قیام یمانی از علائم ظهور

قیام یمانی از علائم ظهور

روایات اهل بیت(علیهم السلام) از پرچم و قیام یمانی به عنوان پرچم جهاد مسلّحانه با دشمنان قیام کننده آل محمد(صلی الله علیه و آله)، مهدی موعود(علیه السلام) نام برده اند. رسول اعظم(صلی الله علیه و آله) در حالی که یمنیان را می ستود چنین فرمود: «[ایشان] قومی رقیق القلب و با ایمان راسخ اند که «یاری کننده» از آنان است؛ [او] با همراهی هفتاد هزار نفر قیام می کند و جانشین من و جانشین وصی ام را یاری می کند».

مقاله حاضر به معرّفی یمانی و دسته بندی روایات مربوط به قیام او و بیان اهمیت حرکت این شخصیت عصر ظهور می پردازد.

1. اهمیت و جایگاه قیام یمانی

در روایاتی از امامان معصوم ما، به وقوع نهضتی اسلامی در آخرالزّمان در یمن، قبل از ظهور امام عصر(علیه السلام) اشاره شده که هدف آن، یاری آن حضرت و زمینه سازی ظهور مبارک ایشان است. در خصوص بررسی سندی و اعتبار حدیثی این دسته از روایات، طبق نقل نویسنده کتاب «عصر ظهور»[نک: عصر ظهور، ترجمه مهدی حقّی، ص 149] و بنابر آنچه در روایات مربوط به امام مهدی(علیه السلام) آمده است، سند تعدادی از آنها صحیح[سند صحیح، سندی است که تمام راویان آن مورد وثوق اند] و وقوع این قیام حتمی است، و امامان اهل بیت(علیهم السلام) آن را از جمله پنج نشانه قطعی ظهور مهدی موعود(علیه السلام) بر شمرده اند. در برخی از روایت ها پرچم یمانی هدایت بخش ترین پرچم ها یاد شده؛ تا آنجا که بر ضرورت پیوستن و دفاع از آن، بیش از پرچم شرقی ایرانی (به رهبری خراسانی) تأکید شده است. آغاز قیام یمانی مقارن شورش سفیانی ـ اصلی ترین دشمن امام مهدی(علیه السلام) ـ در ماه رجب قبل از ظهور و محلّ آن صنعا، توصیف شده است. در اینجا به روایات مربوط به قیام یمانی و ویژگی های ذکر شده برای آن دقّت می کنیم.

الف) از نشانه های حتمی ظهور: امام صادق(علیه السلام) در بیانی راجع به حتمی بودن علامت قیام یمانی برای ظهور امام عصر(علیه السلام) فرمودند: «قبل از قیام قائم(علیه السلام) وقوع پنج علامت حتمی است: [خروج] یمانی، سفیانی، صیحه آسمانی، کشته شدن نفس زکیه و فرو رفتن در بیداء»،[شیخ طوسی، الغیبـه، ص267؛ کمال الدّین صدوق، ص649؛ ارشاد مفید، ج2، ص279؛ طبرسی، إعلام الوری، ص426] حضرت امام رضا(علیه السلام) نیز در خصوص کسی که ادّعا می کرد، امام زمان(علیه السلام) است، فرمودند: «قبل از ظهور، سفیانی، یمانی، مروانی و شعیب بن صالح خواهند آمد، پس او چگونه چنین ادّعایی می کند؟»[بحارالانوار، ج 52، ص 233]

ب) شکننده چشم سفیانی: در سخنی از امام ششم شیعیان نقل شده است که آن حضرت(علیه السلام) ضمن اشاره به جایگاه قیام یمانی، از او به عنوان شکننده چشم سفیانی ـ دشمن امام مهدی(علیه السلام) ـ یاد می کنند: «سفیانی کجا خواهد بود؟ و حال آنکه هنوز شکننده چشم او از صنعای یمن خروج نکرده است».[معجم احادیث الامام المهدی(علیه السلام)، ج3، ص478، به نقل از: شیخ محمّد جواد خراسانی، مهدی منتظر، ص257]

