بررسی علل و آثار تجمل گرایی و اشرافیت در جامعه اسلامی - بخش دوم

مبارزه همه جانبه با آفت بزرگ تجمل گرایی

حب زینت و جمال و آراستگی از دیدگاه اسلام تا حد اعتدال نه تنها مذموم نیست بلکه خداوند آن را برای بندگان با ایمان قرار داده است تا از آن در راه رسیدن به کمال و جمال معنوی استفاده کند ولی همین که از حد اعتدال به سوی اسراف و غفلت کشیده شود باعث تجمل پرستی، تکبر، فخرفروشی، خودنمایی، حسادت و ناسپاسی می شود.

مباحث تکمیلی: بررسی علل و آثار تجمل گرایی و اشرافیت در جامعه اسلامی - بخش نخست

روند افزایش تجمل گرایی، بنیان خانواده ها را متزلزل و آنان را در راه رسیدن به اهداف مقدس با مانع روبه رو می سازد به گونه ای که نان آور خانواده برای برآوردن توقعات نابه جا و غیرعادی و هزینه های گزاف تجمل گرایی مجبور می شود به شغل های دوم و سوم رو بیاورد و چه بسا در این مسیر گرفتار آسیب های اجتماعی و اقتصادی شود و به تأمین درآمد از راه های نامشروع مبادرت کند.

در روایتی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمودند: «زمانی فرا رسد که دین دیندار سالم نمی ماند... اصحاب پرسیدند چه زمانی چنین خواهد شد؟ پیامبر فرمودند:  زمانی که زندگی مردم از طریق طبیعی و مشروع اداره نمی شود جز اینکه به راه های خلاف متوسل شوند...»[1] تجمل گرایی و تمایل به مظاهر مادی و دنیوی و چشم و هم چشمی های نامعقول به قدری در جامعه ما رواج یافته که موجب شده زندگی انسان ها از سبک زندگی اسلامی دور شود و به جای آن خوراک، پوشاک، وسایل و فرهنگ  های وارداتی در جامعه نفوذ پیدا کند.

وسایل رفاهی غیرضروری در مقایسه با دیگر تولیدات مورد نیاز جامعه تولید یا واردات چشمگیرتری دارند در نتیجه در پاسخ به تقاضاهای مردم برای خرید این گونه وسایل، سرمایه و ارز فراوانی از کشور خارج می شود و به سرمایه هایی که غرب به وسیله آنها بر علیه اسلام توطئه می کنند افزوده می شود.

پشت پرده خرید اجناس لوکس خارجی و مصرفی چیزی به جز وابستگی، ذلت، مصرف گرایی و نابودی فرهنگ ایرانی نیست.

دشمنان اسلام و مسلمین می خواهند با سرگرم کردن نیروی جوان و سرمایه های عظیم کشور به مدپرستی، تجمل گرایی و مصرف زدگی آنان را سرگرم سازند تا به فکر مقابله با فرهنگ منحط غرب نیفتند.

سبک زندگی اسلامی

تجمل گرایی و تمایل به زندگی های تشریفاتی و پرزرق و برق مناسب زندگی اسلامی نیست و آثار ناگواری برای افراد به وجود می آورد.

البته زیبایی و آراستگی از نظر اسلام دارای حد و حدودی است که نباید از آن فراتر رفته و به جایی برسد که فرد با به زحمت انداختن خود و فقط برای چشم و هم چشمی در مقابل دیگران به یک آرامش موقت برسد.

فرد تجمل گرا به زر و زیورهای دنیا دل می بندد بدون اینکه توان مالی کافی داشته باشد و در تهیه وسایل زندگی خود به صورت افراطی برخورد می کند تا از قافله فخرفروشی و خودنمایی عقب نماند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در یکی از بیانات خویش در بین جوانان در مورد اشکالاتی که در سبک زندگی وجود دارد هشدار جدی داده و فرمودند: «یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی، شیوه زیستن سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، رفتار در دانشگاه، رفتار با والدین، ماموران دولت و... که باید متناسب با شئونات جامعه اسلامی و زندگی اسلامی باشد و این بخش حقیقی و اصلی تمدن است که متن زندگی انسان است...»[ بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی‌ ۱۳۹۱/۰۷/۲۳]

اسلام سبک زندگی صحیح و متعادل را برای همه انسان ها فراهم کرده است اما برخی از افراد سبک زندگی خود را تغییر داده و با خارج شدن از جاده اعتدال و میانه روی به زیاده خواهی، افراط و تجمل گرایی روی آورده و از مسیر صحیح زندگی اسلامی خارج شده اند.

