شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء سوم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء سوم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء سوم قرآن کریم در قالب نکته های کلیدی و معارف جزء سوم قرآن به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان تقدیم حضورتان میگردد...

آن چه در ادامه می آید سومین قسمت از گزیده معارف قرآنی است که به مناسبت ماه مبارک رمضان تنظیم و تدوین شده است. در این قسمت، آیاتی از جزء سوم قرآن کریم را محور بحث قرار داده و از چشمه همیشه جاری آن جرعه نوشی می کنیم.

توانستن غیر از مجاز بودن است

فراز اول: لَا إِکْرَاهَ فیِ الدِّینِ  قَد تَّبَینَ َ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیّ ِ (256- بقره)

در دین، هیچ اجباری نیست. همانا راه هدایت از گمراهی، کاملاً مشخص و آشکار شده است.

بسیاری با استناد به همین آیه، خود را مجاز به پذیرش و یا عدم پذیرش اصل دین و فروعات آن می دانند به این معنا که گمان می کنند اجازه دارند اصل دین را بپذیرند یا نپذیرند و یا هر کدام از فروعات دین که مایل به انجامش نبودند را به راحتی کنار گذاشته و از آن بگذرند و جالب تر اینکه خیال می کنند دیگران هم حق اعتراض به آن ها را ندارند؛ نه حق دارند آن ها را امر کنند و نه مجازند ایشان را نهی کنند.

به راستی اگر چنین تفسیر و برداشتی از آیه صحیح بود دیگر چه دلیلی داشت خداوند کسانی که دین را نپذیرفتند و یا به آن عمل نکردند را با آیات عذاب، تهدید کند؟

نکته ای که این عده از آن غفلت کرده اند این است که پیام آیه نفی جبر و اشاره به اصل اراده در خلقت انسان است. خداوند متعال انسان ها را به گونه ای خلق کرده است که در مقام عمل، توان انتخاب گزینه های مختلف و گاه مخالف را داراست. او هم می تواند عدالت بورزد و هم ظلم کند؛ هم عبادت کند و هم عصیان نماید؛ اما اینکه کدام گزینه برای او مجاز است و کدام برای او ممنوع، بحث دیگری است. یقیناً انسان اجازه ندارد گزینه ای را برگزیند که به ضرر دنیا و آخرت اوست.

اگر انسان مختار آفریده شده؛ نه برای آن است که هر کاری که دلش خواست بکند؛ بلکه او آزاد آفریده شد تا آزادانه بین درست و نادرست یکی را انتخاب کند؛[تفسیر المیزان، ج 2، ص 343] درست و نادرستی را که خدا از طریق دین (عقل سالم و نقل معتبر) بیان کرده است. اگر درست را انتخاب کرد کمال است و بهشت و اگر نادرست را برگزید سقوط است و عذاب.

دو آفتی که اجر صدقه را نابود می کنند

فراز دوم: یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنّ ِ وَ الْأَذَی  (264- بقره)

منت گذاشتن و اذیت کردن، دو خطر مهمی است که اجر صدقات را تهدید می کند. خداوند متعال در این آیه، مردم را از نابود کردن اجر صدقاتشان با منت و اذیت نهی می کند.

از این آیه به خوبی استفاده می شود که انفاق در راه خدا در صورتی در پیشگاه پروردگار مورد قبول واقع می شود که به دنبال آن منت و چیزی که موجب آزار و رنجش نیازمندان است نباشد. بنا بر این کسانی که در راه خداوند بذل مال می کنند ولی به دنبال آن منت می گذارند یا کاری که موجب آزار و رنجش اوست انجام می دهند در حقیقت با این عمل ناپسند، اجر و پاداش خود را از بین می برند.[تفسیر نمونه، ج 2، ص 317] در این بین کسی اجر می برد که بتواند کار ارزشمند خود را از این دو آفت نابودگر حفظ کند.[آیه 262 سوره بقره]

شرط مالی که انفاق می کنید

فراز سوم: یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَ لَا تَیَمَّمُواْ الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَ لَسْتُم بَِاخِذِیهِ إِلَّا أَن تُغْمِضُواْ فِیهِ وَ اعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَنیِ ٌّ حَمِیدٌ(267- بقره)

در این آیه برای اموالی که انفاق می شوند دو شرط عمده را بیان می کند. ابتدا می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید! از اموال پاکیزه ای که از طریق تجارت به دست آورده اید و از آنچه از زمین برای شما خارج کرده ایم از منابع و معادن زیر زمینی و از کشاورزی و زراعت و باغ، انفاق کنید.

سپس برای تاکید هر چه بیشتر می افزاید: به سراغ قسمت های ناپاک نروید تا از آن انفاق کنید در حالی که خود شما حاضر نیستید آن را بپذیرید، مگر از روی اغماض و کراهت.[تفسیر نمونه، ج 2، ص 332]

پس مالی که انفاق می شود هم باید از مال حلال باشد و از طریقی شرعی به دست آمده باشد و هم از نظر کیفیت باید حداقل به گونه ای باشد که اگر به خود دهنده آن را بدهند با خوشحالی آن را بگیرد.