ج) هم زمانی با سفیانی و خراسانی: حضرت رضا(علیه السلام) در سخنی دیگر، حرکت یمانی را هم زمان با شورش سفیانی و خراسانی در یک سال، یک ماه و یک روز بیان می کنند و می فرمایند: «خروج سفیانی، یمانی و خراسانی در یک سال، یک ماه و یک روز و ترتیب آنها همچون رشته مهره ها پشت سر هم خواهد بود. سختی از هر سو پدید آید، وای بر کسی که با آنها مخالفت و دشمنی کند».[کتاب الغیبـه، نعمانی، ص171؛ بحارالانوار، ج52، ص232؛ إعلام الوری، ص429]

د) هدایت بخش ترین پرچم ها: در ادامه روایت پیشین، امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «در میان درفش ها (پرچم ها)، هدایت گرتر از درفش یمانی وجود ندارد، چون درفش حق است و شما را به سوی صاحبتان دعوت می کند».[بشاره الاسلام، ص 93 به نقل از: کتاب الغیبـه نعمانی]

ه‍) تخلف از او، جایز نیست: در روایتی که ذکر شد، امام صادق(علیه السلام) در ادامه سخن بیان می فرمایند که، «وقتی یمانی قیام می کند، فروش اسلحه به مردم حرام است. پس به سوی او بشتابید که درفش او درفش هدایت است. بر هیچ مسلمانی سرپیچی از او جایز نیست و اگر کسی چنین کند، اهل آتش است، زیرا او مردم را به حق دعوت می کند».[بشاره الاسلام، ص 93 به نقل از: کتاب الغیبـه نعمانی]

و) یمانی، پیرو علی(علیه السلام): از هشام بن حکم نقل شده است که چون «طالب حق» خروج کرد، به امام صادق(علیه السلام) گفته شد: آیا امیدوارید این شخص یمانی باشد؟ حضرت فرمودند: «خیر، یمانی پیرو علی(علیه السلام) است، در حالی که این شخص از آن حضرت بیزاری می جوید».[بحارالانوار، ج 52، ص 75] نویسنده کتاب «الفجر المقدس و ارهاصات الیوم الموعود»[این کتاب با عنوان «شش ماه پایانی» توسّط انتشارات موعود عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به فارسی برگردانده شده است] یمانی را از فرزندان زیدبن علی الحسین(علیه السلام) دانسته است.[مجتبی الساده، شش ماه پایانی، ترجمه محمود مطهری نیا، ص89]

کلیپهای مرتبط:
نشانه های حتمی ظهور امام زمان / قیام سید یمانی / ق 1
نشانه های حتمی ظهور امام زمان / قیام سید یمانی / ق 2

2. نام و نسب یمانی

در نشانه های ظهور، ویژگی های پیچیده ای درباره شخصیت رهبر قیام یمانی بیان شده و روایات، در خصوص نام او گوناگون است. در یک سخن، نام او مردّد بین حسن یا حسین آمده[بحارالانوار، ج 52، ص 162] و در دیگری سعید نامیده شده و او را «نصر» نیز خوانده اند.[کنز العمّال، ص 11، ح 31442 به نقل از ابن عساکر] درباره دلیل نامیدن وی به نصر، از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده که زیرا خداوند را یاری می رساند.[کنز العمّال، ص 11، ح 31442 به نقل از ابن عساکر] چنان که در روایات نخستین این نوشتار، عنوان «منصور» برای او انتخاب شده بود که به سبب یاری رسانی اش نسبت به قیام امام عصر(علیه السلام) بود.[کتاب الغیبـه نعمانی، ص 39] همچنین در روایاتی دیگر به نقل از عبدالله بن عمرو بن عاص از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمده است که پدر وی، قریشی است. در کتاب «فتن» ابن حماد آمده است: «ای اهل یمن، می گویند که منصور از شماست. سوگند به کسی که جانم در دست اوست، پدرش قریشی است و اگر بخواهم (قصد کنم) که نسب او را تا دورترین جدّش نام ببرم، چنین کنم».[ابن حمّاد، الفتن، ص 237] از این روایت برمی آید که «منصور» صرفاً کنیه یمانی است، نه نام او. به نقل نویسنده کتاب «رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور» دلایلی قطعی در دست است که ثابت می کند، رهبر یمانی از اهل بیت(علیهم السلام) و خصوصاً از نسل امام حسین(علیه السلام) است.[الفتلاوی، مهدی، رایات الهدی و الضلال فی عصر الظهور، ص 100]