خانم دکتر «زهرا عباسی» عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس خانواده در این باره می گوید: «از دیدگاه اسلام هدف انسان از زندگی رستگاری و فلاح و نجاح است و برای داشتن یک زندگی راحت و برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی باید به معنویت و ارزش های اعتقادی توجه داشته باشیم و سبک زندگی ساده را سرلوحه زندگی خود قرار دهیم.»

وی اضافه می کند: «امیر مومنان (علیه السلام) نان جو می خورد و لباس کهنه به تن می کرد تا الگویی برای مردم باشد و از تجمل گرایی و تجمل پرستی دوری کنند.

امام راحل (رحمه الله) و رهبر گرانقدرمان امام خامنه ای نیز بسیار ساده زیست هستند و این واقعیتی است که حتی دشمنان این انقلاب هم به آن اعتراف کرده اند. بنابراین همه افراد باید با پیروی از چنین الگوهایی ساده زیستی را هدف زندگی خود قرار دهند و از تجملات و پرداخت به ظواهر پوچ و دست و پاگیر دوری کنند چرا که سادگی و بی آلایشی نوعی آرامش روحی وروانی به دنبال دارد که در تنوع طلبی و تجمل گرایی مشاهده نمی شود.»

امام رضا (علیه السلام) فرمود: ثروت انباشته نمی گردد مگر با یکی از پنج خصلت بخیل بودن، حریص بر دنیا بودن، قطع صله رحم، آخرت را فدای دنیا کردن و آرزوی طولانی داشتن[2].[ تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة , ج 21 , ص 560]

پیامدهای تجمل گرایی

زیان هایی که تجمل گرایی در یک جامعه به بار می آورد آنچنان زیاد و عمیق است که تا مدت ها در جامعه برجا خواهد ماند و موجبات انحطاط و زوال آن جامعه خواهد شد.

دکتر «یعقوب توکلی» مورخ، محقق و عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر کیهان در این باره می گوید: «تجمل گرایی در درجه اول خود شخص تجمل گرا را گرفتار می کند چرا که چنین شخصی دائما در تلاش است تا ظاهر خود را موجه نشان دهد، خود را مطابق دیدگاه دیگران بیاراید و خود غیرواقعی اش را نشان دهد.»

وی ادامه می دهد: «مسئله دیگر این است که تجمل گرایی سبب دروغگویی و رواج دروغ در جامعه می شود زیرا انسان تجمل گرا باید دائما دروغ بگوید و نشانه های غیرواقعی ارائه کند. مثلا جوانی که می خواهد ازدواج کند اگر گرفتار تجمل گرایی باشد باید دائما تلاش کند که خود را در چشم دیگران متفاوت جلوه دهد و برای برگزاری یک جشن مفصل هزینه های سنگین متحمل شود پس در چنین حالتی فرد یا نباید ازدواج کند یا باید بدهکار شود و هزینه های سنگین را متقبل شود.»

وی اضافه می کند: «در زندگی یک سری نیازهای طبیعی وجود دارد که باید تامین شود و یک سری نیازهایی هم وجود دارد که افراد برای خودنمایی، فخرفروشی و اینکه بخواهند برتری خود را بر دیگران ثابت کنند در افراد ایجاد می شود مثلا داشتن خانه مجلل یا خودروی گرانقیمت و وسایل رفاهی برای خودنمایی و... که این ها مظاهر حقیقت انسان نیستند و بین انسان و حقیقت وجودی او فاصله می اندازند.»

«معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی نیز درباره پیامدهای تجمل گرایی در جامعه به گزارشگر کیهان می گوید: «تجمل گرایی زمینه را برای انجام بسیاری از گناهان مانند، غرور، حسد، طمع و کینه توزی  آماده می سازد و باعث گسترش فقر و افزایش فاصله طبقاتی می شود، معنویت را در جامعه از میان می برد، فرهنگ های وارداتی را در جامعه رواج می دهد، درآمدهای نامشروع را افزایش می دهد و رزق و روزی حلال و برکت را از جامعه دور می کند.»

به گفته این کارشناس، تجمل گرایی سبب می شود فرد بیشتر از آن چه که تولید می کند، مصرف کند و جامعه به سمت مصرف گرایی پیش برود. در چنین حالتی بسیاری از انسان ها به دلیل علاقه به لذت های مادی، هدف اصلی از آفرینش جهان هستی را به فراموشی می سپارند و به هیچ قیمتی حاضر نیستند ذره ای از این لذت های مادی را از دست بدهند.

تجمل گرایی مسئولان

مسئولان جامعه متولیان امور مردم هستند و باید از دنیا دوستی، لذت گرایی حب جاه و مقام و رفاه زدگی و تجمل گرایی فاصله بگیرند، چرا که رفتار، کردار و طرز زندگی آنان الگویی برای مردم خواهد بود و معیاری برای خوبی و بدی به شمار می آید.

اغلب مردم معتقدند رواج پدیده تجمل گرایی در میان مسئولان و بحث فیش های نجومی یک خطر جدی برای جامعه محسوب می شود زیرا ممکن است به تدریج به یک عرف و عادت پذیرفته شده در جامعه تبدیل شود.

خانم دکتر زهرا عباسی استاد دانشگاه در این زمینه می گوید: «فیش های نجومی و حقوق های میلیاردی از آفات حکومت اسلامی به حساب می آید که باید با آن مقابله شود. چرا که انقلاب اسلامی شجره طیبه است و باید از آن محافظت کرد. اشرافی گری و تجمل گرایی مسئولان زیان عمیقی به این شجره طیبه وارد خواهد کرد و مسئولان باید در برابر این پدیده خطرناک و زیانبار پاسخگو باشند.»

وی تصریح می کند: «آنان باید پاسخگو باشند که چرا به جای رسیدگی به مشکلات مردم مخصوصاً جوانان به رفاه زدگی و تجمل گرایی پرداخته اند؟!

این مسئولان باید در برابر خداوند حساب پس بدهند که چرا به جای احساس مسئولیت و تعهد، به انباشت ثروت و سرمایه پرداخته اند؟»

وی اضافه می کند: «دشمنان این انقلاب می خواهند نمایندگان، مسئولین و وزرا را به مسیر رفاه زدگی، تنوع طلبی و تجمل گرایی بکشانند اما مسئولین باید هوشیار باشند و با توطئه های دشمنان مقابله کنند.»

این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان می کند: «جوانان کشور ماهم باید آگاه و هوشیار باشند و از مسئولین بخواهند به مشکلاتشان سریع تر رسیدگی کنند مثلاً از آنان بپرسند که مصوبات در مورد تسهیلات ازدواج چه شد؟ واقعاً اگر جوانان به دلیل مشکلات فراوان نتوانند ازدواج کنند و از سن ازدواجشان بگذرد چه کسی مسئول است؟!

دکتر یعقوب توکلی نیز درباره رواج تجمل گرایی در میان مسئولین می گوید: «وقتی در یک سازمان یک مدیر در یک اتاق 50 متری انواع و اقسام امکانات و مظاهر تشخص فراتر از نیاز خود را قرار می دهد جز اسراف چه نامی می توان روی این اقدام گذاشت؟! اگر این اقدام در بخش خصوصی باشد اسراف و اگر در بخش دولتی باشد هدر دادن بیت المال است.»

وی اضافه می کند: «مسئولین نسبت به اتلاف و اسراف اموال باید پاسخگو باشند چرا که شرعا اقدام آنان در بهره برداری غیرضروری از بیت المال جایز نیست، از سوی دیگر این افراد از نظر افکار عمومی محکوم هستند و مورد نقد و اعتراض قرار می گیرند مردم از آنها می پرسند این اموال را از کجا آورده اند؟ و آنان باید پاسخگو باشند.»

