شرح و تفسیر دعای روز بیست و نهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری
شرح و تفسیر دعای روز بیست و نهم ماه رمضان از حجت الاسلام سید محمدتقی قادری
دعای روز بیست و نهم ماه رمضان ، متضمن معارفی همچون پوشش رحمت خدا، توفیق و حفظ از گناه و پاکی دل از تاریکی‌های شک‌ها و اوهام باطل می‌باشد. در ادامه، شرح و تفسیر دعای روز بیست و نهم ماه رمضان از حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری را تقدیم روزه داران و میهمانان سفره الهی می نماییم.
متن و ترجمه دعای روز بیست و نهم ماه رمضان
«اللهمّ غَشّنی بالرّحْمَةِوارْزُقْنی فیهِ التّوفیقِ والعِصْمَةِ وطَهّرْ قلْبی من غَیاهِبِ التُّهْمَةِ یا رحیماً بِعبادِهِ المؤمِنین: خدایا، در این ماه با رحمتت فروگیر و توفیق و خودنگهداری نصیبم کن و از تیرگی‌های تهمت دلم را پاک گردان، ای مهربان به بندگان با ایمان»
شرح فراز اول دعای روز بیست و نهم ماه رمضان
«اللهمّ غَشّنی بالرّحْمَةِ: خدایا، در این ماه با رحمتت فروگیر» شرح و تفسیر این فراز از دعای روز بیست و نهم ماه رمضان و دست یابی به عمق پیامی که در خود جا داده است مبتنی بر توضیح چند نکته است؛
نکته اول؛ «رحمان» بر وزن فعلان و برای مبالغه است و وزن فعلان بر فراوانی و سرشار بودن دلالت دارد؛ پس رحمان مبدأ سرشار از رحمت است و رحمت رحمانیّه ذات اقدس الهی همان رحمت فراگیر و مطلقی است که همه ممکنات را فراگرفته، بر مؤمن و کافر افاضه می‌شود:«قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً: (75 /مریم) بگو: هركه در گمراهى است، خداوند رحمان (طبق سنّت خود) مدّتى به او مهلت و مدد مى‌دهد، تا زمانى كه آنچه را وعده داده مى‌شوند ببينند، يا عذاب (اين دنيا) يا (عذاب) قيامت را. پس (در آن روز) خواهند دانست چه كسى جايگاهش بدتر ولشكرش ناتوان‌تر است.» امّا «رحیم» بر وزن فعیل و صفت مُشْبِهه است که بر ثبات و بقا دلالت دارد و به‌تناسب هیئت خاصّ آن به معنای مبدئی است که رحمتی ثابت و راسخ دارد که از گسترش کمّی به میزان رحمت رحمانیه برخوردار نیست و این همان رحمت خاصّی است که تنها بر مؤمنان و نیکوکاران افاضه میشودازهمین رو درسوره احزاب، آیه ( 43) می‌خوانیم :«هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا: اوست كسى كه با فرشتگان خود بر شما درود مى فرستد تا شما را از تاريكيها به سوى روشنايى برآورد و به مؤمنان همواره مهربان است»(آیت‌الله جوادی آملی، تسنیم، جلد 1، صفحه 28) ولی نکته مهمی که باید به آن توجه داشت انست در قرآن کریم کلمه «رحمان» ۱۶۹ بار در قرآن آمده که ۱۱۴ بار آن در بسم الله الرحمن الرحیم و با ۴۵ بار در آیات دیگر است و از مجموع این موارد، ۱۵۸ بار در رحمت عام و یازده بار در «رحمت خاص» به کار رفته است. همچنین، کلمه «رحیم» ۲۲۷ بار در قرآن آمده است که ۱۱۴ بار آن در بسم الله الرحمن الرحیم آمده است و ۱۱۳ بار در آیات دیگر قرار دارد. ۲۱۲ مورد از این استعمالات در رحمت خاص و پانزده بار در« رحمت عام» به کار رفته است. و این مضمون در روایات نیز مورد تاکید گرفته است؛
شاهد اول؛ براین فرق روایتى است از امام صادق (علیه السلام) که فرمود: «وَ اللّهُ اِلَهُ کُلِّ شَیْء، الرَّحْمنُ بِجَمِیعِ خَلْقِهِ، وَ الرَّحِیمُ بِالْمُوْمِنِینَ خاصَّهً»؛ (خداوند معبود همه چیز است، نسبت به تمام مخلوقاتش رحمان، و نسبت به خصوص مومنان رحیم است). از سوئى دیگر «رحمان» را صیغه مبالغه دانسته اند که خود دلیل دیگرى بر عمومیت رحمت او است، و «رحیم» را صفت مشبهه که نشانه ثبات و دوام است و این ویژه مومنان مى باشد.
