بررسی علل و آثار تجمل گرایی و اشرافیت در جامعه اسلامی - بخش نخست
تجمل گرایی به معنای رغبت کردن به تجملات و توجه به ظواهر زندگی است. تجمل گرایی نماد بارز مال پرستی است که یکی از جلوه های برجسته دنیاپرستی و مادی گرایی است. این معضل اجتماعی موجب انحراف عملی فراوانی در زندگی افراد می شود و حرکت خانواده را به سوی اهداف مقدس خود با مانع روبه رو می سازد.
بلای خانمانسوز زرق و برق تجملات
پدیده خطرناک تجمل گرایی امروزه به یکی از معضلات جدی جامعه ما تبدیل شده است. اشرافیت و تجمل گرایی در همه جا به چشم می خورد، در عروسی ها، میهمانی های خانوادگی، مراسم ختم، سالگرد تولد، ازدواج و...
خانه های چند میلیاردی، خودروهای آخرین مدلی که در خیابان های شهر تردد می کنند، خودروهایی که حتی نام آنها را کسی نمی داند نشان از بلای خانمان سوز تجمل گرایی دارد، اشرافی گری و تجمل گرایی به اشکال مختلف شهروندان را درگیر کرده و چشم و هم چشمی و فخرفروشی موجب شده که حتی کسانی که از ثروت زیادی برخوردار نیستند خود را به آب و آتش بزنند و برای اینکه از دیگران عقب نمانند به مصرف گرایی و تجمل پرستی رو بیاورند. رواج چنین پدیده خطرناکی سبب به وجود آمدن ارزش های کاذب در جامعه و ملاک تعیین جایگاه فردی و اجتماعی براساس معیارهای نادرست خواهد بود که آثار نامطلوبی در فضای کلی جامعه خواهد داشت.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل 110 قانون اساسی، سیاست های کلی خانواده را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شده است ابلاغ کردند. یکی از اصول اساسی این سیاست که موجب تقویت و ترویج سبک زندگی اسلامی و تحکیم بنیان خانواده است موضوع مبارزه با اشرافیت و تجمل گرایی و مظاهر فرهنگ غرب است که در گزارش امروز و فردای کیهان به آن پرداخته ایم.
مفهوم تجمل گرایی
تجمل گرایی به معنای رغبت کردن به تجملات و توجه به ظواهر زندگی است. تجمل گرایی نماد بارز مال پرستی است که یکی از جلوه های برجسته دنیاپرستی و مادی گرایی است. این معضل اجتماعی موجب انحراف عملی فراوانی در زندگی افراد می شود و حرکت خانواده را به سوی اهداف مقدس خود با مانع روبه رو می سازد.
دکتر «محمدهادی همایون» عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه السلام) در گفت وگو با گزارشگر روزنامه کیهان درباره پدیده ناخوشایند تجمل گرایی می گوید: «موضوع تجمل گرایی و اشرافی گری یک پدیده فرهنگی است تا اقتصادی چرا که موضوع ثروت و ثروت سازی پدیده دیگری است که اگر جامعه ای بتواند ثروت سازی کند در این حالت ثروت نقش کلیدی دارد و خوب است اما مسئله توزیع ثروت در جامعه اهمیت دارد.»
وی اضافه می کند: «در قرآن کریم از مسئله اشرافی گری و تجمل گرایی تحت عنوان اتراف یاد شده یعنی تظاهر به پولدار بودن که این مسئله ناخوشایند است و به گردنکشی در برابر حکم خداوند منجر می شود. مترفین کسانی هستند که زیر بار حکم خداوند نمی روند، با مردم ارتباط ایمانی برقرار نمی کنند و اعتقادی به احکام خداوند ندارند که نهایتاً رواج چنین پدیده ای در جامعه منجر به سقوط تمدن ها می شود.
در قرآن کریم از تمدن هایی مثال آورده شده که به دلیل اشرافی گری و تجمل گرایی به زوال و سقوط کشیده شدند.»