3. مختصّات قیام یمانی

الف) زمان و محلّ آغاز قیام: در جمع بندی روایات یمانی، باید بگوییم که دو دسته روایت در زمینه حرکت وی وجود دارد به گونه ای که زمان مشترک آن، قبل از خروج سفیانی است. دسته نخست این روایات، قیام وی را قبل از سفیانی می داند و دسته دوم، به قیام وی همراه با امام مهدی(علیه السلام) تصریح دارد؛ چنان که می فرماید: «... آن پرچم حقّی است زیرا به جانب صاحبتان فرا می خواند».[کتاب الغیبـه نعمانی، ص171؛ بحارالانوار، ج52، ص232] از این نکته آشکار می شود که قیام وی هم زمان با ظهور صاحب الامر(علیه السلام) است و مردم را به یاری آن حضرت فرا می خواند.

در خصوص موقعیت جغرافیایی قیام یمانی، به شهرهایی هم چون: صنعا، عدن، کنده و منطقه ابین اشاره رفته است؛ البته روایات صنعا مستفیض بوده، از طریق شیعه و سنّی نقل شده است.[رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ص101] گفته می شود شاید منظور از نام های مختلف برای نقطه آغازین قیام، همانا تحدید پایتخت قیام باشد چنان که از ایران نیز با نام هایی همچون خراسان، قم، طالقان و... یاد شده است، امّا بیشتر این روایات بر خراسان و قم متمرکز است.

ب) رنگ و نشان پرچم یمانی: همان طور که می دانیم، در روایات مربوط به حرکت های سیاسی ـ نظامی عصر ظهور، نشانه های رایات و پرچم های هر حرکت بیان شده تا مؤمنان بتوانند در برخورد با این قیام ها و رهبران آنها دچار اشتباه نشوند و در آن وقت و شرایط بسیار حساس تشخیص صحیح لازم را بدهند. به عنوان نمونه، رنگ پرچم قیام کننده ایرانی (خراسانی) «سیاه» گفته شده است.

در خصوص پرچم نهضت یمانی، از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «یمانی از یمن با پرچم های سفید خروج می کند».[مختصر اثبات الرجعـه، ح 16؛ به نقل از مجله تراثنا، سال 2، ش 4، صص 454ـ455] امام علی(علیه السلام) نیز فرمودند: «[سفیانی] لشکری را به مدینه می فرستد... در آن هنگام، مهدی و سپیدنشان از مدینه به مکه می گریزند».[ابن حماد، الفتن، ص 223، جزء 5، ح 877] که بنا بر روایت پیشین، گویا منظور از سپیدنشان همان یمانی است. همچنین در خصوص یمانی، در روایت دیگری از سطیح کاهن چنین نقل شده است که، فرمانروایی که مانند پنبه سفید است، به نام حسن یا حسین از صنعای یمن قیام می کند[بحارالانوار، ج 51، ص 163، ب 11] که با توجه به آنچه از صاحب این نام و قیام کننده یمانی گفتیم، این شخص باید همان یمانی موعود باشد.

ج) اهداف و مراحل قیام یمانی: قیام یمانی به چند مرحله قابل تقسیم است. این مراحل عبارتند از:

1. اعلام همبستگی و هم پیمانی نظامی با قیام خراسانی: که در ادامه از این موضوع سخن خواهیم گفت.