شاهد دیگر این که «رحمان» از اسماء مختص خداوند است و در مورد غیر او به کار نمى رود، در حالى که «رحیم» صفتى است که هم در مورد خداو هم در مورد بندگان استعمال مى شود، چنان که درباره پیامبر (صلى الله علیه وآله) در قرآن مى خوانیم: «عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُوْمِنینَ رَئُوفٌ رَحیم»؛ (ناراحتى هاى شما بر پیامبر گران است، و نسبت به هدایت شما سخت علاقمند است، و نسبت به مومنان مهربان و رحیم مى باشد)؛ لذا در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) نقل شده: «اَلرَّحْمانُ اِسْمُ خاصٍّ، بِصِفَه عامَّه، وَ الرَّحِیْمُ اِسْمُ عامٍّ بِصِفَه خاصَّه»؛ (رحمان اسم خاص است، اما صفت عام دارد [نامى است مخصوص خداولى مفهوم رحمتش همگان را در بر مى گیرد]ولى رحیم اسم عام است به صفت خاص)، نامى است که بر خداو خلق هر دو گفته مى شود، اما اشاره به رحمت ویژه مومنان دارد.
نکته دوم؛ هرچند رحمت الهی وسیع و گسترده است ولی در عین حال باید به این امر مهم توجه داشت این انسان است که بایست زمینه ی استفاده از رحمت های خداوند را در خودش ایجاد کند. « رَحْمَتي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُها لِلَّذينَ يَتَّقُونَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ الَّذينَ هُمْ بِآياتِنا يُؤْمِنُونَ» (اعراف: ۱۵۶) آنانی که با تقوی هستند و به نیازمندان بخشش میکنند و ایمان به آیات الهی دارند مستحق رحمت خداوند میشوند.
ایمان و تقوا و زکات زمینه های جلب رحمت خداوند هستند. قرآن می فرماید: خداوند آنانی را که به او ایمان دارند از تاریکی به نور می آورد ولی آنانی که به او ایمان ندارند از نور به تاریکی میروند « اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمات» (بقره: ۲۵۷) چرا که خورشید غروب و طلوع ندارد این زمین است که به هر میزان که رو به خورشید کند از نورش بهره میگیرد و به هر میزان که از آن روی برتابد در تاریکی فرو میرود.ازهمین روست که در دعای افتتاح می خوانیم: «يارَبِّ،إِنَّكَ تَدْعُونِي فَأُوَلِّي عَنْكَ، وَتَتَحَبَّبُ إِلَيَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَيْكَ، وَتَتَوَدَّدُ إِلَيَّ فَلا أَقْبَلُ مِنْكَ، كَأَنَ لِيَ التَّطَوُّلَ عَلَيْكَ، فَلَمْ يَمْنَعْكَ ذلِكَ مِنَ الرَّحْمَةِ لِي وَالاِحْسانِ إِلَيَّ، وَالتَّفَضُّلِ عَلَيَّ بِجُودِكَ وَكَرَمِكَ، فَأرْحَمْ عَبْدَكَ الجاهِلَ، وَجُدْ عَلَيْهِ بِفَضْلِ إِحْسانِكَ إِنَّكَ جَوادٌ كَرِيمٌ: بر من اى پروردگارم تو مرا مى خوانى ولى من از تو رومى گردانم و تو به من دوستى مى کنى ولى من با تودشمنى مى کنم و تو به من محبت کنى و من نپذیرم گویا من منتى بر تو دارم و باز این احوال بازندارد تو را ازمهر به من و و احسان بر من و بزرگواریت نسبت به من از روى بخشندگى و بزرگواریتپس بر بنده نادانت رحم کن و از زیادى احسانت بر او ببخش که براستى تو بخشنده و بزرگوارى» پناه بردن به رحمانیت خداوند و تقاضای عاجزانه کردن گام مهم درسلوک است ازهمین رو در دعای روز بیست و نهم ماه رمضان، روزه دار به رحمت الهی روی آورده واینگونه دعا می کند: (اللهمّ غَشّنی بالرّحْمَةِ: خدایا، در این ماه با رحمتت فروگیر»
