تقدیر الهی و نقش انسان در سرنوشت او

تقدیر الهی و نقش انسان در سرنوشت او

تقدیر الهی و نقش انسان در سرنوشت او عنوان پرسشی است که از سری شبهات مطرح شده در این ایام است که چرا خداوند به گونه ای سرنوشت ما را رقم زده که از یک طرف تحریم بشویم و از طرف دیگر سیل و از طرف سوم زلزله و از طرف چهارم کرونا و ... انگار خدا ما را محاصره کرده تا از بین برویم!

پاسخ اجمالی:

در سختی قرار گرفتن آدمی لزوماً به جهت غضب و قهر خداوند نیست بلکه این امکان کاملاً وجود دارد که چنین مسائلی ابتلا و آزمایش الهی باشد تا عیار افراد مشخص شود؛ چنانکه در طول تاریخ بسیاری از امت های مؤمن و افراد باایمآن که موردتوجه خاص خدا بودند هم با این مشکلات روبرو شدند. علاوه بر اینکه بعضی از چیزهایی که گفته اید نه تنها عذاب نیستند بلکه رحمت و نعمت الهی به حساب می آیند و این انسان است که با سوء اختیار و اعمال نادرست، آنها را تا حدودی از مسیر اصلی خود منحرف می کند.

پاسخ تفصیلی:

مقدمه:

با وجود این که خداوند خیرخواه است و جز خیر نمی آفریند، در زندگی آدمی سختی و شرور و مشکلات وجود دارد. به همین جهت، سؤالاتی از این قبیل مطرح می شود که: آیا واقعاً خداوند چنین مشکلاتی را رقم زده است؟ هدف خداوند از ایجاد این مشکلات برای ما چیست؟ در ادامه با ارائه نکاتی به این پرسش ها پاسخ می دهیم:

نکته اول:

داستان شخصی را برای شما تعریف می کنم که از پیامبران بزرگ خداست و شما به خوبی ایشان را می شناسید. ایشان در هفتم سال از بعثتشان با محاصره شدید اقتصادی کفار مواجه شدند و چندی بعد ابتدا بزرگترین حامی مالی و عاطفی خود و سپس بزرگ ترین حامی سیاسی و اجتماعی خود را از دست دادند. در اینجا به نظر شما باید گفت که این پیامبر توسط خود خدا هم مورد تحریم قرارگرفته است؟ قطعاً متوجه شده اید که منظور از این پیامبر کیست. بله حضرت رسول الله محمد مصطفی (صلی الله علیه وآله). بعد از محاصره شدید اقتصادی، ایشان و همه مسلمانان در شعب ابی طالب، درست درزمانی که مشکلات و سختی ها به اعلی درجه خود رسیده بود ابتدا همسر مهربانشان حضرت خدیجه سلام الله علیها و سپس عموی بزرگوارشان جناب ابوطالب علیه السلام را از دست دادند و مشکلاتشان چند برابر شد؛ اما این پیامبر باعظمت خدا همگی را ابتلا و آزمایش الهی و وسیله ای برای آمادگی و ارتقای مسلمانان معرفی می کردند.

در زندگی بسیاری از پیامبران و اولیای خدا و امت های آنها چنین آزمایش ها و موقعیت هایی را می بینید. ائمه طاهرین و بخصوص حضرت اباعبدالله علیهم السلام و امت زمان ایشان مصداق واضح و تمام عیار این آزمایش های سخت الهی اند. جالب هم این است که بعد از تمام این اتفاقات ناگوار و شهادت جمع کثیری از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وآله و مؤمنان پاک، زمانی که یزید از حضرت زینب سلام الله علیها سؤال کرد که کار خدا را با برادر و خانواده ات چگونه دیدی؟ ایشان فرمودند جز زیبایی در صنع خدا ندیدم.[سید بن طاووس، لهوف، ترجمه محمدی اشتهاردی، ص 100]

این یک سنت الهی است که اگر افرادی ادعای ایمان به خدا و یاری دین خدا را کردند، مورد ابتلا و آزمایش قرار می گیرند تا عیار هر کس مشخص و عزم مؤمنان سرسخت تر شود: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یتْرَکوا أَنْ یقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یفْتَنُونَ*وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۖ فَلَیعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ؛ آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می شوند و آزمایش نخواهند شد؟!* ما کسانی را که پیش از آنان بودند آزمودیم (و این ها را نیز امتحان می کنیم)؛ باید علم خدا درباره کسانی که راست می گویند و کسانی که دروغ می گویند تحقق یابد!»[عنکبوت، آیات 2 و 3]

نکته دوم:

بسیاری از چیزهایی که ما بعنوان بلا به آن نگاه می کنیم نه تنها بلا نیست بلکه برکت و رحمت الهی است که من و شما با دستبرد در طبیعت و عدم رعایت نکات لازم و عقلایی در زندگی شخصی، آن را تبدیل به مشکل کرده ایم. باران قطعاً رحمت الهی است بخصوص پس از چند سال خشک سالی پیاپی در کشور و صدمه دیدن منابع آبی به ویژه منابع زیرزمین، بارانهایی از این دست نه تنها نشانه غضب الهی، بلکه نشانه رحمت و لطف خداوند به ملت شریف ایران است؛ اما این ما هستیم که با سوء تدبیرها و دست اندازی ها به طبیعت و خانه سازی در مسیر رودخانه و ... باعث ایجاد سیل در محیط می شویم و الا اگر چنین دستبردهایی از سوی انسان صورت نمی گرفت یا چنین مشکلاتی به وجود نمی آمد و یا میزان آن بسیار اندک بود.

در مورد بیماری های مسری مانند کرونا هم اگر کمی تدبیر بیشتری به خرج می دادیم و هم مردم و هم مسئولان پیش بینی های دقیق تری داشتند، قطعاً مشکل یا ظهور پیدا نمی کرد یا گستردگی آن بسیار کمتر بود. مثلاً اگر کمی در ورود افرادی که از چین وارد می شدند دقت بیشتری به خرج می دادیم و یا در زمان شیوع بیماری به جای گوش دادن به حرف مسئولان و قرنطینه خود در خانه به سفر بخصوص به استان های شمالی نمی رفتیم، قطعاً میزان ابتلا و گسترش این ویروس به این اندازه نبود.

بنابراین، این تلقی اشتباه است که گمان کنیم خداوند چنین مقدر کرده که ما به این مشکلات دچار شویم و خودمان هیچ نقشی در پیدایش این مشکلات نداریم چرا که اساساً اختیار آدمی بخشی از علل مؤثر در شکل گیری سرنوشت و وضعیت آدمی است؛ چنانکه خداوند فرمود: «إِنَّ اللَّهَ لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند».[رعد، آیه 11]

نتیجه :

بنابراین، ابتلا به بیماری و سختی، گاهی به منظور امتحان آدمی است تا عیار بندگی و صبر و ایمان آدمی مشخص شود؛ چنانکه اولیای الهی نیز امتحان می شدند و از سختی و مشکلات، خیر و تعالی روحی و پیروزی های بزرگ را به دست می آوردند. بگذریم از این که بخشی از سختی و مشکلات، ناشی از بی تدبیری و تصمیمات نادرست ما است و ارتباطی به خداوند ندارد.