رباخوار دیوانه است

فراز چهارم: الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَواْ لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسّ ِ  (275)

این آیه، پرده از حقیقت رباخواری برداشته و باطن آن را نمایان می کند. بر اساس این آیه، ربا، جنون آور است و ربا خوار فردیست دیوانه.

تخبیط از مس شیطان همان جن زدگی است که در گویش عامیانه به کسی گفته می شود که دیوانه شده باشد. خداوند متعال در این فراز، ربا خوار را دیوانه می خواند. باید دانست که این طرز تعبیر برای اهانت نیست؛ زیرا کلام خدا منزه از عبارت های سخیف و غیر واقع است[آیه 14 سوره طارق] بلکه این تعبیر، بیان حقیقت افرادیست که ربا می گیرند؛ چون این عده فاقد تفکر صحیح اجتماعی هستند و مسائلی مانند تعاون، همدردی، عواطف انسانی، نوع دوستی برای آن ها، مفهومی ندارد؛ بنابراین مشی او مشی دیوانگان است.[تفسیر نمونه، ج 2، ص 366]

فرق ما با آن کشیش مسیحی

فراز پنجم: ءَامَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کلُ ٌّ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ مَلَئکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَینْ َ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ  (285- بقره)

پیامبر به آنچه از پروردگارش به او نازل شده ایمان آورده و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب ها و پیامبرانش ایمان آورده اند [و بر اساس ایمان استوارشان گفتند:] ما میان هیچ یک از پیامبران او فرق نمی گذاریم.

از فرق های یک مسلمان با کسانی که دم از خدا و انبیاء پیشین و کتاب مقدس می زنند و به قرآن این آخرین کتاب آسمانی اهانت می کنند در این است که ما مسلمانان بنا به رهنمود قرآن کریم در این آیه، تمام انبیاء گذشته را که همگی فرستاده خدایند قبول داریم و به کتاب های آن ها که از جانب او هستند ایمان داریم و احترام می گذاریم؛ البته کتب یا بخش های تحریف شده ای که تولید خود بشرند از این دایره بیرونند و خارج از بحثند.

آری مؤمنان بر خلاف کسانی که می خواهند بین خدا و پیامبرانش جدایی بیفکنند و به بعضی ایمان بیاورند و بعضی را انکار کنند[آیه 150 سوره نساء] هیچ گونه تفاوتی میان رسولان الهی و کتاب های آن ها نمی گذارند و همه را از سوی خدا می دانند و همگی را محترم می شمرند.[تفسیر نمونه، ج 2، ص 398]

در قیامت عمل را حاضر می کنند نه گزارش آن را

فراز ششم: یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیرٍْ محُّْضَرًا وَ مَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ أَمَدَا بَعِیدًا (30- آل عمران)

روزی که هر کس آنچه را از کار نیک انجام داده و آنچه را از کار زشت مرتکب شده حاضر شده می یابد، و آرزو می کند که ای کاش میان او و کارهای زشتش زمان دور و درازی فاصله بود.

این آیه به صراحت بیان می دارد که در دادگاه قیامت به سبک دادگاه های دنیا که گزارش کار را می خوانند و قاضی بر اساس آن نظر می دهد عمل نمی شود بلکه در آن محکمه، خود عمل را حاضر می کنند نه گزارش آن را.

از این آیه و آیات دیگر[آیه 90 سوره نمل و آیه 55 سوره عنکبوت] به دست می آید که عمل نیز به مانند عامل، دارای روح و بدن است. آن چهره ای که در این دنیا از آن مشاهده می شود به منزله بدن است و آن چهره ای که در قیامت حاضر می شود روح و باطن اوست. بر اساس این آیه در صحنه قیامت عمل در کنار عامل حاضر می شود و چون چنین است کسی را یارای انکار و تکدیب نیست و تنها کاری که از مجرم ساخته است این است که آرزوی جدایی بین خود و عملش را داشته باشد.

اسلام، تنها دینی که خدا می پذیرد

فراز هفتم: وَ مَن یَبْتَغِ غَیرَْ الْاسْلَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فیِ الاَْخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ(85- آل عمران)

منظور از اسلام در این آیه، دینی است الهی که احکام و معارف آن بر سه پایه توحید، معاد و نبوت استوار است. این آیین در هر زمانی با توجه مقتضیات موجود، دستورات خاصی دارد که به مجموع آن اصول و این فروع اسلام گفته می شود؛ بر این اساس تمام ادیان آسمانی در زمان پیامبر همان عصر، مصداق اسلام است و تبعیت کنندگان آن نیز مسلمان و رستگار خواهند بود.

این آیه خط بطلانی است بر ادیانی که یا الهی نیستند یا اگر در دسته ادیان الهی هستند با آمدن آخرین فرستاده الهی، دیگر منسوخ شده اند.

چون در این فراز، سخن از عدم پذیرش خداوند است و اگر روش زندگی و آیین کسی را خدا قبول نکرد به معنای نگون بختی و هلاکت اوست همان گونه که در آخر آیه هشدار داد؛ این نتیجه حاصل می شود که راه های رسیدن به سعادت یکی بیشتر نیست و آن، پذیرش اسلام و حرکت بر اساس دستورات آن است و بس.