شرح فراز دوم دعای روز بیست و نهم ماه رمضان
«وارْزُقْنی فیهِ التّوفیقِ والعِصْمَةِ: خدایا، و توفیق و خود نگهداری نصیبم» ... شرح و تفسیر این فراز از دعای روز بیست و نهم ماه رمضان هم مبتنی بر 2 نکته است که با توضیح این نکات است که می توان نسبت به سر و عمق پیام این فراز فهم و شناخت پیدا کرد؛
نکته اول؛ واژه «توفیق» در استعمالات روایات دو معنا دارد: یک معنای آن همان «موفقیت در کارها» است و معنای دیگر آن «آماده شدن وسائل» اعم از معنوی و مادی است و این که دعا می‌کنیم: خدایا! ما را برای کارهای خیر توفیق عنایت کن؛ یعنی وسایل آن را اعم از روحانی و جسمانی فراهم نما. به‌یقین آنچه در اختیار ماست باید خودمان فراهم سازیم و آن‌ها را که از اختیار ما بیرون است باید از خدا بخواهیم و این دو معنا به یک حقیقت باز می‌گردند؛ یعنی هر دو توفیقات الهی و حفظ تجربه‌ها سبب موفقیت است.
نکته دوم؛ همانگونه که بین «ایمان وعمل» رابطه تنگاتنگ وجودارد بگونه ای که عمل ایمان را تقویت می کند و ایمان تقویت شده، عمل بیشتر را باعث می شود و همانطور ایمان و عمل یکدیگر را تقویت می کنند و مثل دو بال انسان را تا سدرة المنتهی پیش برده و او را به شاخه طوبی می نشاند. و انسان این گونه به عصمت می رسد، بین «توفیق» و«عصمت» نیز چنین نسبتی وجود دا رد، توفیق به معنای فراهم شدن اسباب و مقدمات ترک گناه نیرو واراده باطنی درانسان به وجود می آورد وقتی دربرابر مظاهر فریبنده و فاسد کننده گناه قرار می گیرد کم نمی آورد والوده نمی گردد وبه مقام عصمت می رسد، یعنی قدرت برگناه دارد ولی گناه نمی کند هرچند بخش مهمی ازاین اسباب به عهده خود انسان است چراکه خداحکیم درقرآن کریم می فرماید:( ۗإِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتّىٰ يُغَيِّروا ما بِأَنفُسِهِم ۗ وَإِذا أَرادَ اللَّهُ بِقَومٍ سوءًا فَلا مَرَدَّ لَهُ ۚ وَما لَهُم مِن دونِهِ مِن وال (رعد آیه 11): (امّا) خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند! و هنگامی که خدا اراده سوئی به قومی (بخاطر اعمالشان) کند، هیچ چیز مانع آن نخواهد شد؛ و جز خدا، سرپرستی نخواهند داشت» به همین دلیل است رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به روزه دار می آموزد که همراه همت وتلاش خود برای فراهم کردن اسباب «طاعت» پرهیز از«معصیت» ازخداوند متعال هم تقاضاکند زمینه وبستر توفیق وی را فراهم نماید واینگونه دعا کند: «وارْزُقْنی فیهِ التّوفیقِ والعِصْمَةِ:خدایا، و توفیق و خود نگهداری نصیبم»
