بسم الله الرّحمن الرّحیم

آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان حضرت آیت الله مصباح یزدی (دامت برکاته) در دفتر مقام معظم رهبری است که در تاریخ 1389.09.03 ایراد فرموده اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.

شرک، دشمن ترین دشمن

عید خدا

فرارسیدن عید سعید غدیر، عیدالله الأکبر را به پیشگاه مقدس ولی عصر ارواحنافداه تبریک و تهنیت عرض می کنم و برای این که در شب عید غدیر یادی از مولا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه کرده باشیم نکته ای را در رابطه با عید غدیر عرض می کنم.

ما در قنوت نماز عید فطر و نماز عید اضحی می خوانیم: «الذی جعلته للمسلمین عیدا.» از این گونه تعبیرات می توان استفاده کرد که عید فطر و عید اضحی، عید مسلمانان اند. اما در روایات از عید غدیر به عنوان عید الله الاکبر یاد شده است و این تعبیر، بار معنایی زیادی دارد. این عید، عید خداست و عید فطر عید مسلمانان. در توضیح علت این نام گذاری شاید بتوان گفت: مسلمانان در ماه رمضان یک ماه روزه می گیرند و از خداوند انتظار پاداش دارند. ایشان برای تتمیم عبادت یک ماهه، عید می گیرند و در آن روز نماز می خوانند. در واقع عید فطر مکمل یک ماه روزه داری است. از طرف دیگر خدای متعال در طول 23 سال اسلام را بر پیغمبر اکرم [صلی الله علیه وآله] نازل کرد و در طول این مدت به هر مناسبت حکمی نازل فرمود. با این حال هنوز این دین ناقص بود. اما بالاخره یک روز فرمود: الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُم .[سوره مائده، آیه 3] عید فطر روز اکمال ماه رمضان است؛ اما امروز روزی است که خدا کار خود را کامل می کند. خدا تشریع دینش را با ولایت علی علیه السلام کامل کرد. پس این عید، عیدالله است. از این رو می توان گفت: این عید حتی بر عید فطر و عید اضحی شرف دارد. از خداوند درخواست می کنیم که توفیق عبادت در این روز را هم به ما مرحمت کند. به خدا قسم! اگر امیرالمؤمنین علیه السلام گوشه چشمی به ما کند سعادت دنیا و آخرت ما تضمین می شود.

توحید، لوح فشرده اسلام

در ادامه خطبه مبارک حضرت زهرا سلام الله علیها به این عبارت رسیدیم که می فرمایند: وَ حَرَّمَ اللَّهُ الشِّرْکَ إِخْلَاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّة.[بحار الأنوار، ج 29 ص223] شروع این فراز با این جمله بود که فرمودند: «فَجَعَلَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْک» و ختم این کلام هم با این عبارت است که می فرمایند: «وَ حَرَّمَ اللَّهُ الشِّرْکَ إِخْلَاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّة». از ترتیب و تنظیم این عبارات می توان استفاده کرد که مبدأ و پایان دین توحید است. آغاز کار انبیاء مبارزه با شرک است و پایان کارشان برانداختن ریشه شرک، و آن چه انسان را به سعادت می رساند توحید است و آن چه موجب سقوط انسان می شود شرک است.

توحید معانی عمیق، غنی و لطیفی دارد که اگر آن ها را درست درک کنیم خواهیم فهمید که سرتاپای دین چیزی جز توحید نیست. مرحوم علامه طباطبایی رضوان الله علیه می فرمودند: «اگر ما همه اسلام را جمع و فشرده کنیم حاصل آن توحید خواهد شد و اگر توحید را باز کنیم تمام تفصیلات شریعت از دل آن بیرون خواهد آمد.» توحید لوح فشرده اسلام است.