این استاد دانشگاه تأکید می کند: «مسئله توزیع ثروت در جامعه مسئله مهمی است چرا که اگر ناعادلانه شکل بگیرد موجب شکاف طبقاتی و رواج رفتارهای دین ستیزانه و خداستیزانه می شود. همان گونه که امیر مؤمنان حضرت علی (علیه السلام) فرمودند هیچ کاخی ساخته نمی شود مگر اینکه در کنارش کوخی ویران شده باشد، باید مسئله توزیع ناعادلانه ثروت را جدی بگیریم و به مسیری کشیده نشویم که تجمل گرایی، مصرف گرایی و اشرافی گری رواج پیدا کند چرا که این اعمال یعنی اسراف و زیاده روی از گناهان کبیره است.»
از «معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی درباره یکی از اصول اساسی سیاست های کلی خانواده که اخیراً مقام معظم رهبری ابلاغ فرمودند و مربوط به مبارزه با اشرافیت و تجمل گرایی و مظاهر فرهنگ غرب است سؤال می کنیم. وی در پاسخ به گزارشگر کیهان می گوید: «تجمل گرایی در لغت به معنای خود را زینت دادن و آراسته شدن و گرایش به زیبادوستی و خودآرایی فطری است که اگر در مسیر صحیح خود قرار گیرد امری نکوست اما اگر از راه اعتدال خارج شود و به زیاده روی و اسراف گرایش پیدا کند تبدیل به پدیده ای ناپسند و مذموم خواهد شد.»
وی به فرموده امام صادق (علیه السلام) اشاره می کند و می گوید: «إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ اَلْجَمَالَ وَ اَلتَّجَمُّلَ وَ يُبْغِضُ اَلْبُؤْسَ وَ اَلتَّبَاؤُسَ.[الکافي، ج 6، ص 440][1] همانا خداوند زیبایی و تجمل را دوست دارد و از فقر و فقرنمایی بدش می آید.
به همین دلیل خداوند وقتی به بنده اش نعمتی داد دوست دارد اثر نعمتش را ببیند که این پسندیده است اما تجمل گرایی زمانی تبدیل به یک معضل اجتماعی و پدیده ای مذموم و ناپسند می شود که به افرط کشیده شود و تمام هدف و مقصود انسان بشود و تمام تلاش افراد خودنمایی، ظاهرسازی و روی آوردن به مظاهر ظاهری و فریبنده دنیا شود.
وقتی افراد به اشرافی گری، خودنمایی و عوام فریبی روی می آورند تعادل روحی و روانی خانواده ها به هم می خورد و بنیان مقدس خانواده از هم فرو می پاشد چرا که تمام تلاش ها برای رسیدن به خانه های مجلل، وسایل زندگی لوکس، اتومبیل های مدل بالا، سفرهای خارجی و... مصرف می شود و زمانی برای پرداختن به امور معنوی باقی نمی ماند.»
آثار اجتماعی تجمل گرایی
تجمل گرایی و مصرف زدگی از معضلات بزرگ جهان امروز و از آثار روشن بی عدالتی در میان بشر معاصر است. برخی برای ارضای این عطش درونی و میل به مصرف از زندگی معنوی خود چشم پوشی کرده اند و حاضرند به هر طریق که شده زندگی مادی خود را ارتقا دهند. خانم دکتر «زهرا عباسی» استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت وگو با کیهان به مقوله ساده زیستی در مقابل تجمل گرایی اشاره می کند و می گوید: «ساده زیستی یعنی عدم وابستگی به دنیا و تجمل گرایی یعنی تعلق به دنیا و استفاده از امکاناتی که زاید است و به کارگیری آنها ضرورتی برای انسان ها ندارد. گرایش به تجملات و مصرف گرایی نشان دهنده ورود و نفوذ گرایش های شیطانی است که در اسلام فراوان توصیه شده جلوی نفوذ شیطان باید گرفته شود.»
به گفته این استاد دانشگاه، کسانی که به تجملات گرایش پیدا می کنند توقعات و انتظاراتشان نسبت به پیرامون زیاد می شود و نمی توانند بین تمایلات درونی و برونی خود هماهنگی ایجاد کنند به همین دلیل به راه خلاف، بزه و گناه می افتند و گرایش به سرقت، رشوه، ربا، کلاهبرداری و حرام خواری زیاد می شود.