شرح فراز سوم دعای روز بیست و نهم ماه رمضان
«وطَهّرْ قلْبی من غَیاهِبِ التُّهْمَةِ یا رحیماً بِعبادِهِ المؤمِنین: خدایا و از تیرگی‌های تهمت دلم را پاک گردان، ای مهربان به بندگان با ایمان»... شرح و تفسیر این فراز از دعای روز بیست و نهم ماه رمضان مبتنی بر توضیح دو نکته مهم اخلاقی است؛
نکته اول؛ تُهْمَت نسبت ناروا دادن به دیگران از روی حدس و گمان است. منشأ تهمت سوء‌ظن به رفتار دیگران است. تهمت‌زدن حرام و از گناهان کبیره است. مجازات مرتکب آن تعزیر است، تفاوت«تهمت، بُهتان و اِفْتِرا» در این است که تهمت‌زننده یقین به وجود عیب ندارد اما بهتان‌گو و افترا‌زننده به دروغ بودن نسبت‌هایی که می‌دهند، یقین دارند. در روایات اسلامی از حاضرشدن در مکان‌هایی که سوء‌ظن‌برانگیز بوده و موجب تهمت‌زدن احتمالی به دیگران می‌شود نهی شده است.
نکته دوم؛ تهمت زدن از زشت‌ترین کارهای ضد اخلاقی است که اسلام آن را به شدت محکوم کرده است، در قرآن کریم بیش از چهل آیه درباره تهمت و بهتان به مردم در رابطه با جریانات مختلفی نازل شده که چند نمونه مهم آن ذکر می‌شود.
1- خداوند متعال در سوره نساء آیه 112 می‌فرماید: «و َمَن یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛ و هر کس خطا یا گناهى مرتکب شود سپس آن را به بىگناهى نسبت دهد قطعا بهتان و گناه آشکارى بر دوش کشیده است».
2- همچنین، در آیات 23 و 24 سوره مبارکه نور در این رابطه امده است: « إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ(23) یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ بىگمان کسانى‌که به زنان پاکدامن بىخبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا مىدهند در دنیا و آخرت لعنت شدهاند و براى آن‌ها عذابى سخت خواهد بود (۲۳) در روزى که زبان و دست‌ها و پاهایشان بر ضد آنان براى آنچه انجام مىدادند شهادت مىدهند».
3- در آیه 58 سوره احزاب نیز خداوند متعال در این رابطه می‌فرماید: «وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا»؛ و کسانى که مردان و زنان مؤمن را بىآنکه مرتکب [عمل زشتى] شده باشند آزار مىرسانند قطعاً تهمت و گناهى آشکار به گردن گرفتهاند».
4- در آیه 12 سوره نور آمده است: «لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ»؛ چرا هنگامى‌که آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانى آشکار است» در این آیه، جمله «چرا گمان خیر به خودشان نبردند» تعبیر بسیار لطیفی است و اشاره دارد به این‌که مؤمنان باید همه اعضای جامعه خود را، که افراد مؤمن هستند، یکی بدانند و همگان را از خود حساب کنند و هر چه را که درباره خود نمی‌پسندند، درباره آنان هم نپسندند؛ زیرا گمان بد بردن درباره دیگر مؤمنان را گمان بد درباره خودشان بر شمرده است.
