مفاهیم بانکداری اسلامی در حقوق بانکی

مفاهیم بانکداری اسلامی در حقوق بانکی

در این نوشتار سعی داریم مفاهیم بانکداری اسلامی در حقوق بانکی را بیان کنیم، با ضیاءالصالحین همراه باشید تا در این مورد بیشتر بخوانید.

ریشه بانکداری :

واژه بانک از واژه آلمانی (bank) و یا واژه ایتالیایی (banco) گرفته شده که در زمان های گذشته به معنای محل کسب صرافان ایتالیایی بوده است.

در تعریف بانک نظرات و تعاریف گوناگونی مطرح شده که به دو مورد از آن ها اشاره خواهد شد:
1: بانک، موسسه ای انتفاعی است که با سرمایه سهام داران خود و سپرده های مشتریان به منظور کسب سود اقدام به دادن وام و اعتبار و ارائه دیگر خدمات بانکی می کند.
2: بانک، موسسه ای تجاری است که با تجهیز منابع از طریق جذب سپرده ها مبادرت به سرمایه گذاری یا اعطای اعتبار می نماید.

*در تعاریف عنوان شده از بانک دو مشخصه اصلی وجود دارد؛ یکی از آن ها جذب سپرده و نگهداری از وجوه اشخاص و دیگری اعطای اعتبار و وام است.*

تاریخچه تاسیس بانک در ایران

در ایران آغاز فعالیت های بانکی از طریق شعب بانک های خارجی صورت گرفت و درسال ۱۲۶۶ اولین موسسه بانکی که شعبه ای از بانک شرق و اساسا انگلیسی بود، تاسیس شد.
در سال  ۱۳۰۴”بانک سپه” بعنوان اولین بانک ایرانی راه اندازی شد که فعالیت های رایج بانک های تجاری را برعهده داشت. بعد از آن در سال ۱۳۰۶ بانکی با عنوان “بانک ملی” تاسیس و در سال ۱۳۰۷ مشغول به کار شد.

بانک ملی در ابتدا فعالیت رایج بانک های تجاری از جمله افتتاح حساب و پرداخت بهره را انجام و سپس با خرید امتیاز انتشار اسکناس از بانک شاهنشاهی، این وظیفه را نیز بر عهده گرفت. پس از تاسیس بانک ملی و فعالیت دوگانه آن، فکر تاسیس بانکی مستقل در راستای تنظیم حجم پول و اعتبارات در حال گردش و نظارت برعملکرد بانک ها مورد توجه قرار گرفت. بالاخره در سال ۱۳۳۹ قانون پولی و بانکی کشور تصویب که به دنبال آن بانک مستقلی با عنوان بانک مرکزی تشکیل و دارای حق انحصاری انتشار اسکناس و پول فلزی و تنظیم حجم پول و نظارت بر سیستم بانکی شد. در سال  ۱۳۶۲ “قانون عملیات بانکی بدون ربا” در جهت اسلامی کردن سیستم بانکداری ایران تصویب شد و هم اکنون قانون بانکی کشور به شمار می آید. اگرچه با گذشت زمان و تغییر شرایط و اوضاع و احوال کشور، بیش از پیش بازنگری در این قانون  احساس می شود.

تجهیز منابع در بانک ها

 به مجموعه فعالیت های بانک ها در جهت کسب سرمایه فعالیت های اقتصادی خود و اعطای اعتبار و وام به اشخاص، تجهیز منابع گفته می شود که روش های گوناگونی دارد. یکی از راه های تجهیز منابع، جذب سپرده های اشخاص و افتتاح حساب هایی چون حساب جاری، پس انداز، سرمایه گذاری مدت دار است که اصطلاحاً به این حساب ها نیز تجهیز منابع گفته می شود.

تفاوت بانکداری ربوی با بانکداری اسلامی

به مجموعه فعالیت های بانک ها و خدماتی که به مشتریان خود ارائه می دهند، بانکداری گفته می شود. بطور کلی 2 نوع سیستم بانکداری در جهان وجود دارد که یکی از آن ها سیستم بانکداری ربوی بوده و به آن بانکداری سنتی یا عرفی نیز گفته می شود و دیگری نظام بانکداری بدون ربا یا بانکداری اسلامی است. تفاوت فاحش میان این دو سیستم این است که بانکداری ربوی بر پایه عقد «قرض» بوده یعنی اصل سپرده های مشتریان حفظ و مبالغی بعنوان بهره که ثابت و از پیش تعیین شده است به آن ها پرداخته می شود.
البته امروزه در بسیاری از کشورها در ازای حفظ و نگهداری وجوه مشتریان خود نَه تنها سودی پرداخت نمی کنند بلکه سالانه مبالغی را در ازای نگهداری این وجوه از مشتریان خود دریافت می کنند که هدف اصلی در این امر، وادار کردن اشخاص به سرمایه گذاری در دیگر بخش های خصوصی است.
این در حالی است که در بانکداری اسلامی یا بدون ربا در ازای جذب سپرده مشتریان، مبالغی تحت عنوان سود علی الحساب پرداخت می شود. علی الحساب بود این سود نشان از عدم از پیش تعیین شدگی آن ها دارد اگرچه در عمل کاملا معین است.
در پاسخ به این ایراد، شاید بتوان گفت بدلیل وابستگی بانک ها به دولت و سرمایه گذاری در بخش های عظیم اقتصادی، اطمینان از سودآوری بیشتر از احتمال ضرر آن هاست.

در بانکداری بدون ربا 3 دسته سپرده وجود دارد :

1: سپرده های مدت دار
2: سپرده های پس انداز
3: سپرده های دیداری یا سپرده های جاری

در بانکداری اسلامی نیز همین سپرده ها با تفاوتی اندک وجود دارند؛ از جمله اینکه سپرده های جاری و پس انداز تحت عنوان سپرده های قرض الحسنه قرار گرفته و بانک ها موظف اند از منابع آن ها وام های قرض الحسنه پرداخت کنند که نشان از توجه این بانکداری به افراد نیازمند دارد.
نهایتاً به نظر می رسد که در کشورهای توسعه نیافته که بیشتر بخش های اقتصادی تحت نظارت دولت فعالیت می کنند، شاید منطقی به نظر برسد که به دنبال جذب سپرده های اشخاص باشند تا آن را در مسیر درست استفاده نمایند. هر چند در این مسیر، ایرادات بسیاری وجود داشته و در موارد بی شماری نقض تعهد و حتی نقض قانون توسط بانک ها صورت می گیرد.

مطالب مرتبط و پیشنهادی :
آیا حقوق  کارمندان بانک از جهت شرعی حلال است یا حرام؟
۱۵۰ فریاد مراجع تقلید علیه ربا / بانکهای ربوی