وی ایجاد شکاف طبقاتی را از دیگر آثار اجتماعی تجمل گرایی عنوان می کند و می گوید: «با رواج پدیده مذموم اشرافی گری و تجمل گرایی جامعه به دو قطب فقیر و غنی تقسیم می شود که نشان دهنده اضمحلال و سقوط جامعه است چرا که فقر یکی از عواملی است که می تواند دینداری را زیر سؤال ببرد و نارضایتی را افزایش دهد. در همین رابطه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: اگر جامعه به دو قطب تقسیم شود حاکمیت اسلامی استحکام نخواهد داشت، یا در جای دیگر امیرمؤمنان (علیه السلام) می فرماید به خدا قسم که من عدالت را در جامعه برقرار خواهم کرد ولو مجبور باشم که از کسی بگیرم و به دیگری بدهم. ایشان می خواهند بدبینی به حکومت اسلامی ایجاد نشود.
مسیر خانه تا اداره فرصت مناسبی بود تا گفت وگویی با یک راننده تاکسی داشته باشم و از او درباره پدیده تجمل گرایی و رواج آن در سال های اخیر در جامعه سؤال کنم، وی در پاسخ به این سؤال می گوید: «متأسفانه در سال های اخیر پدیده مصرف گرایی و علاقه به تجملات در بین مردم افزایش پیدا کرده و رفتارهایی از بعضی افراد دیده می شود که بسیار مأیوس کننده و آزاردهنده است مثلاً مسافرانی سوار تاکسی می شوند که در دادن کرایه خود ناتوانند و تمام کرایه خود را نمی توانند بپردازند اما مسافرانی هم داشته ایم که یک روز تمام تاکسی مرا به دلیل اینکه در محدوده طرح می توانم تردد کنم کرایه کرده اند تا وسایل جشن تولد فرزند خود را تهیه کنند و متوجه می شوم هزینه هایی برای میوه، غذا، کیک، وسایل تزیینی، کادوهای مختلف و... پرداخت می کنند که غیرقابل باور است اما متقابلاً پدرانی هستند که شرمنده کودکان خود هستند و روزی خود را به سختی تأمین می کنند چه برسد به هزینه جشن تولد!» وی همچنین اضافه می کند: «خیلی از مسافران گله می کنند که چرا خداوند دعاهای ما را نمی پذیرد یا دعاهایمان بالا نمی رود و...
اما باید بدانند که همین بی عدالتی ها، افزایش فاصله فقیر و غنی، گسترش روحیه تجمل گرایی و دور شدن از ارزش های معنوی و الهی است که موجب عدم استجابت دعاها می شود... وقتی کسی از همسایه خود خبر ندارد و نمی داند آیا غذایی برای خوردن دارند یا نه؟ آیا دوستش توانسته فرزند خود را در دبستان ثبت نام کند؟ آیا فامیلش هزینه ازدواج پسرش را تهیه کرده؟ آیا همکارش هزینه درمان همسر بیمارش را تأمین کرده است؟ پس چگونه می توانیم انتظار داشته باشیم که دعاهای ما بالا برود و خداوند آنها را اجابت کند.» این راننده زحمتکش به مسئله چشم و هم چشمی هم اشاره می کند و می گوید: «متأسفانه مسئله چشم و هم چشمی هم دامن گیر برخی از خانواده ها شده و برخی از افراد به دلیل اینکه از فامیل و خویشان خود عقب نمانند به ظاهرسازی و خودنمایی روی آورده اند و برای رسیدن به خواسته های نه چندان واقعی خود دست به هر کاری می زنند.»
آراستگی آری، چشم و هم چشمی نه
این تعبیر که خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد اشاره به این حقیقت است که اگر استفاده از هرگونه زیبایی ممنوع بود، خداوند هرگز این همه زیبایی را نمی آفرید، آفرینش زیبایی ها در جهان هستی دلیل بر این است که خالق زیبایی ها آنها را دوست دارد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: مردی به خانه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) وارد شد و درخواست ملاقات داشت موقعی که حضرت می خواست با این فرد ملاقات کند به جای آینه جلوی ظرف آب بزرگی که در داخل اتاق بود ایستاد و سر و صورت خود را مرتب کرد. عایشه از مشاهده این کار به عجب آمد در مراجعت عرض کرد چرا در موقع رفتن موی خود را منظم کردید؟ فرمودند: خداوند دوست دارد که وقتی مسلمانی دیدار برادرش می رود خویشتن را برای ملاقات او بیاراید.