پس مؤمن همانطور که وضع خودش برای خودش روشن است، به خود گمان بد نمی‌برد و از حیثیت و آبروی خویش به سختی دفاع می‌کند، باید به مؤمنان دیگر نیز گمان بد نبرد و از حیثیت ایشان به سختی دفاع کند. بنابراین، نخستین وظیفه مؤمن در برابر چنین جریانی آن است که آن را تکذیب کند و با قاطعیت بگوید که این یک تهمت و افترای آشکار است. دومین وظیفه او این است که به گسترش آن دامن نزند و شایعه پراکنی نکند و بداند که این کار گناه سنگینی است
نکته سوم؛ نتیجه بهتان و افتراء به این و آن اینست که نظام اجتماعی دیر یا زود از هم بپاشد و عدالت اجتماعی از بین برود. حق، باطل و باطل، حق جلوه کند، بی‌گناهان متهم و گرفتار، و گناهکاران تبرئه و آزاد باشند، حسن‌ظن به سوء‌ظن نسبت یکدیگر تبدیل گردد و اعتماد عمومی مردم از یکدیگر سلب شود و زمینه‌ی هرج و مرج فراهم گردد و ناامنی و نارضایتی رشد یابد، دوستی و صمیمیت جایش را به کینه و عداوت بدهد، مردم پراکنده و متفرق و بدون ارتباط با یکدیگر زندگی کنند و از تجمع و تشکل و انسجام خبری نباشد. بدون شک چنین جامعه‌ای نمی‌تواند دوام و بقاء داشته باشد بلکه بزودی سقوط خواهد کرد و مردم آن هلاک و گرفتار انواع مشکلات و بلایا خواهند شد. و لذا امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «إِذَا اِتَّهَمَ اَلْمُؤْمِنُ أَخَاهُ اِنْمَاثَ اَلْإِيمَانُ مِنْ قَلْبِهِ كَمَا يَنْمَاثُ اَلْمِلْحُ فِي اَلْمَاءِ (کافی، ج4، ص66) : هر گاه مؤمنی برادر مؤمن خویش را متهم سازد و به او تهمت بزند ایمان از قلب او محو می‌شود همچنان‌که نمک در آب ذوب می‌گردد. و وقتی ایمان مؤمن ذوب شد و دیگر اثری از ایمان در قلبش باقی نماند جایگاهش دوزخ است چنانکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «مَن بَهَتَ مؤمنا أو مؤمنةً أو قالَ فيهِ ما ليسَ فيهِ أقامَهُ اللّه ُ تعالى يومَ القيامةِ على تَلٍّ مِن نارٍ حتّى يَخرُجَ مِمّا قالَهُ فيهِ .«بحار الأنوار: 75/194/5): هر كس به مرد يا زن مؤمنى بهتان زند يا درباره او چيزى بگويد كه از آن مبرّاست خداوند در روز رستاخيز وى را بر تلّى از آتش نگه مى دارد تا اين كه از آنچه درباره او گفته است خارج شود [و آن را اثبات كند» از آنجایی که منشاء تهمت زنی سوء ظن به خدا وخلق خداست و موجب بی ایمانی شخص می شود در این دعای روز بیست و نهم ماه رمضان روزه دار ازحق تعالی می خواهد وی را ازمبتلاء شدن به چنین نقطه ضعف اخلاقی که به بی ایمانی ختم می شودنجات دهد از همین روست که این چنین دعا می کند: «وطَهّرْ قلْبی من غَیاهِبِ التُّهْمَةِ یا رحیماً بِعبادِهِ المؤمِنین:.خدایا و از تیرگی‌های تهمت دلم را پاک گردان، ای مهربان به بندگان با ایمان»
مطالب مرتبط و پیشنهادی :
ویژه نامه ضیافت الله (ماه مبارک رمضان)
ویژه نامه احکام روزه و روزه داری
مجموعه استیکر ماه رمضان (ایام و مناسبتها)
دعاهای تصویری روزانه ماه مبارک رمضان
ویژه نامه پیام ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان
افزودن دیدگاه جدید