طرح جدّی نظریه ولایت فقیه از سوی امام خمینی (ره)

طرح جدّی نظریه ولایت فقیه از سوی امام خمینی (ره)

در این بخش از ضیاءالصالحین، به بازخوانی دیدگاه امام خمینی رضوان الله علیه درباره نظریه ی ولایت فقیه می پردازیم. در ادامه با ما همراه باشید تا در این مورد بیشتر بدانید.

نظریه ی ولایت فقیه حاصل تأملات امام خمینی (رضوان الله علیه) در ایام تبعید در نجف اشرف است. این نظریه، تنها نظریه ای است که بطور جدی و پیگیر از سوی اندیشمندان مسلمان و علمای احیاگر در جانشینی نظام سلطنت و حکومت پهلوی به رشته تحریر در آمد و بعدها نیز در قالب بندهایی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تحقق قانونی یافت و فعلیت پیدا کرد.پیش از این هم نظریه ولایت فقیه بطور جسته گریخته در برخی از آثار فقها طرح گردیده بود.

نراقی در اوان حکومت قاجاریه در کتاب «عوائد الایام» خود بطور مجمل به این بحث اشاراتی داشت، (1365) و سپس علامه نائینی در اواخر حکومت سلسله قاجاریه و در چارچوب توجیه مشروطیت به گونه ای دیگر این بحث را طرح نمود، (1360) اما هیچیک از این دو اثر ولایت فقیه را هم چون یک نظام حکومتی که لازم است جایگزین نظامهای موجود شود، طرح نکردند بلکه بیشتر از باب موضوعات فقاهتی تا حدودی به موضوع نزدیک شدند. خود امام نیز در ایام قبل از دستگیری و تبعید به رغم انتقادهای آشکار و سخت از نظام پهلوی و بطور عام تر نظام شاهنشاهی {صحیفه نور، ج 1، فصل اول} طرح ولایت فقیه را به مثابه ی نظریه بدیل عرضه نکردند. نکته ای که حائز اهمیت بسیار است، جایگاه فقاهتی ایشان در طرح نظریه ولایت فقیه، در کنار موضع گیرهای سیاسی است. به تعبیری این اولین بار است که یک مرجع تقلید با دعوی حکومتی به نظریه پردازی مبادرت می نماید.

در ایام پیشین، فرضاً در عصر صفویه، محقق سبزواری یا در زمان قاجاریه، کشفی آثار سیاسی را به وجود آوردند، اما این آثار دو تفاوت اصلی با نظریه ولایت فقیه دارند. اول اینکه پدید آورندگان آنها جایگاه مرجعیتی امام را نداشتند و دوم به جهت چارچوبهای نظری و دعاوی عرضه شده، هیچیک از این آثار دعوی جایگزینی و بدیل واقع شدن را در سر نمی پروراندند. در اساس با فوت آیت الله بروجردی، زعیم اصلی حوزه علمیه قم و فرصت ناشی از تغییرات و تحولات در کمیت و کیفیت مرجعیت این امکان به وجود آمد که شخص امام در کسوت یکی از مراجع مهم در عرصه سیاست و اندیشه ورزی برای نظام به دلیل، وارد شوند.

زمان فوت آیت الله بروجردی تقریبا مصادف با فوت آیت الله ابو القاسم کاشانی مهمترین روحانی پردازنده به عرصه سیاست پس از آیت الله سید حسن مدرس در دهه های 20 و 30 نیز بود. آیت الله کاشانی به رغم تلاشهای گسترده و پیشین در امر سیاست در عراق و در ایران از جایگاه مرجعیت برخوردار نبود و طبعا برد کلام و نفوذ وی محدودیتهایی را متحمل می شد و امام در قالب مرجع و عالمی مسئول در امر سیاست و اجتماع، توأمان وجوه سیاسی - دینی را به نمایش گذارد و همین وحدت بود که بعدها به شکل گسترده در دفاع از ساحت سیاسی اسلام مورد تاکید قرار گرفت و با توجه به جایگاه مرجعیت ایشان و انتظاراتی که در جامعه به وجود آمده بود، بدل به یک باور متعارف گردید.

پی نوشت:

1: (صحیفه نور، ج 1، فصل اول)