2. دعوت و فراخوان یمانی به سوی مذهب حقّه اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله): در روایتی صحیح از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «هنگامی که یمانی قیام کرد، به سوی او برخیز و بر هیچ مسلمانی جایز نیست که با او به مقابله برخیزد؛ زیرا هر کس چنان کند، از اهل دوزخ باشد زیرا او به حق و راهی مستقیم فرا می خواند».[ر.ک: کتاب الغیبـه، نعمانی، ص 171، بحارالأنوار، ج 52، ص 232] منظور از دعوت به حق در سخنان اهل بیت(علیهم السلام)، دعوت به امامت است.

قیام یمانی از این نظر با نهضت خراسانی که امام علی(علیه السلام) آن را وصف نموده، مشترک است. آن حضرت(علیه السلام) درباره خراسانی می فرمایند: «به حقیقت، برای آل محمّد(صلی الله علیه و آله) در طالقان گنجی است که خداوند آن را هر وقت که بخواهد آشکار می نماید: [آنان] راهیانی به سوی حق[اند] که به دین خدا فرا می خوانند».[ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج7، ص48] همچنان که امام کاظم(علیه السلام) فرموده است: «مردی از اهل قم قیام می کند و مردم را به سوی حق فرامی خواند...».[بحارالانوار، ج60، ص216]

3. یاری رساندن به انقلاب امام مهدی(علیه السلام) و فراخواندن به بیعت آن حضرت: این هدف از اهداف قیام یمانی پیش از این نیز بیان شد که، پرچم یمانی از جمله پرچم های یاوران امام مهدی(علیه السلام) است.

د) هم پیمانی یمانی و خراسانی: در روایات مربوطه به قیام یمانی، به هم پیمان شدن وی با خراسانی و یاری به او در برابر دشمنانش اشاراتی رفته است. مانند این روایات: «و خداوند عزّوجلّ برای او ـ یعنی امام مهدی(علیه السلام)ـ خراسان را می گشاید و اهل یمن از او اطاعت می کنند».[یوسف شافعی، عقدالدّرر، ص90] امام رضا(علیه السلام) نیز در سخنی اشاره به هم پیمانی آن دو می کنند، آنجا که درباره نشانه های نزدیک به فرج از آن حضرت پرسیدند و ایشان فرمودند: «آیا به اجمال می خواهی یا اکثار»؟ آن مرد می گوید: بلکه اجمال بفرمایید، پس امام فرمودند: «هرگاه که پرچم قیس را در مصر و پرچم کندی [یعنی یمانی] را در خراسان درک کردی».[إعلام الوری، ص429]

همچنین در بیان امیر مؤمنان(علیه السلام) درباره خصوصیات مشترک یمانی و خراسانی در جنگ دمشق و آزادسازی آن از سیطره سفیانی چنین آمده است: «و [سفیانی] به روش ستمکاران نخستین عمل می کند و خداوند از آسمان بر عملش خشم می گیرد، آنگاه جوانی را از مشرق که به اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرامی خواند، علیه او برمی انگیزاند. اینان اصحاب پرچم های سیاه هستند. خداوند به ایشان عزت اعطا و پیروزی را برایشان نازل می فرماید، پس احدی با ایشان به نبرد نمی پردازد مگر اینکه او را شکست می دهند و سپاه قحطانی [یمنی] به حرکت درمی آید... و جوان یمنی در پی نابود کردن حمّاز جزیره [سفیانی] است تا آنکه در دمشق فرود می آیند و آن را [در مدّت زمانی] سریع تر از دریا فتح می کنند».[متّقی هندی، کنزالعمال، ص14، ح3968] و این حدیث در مقام توصیف رویارویی نظامی در مرزهای سوریه بین خراسانی و سفیانی است که پس از سپاه یمانی تحت فرماندهی او برای یاری رساندن به خراسانی وارد میدان نبرد می شوند.