به گفته کارشناسان اقتصادی، ساده زیستی مسئولان و دستگاه های اجرایی توجه اقشار مختلف مردم را به سوی آنها جلب می کند اما رواج تجمل گرایی و زراندوزی مسئولان موجب دل  نگرانی مردم خواهد شد.

راهکارهای مقابله با تجمل گرایی

مهم ترین راهکار برای مقابله با اشرافیت و تجمل گرایی فرهنگ سازی در مردم است. آگاه کردن مردم و مطلع کردن آنان از سیاست  گذاری ها و برنامه ریزی های دولت، هزینه ها، درآمدها، مسائل مالی و شفاف سازی اطلاعات می تواند نقش مهمی در مقابله با تجمل گرایی داشته باشد. در زندگی خصوصی افراد هم برنامه ریزی صحیح و قاطع و نظارت درست سرپرست خانواده می تواند اعضای خانواده را از تجمل، اسراف و مصرف زدگی دور کند.

دکتر یعقوب توکلی استاد دانشگاه نیز در این زمینه معتقد است: «با فرهنگ سازی، شفاف سازی، ایستادگی در برابر مظاهر تجمل گرایی، روشنگری و داشتن قدرت پاسخگویی و پاسخ گیری می توان با مظاهر اشرافی گری و تجمل گرایی مقابله کرد.»

وی می گوید: «مردم باید بدانند که درآمد جامعه از کجا تامین می شود هزینه ها به چه میزان است؟ مسئولین درآمدهای خود را چگونه به دست می آورند و درآمد دولت در چه راهی خرج می شود؟»

به اعتقاد کارشناسان مسائل اجتماعی قناعت و صرفه جویی، اصلاح الگوی مصرف، اعتدال و میانه روی در زندگی، عدم تاثیرپذیری از فرهنگ بیگانه، ترویج روحیه ساده زیستی، برقراری عدالت اجتماعی و راضی بودن به رضایت خداوند متعال از دیگر عوامل مقابله با آثار شوم تجمل گرایی در جامعه است.اسراف و تبذیر، تجمل گرایی و رفاه زندگی از معضلات جدی و چالش های خطرناکی است که تکامل و تعالی جامعه اسلامی را هدف قرار داده است و اگر هر چه سریع تر برای از میان برداشتن و مقابله با این معضلات چاره ای اندیشیده نشود، تعادل روحی و روانی افراد جامعه به هم خورده می شود و به منافع ملی نیز آسیب های جدی وارد خواهد شد.

منبع: کیهان، فریده شریفی، کد خبر: ۸۶۸۵۵
----------------------------------
پی نوشتها:
[1] «بر مردم، روزگاری خواهد آمد که دینِ هیچ دین داری سالم نمی ماند؛ چنان که از سر کوهی به سر کوهی دیگر و از سوراخی به سوراخ دیگر برود؛ مانند آن روباهی که می خواهد بچه های خود را نجات دهد».
گفتند: چنین زمانی کی خواهد آمد؟
فرمود: «هنگامی که به معیشت و زندگی جز از راه حرام نتوان رسید. چنین زمانی مجرّد ماندن و ترک ازدواج حلال خواهد بود».
اصحاب گفتند: ای رسول خدا! همیشه ما را به ازدواج امر می فرمایی؟
فرمود: «بله، ولی وقتی چنین روزگاری فرا رسد، هلاکت فرد در دست پدر و مادر خویش است و اگر آنان نبودند پس به دست همسر و اولاد خویش و اگر نبودند به دست خویشاوندان و همسایگان او است».
گفتند: ای رسول خدا!  پدر و مادر، همسر و اولاد، خویشاوندان و همسایگان عامل هلاکت می گردند؟
فرمود: «او را شماتت و سرزنش می کنند که زندگی وسیع نداری و او را به کارها و امور دشوار و خلاف شرع تکلیف می نمایند تا آن که به جایگاه های هلاکت وارد کنند»[ابن فهد حلی(م 841ق)، احمد، التحصین فی صفات العارفین من العزلة و الخمول، ص 13، قم، مدرسة الإمام المهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، چاپ دوم، 1406ق؛ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 11، ص 388، قم، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، چاپ اول، 1408ق؛ ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج 10، ص 47، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.]