اسلام با ریاضت نامشروع مخالف است اما با تجمل گرایی و افراط گرایی در آراستن و زیبا کردن هم مخالف است. اسلام خواستار خوشبختی و رضایتمندی درونی بشر است ولی خوشبختی را رسیدن به بیشترین لذت ناشی از مصرف کالا و خدمات نمی بیند.
آنچه که امروزه به معنای تجمل گرایی رواج پیدا کرده گرایش به زیبایی های مصنوعی است که باعث زیاده روی و افراط و تجاوز از حدود متعارف شده است. مقام معظم رهبری در این باره می فرماید: «در مصارف گوناگون شخصی و خانوادگی، اسراف فردی صورت می گیرد، تجمل گرایی ها، چشم و هم چشمی های افراد خانواده، مرد، زن یا جوان خانواده در خرید چیزهای غیرلازم و... از موارد اسراف است.»
دکتر «محمدهادی همایون» درباره پدیده زشت و ناپسند چشم و هم چشمی هم می گوید: «یکی از پیامدهای اصلی تجمل گرایی مسئله چشم و هم چشمی و فخرفروشی است که روی اخلاق و روابط اجتماعی انسان ها تأثیر می گذارد و باعث تأثیرپذیری افراد از یکدیگر می شود.»
وی اضافه می کند: «متأسفانه برخی از افراد سریعاً تحت تأثیر افراد متکبر، فخرفروش و ظاهرساز قرار می گیرند و از آنها الگو می گیرند این افراد معمولاً ضعیف و ناتوان هستند و نمی توانند مقاومت کنند و برای اینکه خودشان را پا به پای الگوهای خود برسانند از انجام هیچ کاری غفلت نمی کنند و چه بسا که به راه انحراف و گناه کشیده شوند.»
این استاد دانشگاه به مسئله خرید فراوان، مصرف گرایی، پاساژگردی، بازارگردی به عنوان یکی از معضلات جدی جامعه و آثار و پیامد تجمل گرایی اشاره می کند و می گوید: «این افراد تلاش می کنند اکثر وقت خود را در بازارها و فروشگاه های مختلف بگذرانند تا به پوشاک، کالاها و خدماتی دست پیدا کنند که از دیگران پیشی بگیرند و در رقابت تجمل گرایی عقب نمانند. معمولاً این افراد خود را متمایز از مردم عادی می دانند و فکر می کنند که هر کاری که می خواهند می توانند انجام دهند. که متأسفانه در بسیاری از موارد هم مشاهده شده که این افراد دین ستیز و خداستیز هم می شوند و به ساحت خداوند تعرض می کنند!»
تقلید و رقابت یکی از عوامل بسیار مهم در تربیت انسان است. انسان همیشه می خواهد استانداردهای زندگی خود را بالا ببرد و موقعیت خود را با انسان های شریف و موفق هماهنگ سازد. اگر این احساس با هدایت عقل و انتخاب الگوهای مناسب و صحیح همراه باشد موجب کمال و رشد فضایل اخلاقی می شود اما اگر این خوی انسانی با تعصب و جهل و خواسته های نفسانی همراه شود نتابج زیان باری در زندگی انسان خواهد داشت و جامعه را به سوی بیراهه و انحطاط هدایت خواهد کرد.
ادامه دارد...[ بررسی علل و آثار تجمل گرایی و اشرافیت در جامعه اسلامی(بخش پایانی)]
منبع: کیهان، فریده شریفی، کد خبر: ۸۶۷۴۹.
--------------------
پی نوشت:
[1] امام صادق علیه السلام: عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ اِبْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي شُعَيْبٍ اَلْمَحَامِلِيِّ عَنْ أَبِي هَاشِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ اَلْجَمَالَ وَ اَلتَّجَمُّلَ وَ يُبْغِضُ اَلْبُؤْسَ وَ اَلتَّبَاؤُسَ.(الکافی, ج 6, ص 440) يكى از اصحاب ما گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: به راستى كه خداوند زيبايى و خودآرايى را دوست دارد و تيره بختى و تظاهر به آن را دشمن مى دارد.(ترجمه فروع کافی؛ ج 8، ص 398)
افزودن دیدگاه جدید