و آخر سخن اینکه به هر روی، اشارات و تصریحات موجود در کلام حکیمانه امامان هدایت(علیهم السلام)، «ساسـه العباد» شیعیان را، به ویژه ساکنان سرزمین های درگیر، از جمله مناطق استراتژیکی همچون یمن و ایران را به تکالیف حسّاس و سرنوشت سازشان در سال های منتهی به ظهور مقدّس امام(علیه السلام) در شناخت حرکت ها و رهبران آنها و اقدام به موقع بیش از پیش توجّه می دهد؛ باشد که متوجّه گردیم.

ه‍) پیوستن یمانی به امام مهدی(علیه السلام): یمانی، چند ماه پس از قیام و نهضت خود در یمن، سرانجام به سرزمین حجاز می رود و پس از آشکار شدن امام مهدی(علیه السلام) در میان گروه اندک یاران خویش در مدینه، در کنار آن بزرگوار قرار می گیرد.

و) حرکت یمانی به همراه امام مهدی(علیه السلام) از مدینه:

 پس از آنکه سفیانی، لشکر خود را برای دستگیری امام مهدی(علیه السلام) به مدینه می فرستد، یمانی همراه با امام زمان(علیه السلام) به مکه می رود. چنانکه در روایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز آمده است: «سپاهی به مدینه فرستاده می شود. پس هر کس از آل محمد(صلی الله علیه و آله) را که توانستند، می گیرند و مردان و زنان از بنی هاشم کشته می شوند. در آن هنگام، مهدی و سپیدنشان از مدینه به مکه می گریزند. پس گروهی در جستجوی آن دو فرستاده می شوند، در حالی که آن دو به حرم خدا و امنیت او رسیده اند».[ابن حماد، الفتن، ص 223، جزء 5، ح 877]

از ارطاط نیز نقل شده است: «سپس مهدی و منصور از مدینه در حال فرار خارج می شوند و سفیانی گروهی را برای گرفتن آن دو می فرستد. پس هنگامی که مهدی و منصور به مکه رسیدند، لشکریان سفیانی در بیداء فرود می آیند و در زمین فرو می روند. سپس مهدی(علیه السلام) خارج می شود تا آنکه از مدینه عبور کند».[ابن حماد، الفتن، ص 212، جزء 4، ح 850]

ز) فرجام قیام یمانی

گفتیم که نقطه مقابل یمانی، دشمن سرسخت امام مهدی(علیه السلام) یعنی سفیانی است که یمانی با وی درگیر می شود. در مجموعه روایات اهل بیت(علیهم السلام) خبری مبنی بر شکست یمانی به ما نرسیده است. البته در «الفتن» ابن حمّاد از خروج کننده دیگری از یمن نیز نام برده شده است که مردم را مانند کشتار عصر جاهلیت می کشد و رنگ پرچمش زرد است. او نیز با سفیانی درگیر و در نهایت مغلوب می شود.[ابن حماد، الفتن، ص 199، جزء 4، ح 809] اما با توجه به نوع اعتقاد و روش بر حقّ یمانی موعود و رنگ متفاوت پرچم او با فرد یاد شده، حکم به تفاوت حرکت این دو شخص داده شده و گفته شده شاید وی قحطانی، قیام کننده ظالمی که از سفیانی شکست می خورد و به دست یمانی موعود کشته می شود، باشد.

در خصوص فرجام قیام یمانی موعود، که از او با صفت منصور یاد شده، در روایاتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «سفیانی با هر کسی که با او درگیر شود، چیره می شود مگر یمانی.. .. سپس یمانی را هدف قرار می دهد. پس یمانی برای دفع شرّ او به پا می خیزد و سفیانی در پی جنگ های فراوان و درگیری های سخت شکست می خورد و یمانی او را دنبال می کند. در نتیجه، جنگ ها و شکست های سفیانی زیاد می شود. پس یمانی، سفیانی و پسرش را کنار رود «لوّ» در میان اسیران می یابد و آن دو را تکه تکه می کند».[مختصر اثبات الرجعـه، ح 16؛ به نقل از مجله تراثنا، سال 2، ش 4، صص 454ـ455]