، واكنشی در برابر كل گرایی بود و به مسائل جزئی خانواده توجه داشت. از دانشمندان این دوره لوی استروس فرانسوی و ارنیت برجس امریكایی بودند. 4. نگرش میانه رو به خانواده: این دیدگاه تركیبی از دو نظریه كل گرایانه و تجربی بود كه با مطالعات پارسونز و مرتن آغاز شد. (نعمت اللّه تقوی، جامعه شناسی خانواده، دانشگاه پیام نور، 1376، ص 4.)
4ـ عبدالرحمان بن خلدون، مقدّمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، انتشارات علمی فرهنگی، 1369، ج 1، ص 5.
5ـ شهلا اعزازی، پیشین، ص 10.
6. Functionalism
7ـ ر.ك: همان، ص 11.
8ـ ر.ك: ناصر كاتوزیان، پیشین، ص 12.
9ـ ر.ك: ؟، فرهنگ علوم اجتماعی، ص 13.
10ـ سید هادی حسینی، فقه و توسعه در منابع دینی، قم، بوستان كتاب، 1381، ص 14.
11. Opensystem.
12الی 14ـ مینوچین سالوا دور، خانواده و خانواده درمانی، ترجمه باقر ثنایی، تهران، امیركبیر، 1373، ص16/ص17/ص 18.
15ـ محمد فرابی، سیاست مدینه، ترجمه سید جعفر سجادی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1371، ص 19.
16ـ ر.ك: جامعه شناسی زنان و خانواده، ص 19 / ناصر كاتوزیان، پیشین، ج 1، ص 20.
17ـ ر.ك: صابر احمدطه، نظام الاسرة فی الیهودیة و النصرانیة و الاسلام، قاهره، نهضة مصر للطباعة و النشر و التوزیع، 2003، ص 21.
18ـ عبدالرسول عبدالحسن الغفّار، المرأة المعاصرة، مطبعة المهر، 1404 ق، ص 22.
19ـ همان، ص 23.
20ـ صابر احمد طه، پیشین، ص 24.
21الی 23ـ عبدالرسول عبدالحسن الغفّار، پیشین، ص 25 / ص 26 / ص 27.
24ـ محمدتقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 28.
25ـ مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 19، ص 30.
منبع : راسخون