توحید، یگانه راه رسیدن به دوست

یکی از نصوص قرآن که هیچ قابل تأویل نیست آیه شریف: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» است. این آیه مبین حصری قاطع و مفهومی روشن است. می فرماید: «من جن و انس را نیافریدم مگر برای پرستش من.» معنای این آیه شریف این نیست که خدا به عبادت ما احتیاج دارد. کار اصلی خدا و آن کاری که از ذات خدا برمی خیزد افاضه، رحمت و بخشش است. شاید به همین مناسبت صفت خاص خدا رحمان است که شامل هر گونه بخششی می شود. مخلوقات خداوند متعال هر کدام استعداد کمال خاصی را دارند. مثلاً درخت گردو یک اندازه می تواند رشد کند و بوته خیار یک اندازه دیگر. نمی توان توقع داشت بوته خیار به اندازه درخت گردو رشد کند. حیوانات هم هر کدام محدودیتی دارند. انسان هم حدود خاصی دارد و تا یک حدی ممکن است رشد کند. غالباً رشد و کمالاتی که انسان ها برای خود می شناسند بیشتر جنبه مادی دارد؛ مثلا قد، وزن، فعالیت های بدنی، توانایی برداشتن وزنه سنگین، توانایی خوردن غذای زیاد و ... . اما باید بدانیم که انسانیت انسان به روح اوست و توان روح انسان برای ما قابل اندازه گیری نیست. اجمالا باید بگوییم: ظرفیت روح انسان شبیه بی نهایت است و میل به بی نهایت دارد؛ یعنی نمی توان یک حد خاصی را برای آن تعیین کرد. می توان گفت: علم انسان به حدی می رسد که همه چیز را می داند و قدرتی پیدا می کند که می تواند هر کاری انجام دهد. اما این ها در واقع آثار آن کمالی است که می تواند به آن برسد. اگر بخواهیم با عبارتی به خود آن کمال اشاره کنیم، به تعبیر قرآن باید بگوییم: «قرب خدا». انسان به قدری می تواند رشد و ترقی کند که به خدا نزدیک شود (عِنْدَ مَلیکٍ مُقْتَدِر)[سوره قمر، آیه 55]. برای رسیدن به آن مقام یک راه بیشتر وجود ندارد و آن ارتباط اختیاری با خداوند است. قوام این ارتباط اختیاری به این است که خدا را حقیقتاً خدا بداند و خودش را حقیقتاً بنده خدا. اسم این ارتباط می شود «عبادت» و «بندگی». پس اگر سؤال شود که: خدا ما را برای چه کاری آفریده باید بگوییم: «برای بندگی»؛ یعنی تا بندگی و عبادت نکنیم به آن مقام نمی رسیم. بندگی کردن یعنی رابطه خود را با خدا تقویت کنیم؛ کاری کنیم که به خدا نزدیک تر شویم؛ بیشتر با خدا أنس بگیریم و بیشتر او را دوست بداریم.

شرک، دشمن رسیدن به دوست

دشمن انسان در رسیدن به این مقام عاملی است که موجب زوال روح بندگی شود؛ چون تنها عاملی که می تواند موجب رشد انسان شود و انسان را به قرب الهی برساند «روح بندگی» است. رفتن به سراغ این دشمن در فرهنگ اسلامی «شرک» نامیده می شود. اطلاق شرک به این عمل لطیفه ای دارد و آن این است که فطرت انسان نمی تواند خدا را فراموش کند. وقتی انسان سراغ دیگری می رود در حقیقت برای خدا شریک درست می کند. به هر حال دشمن ترین دشمنان برای انسان، شرک است. از این رو تمام تلاش شیطان این است که انسان را از بندگی و یگانه پرستی دور و به شرک نزدیک کند.

مراتب توحید و شرک

دو مقوله پرستش خدا و شرک به خدا مراتبی دارند که از بالای صفر شروع می شوند و تا میل به بی نهایت ادامه می یابند. گاهی در روایات برای ایمان و امثال آن مراتبی مشخص شده است؛ مثلاً در بعضی روایات آمده است که: «ایمان هفت سهم دارد» و در بعضی دیگر نقل شده که: «ایمان ده درجه دارد». این بیانات برای تفهیم به ماست و الا این سهم ها و درجات خود امتدادی دارند و از این رو قابل تقسیم اند. هر امتدادی تا بی نهایت قابل تقسیم است. پس مراتب ایمان و شرک خیلی زیاد است. همین که انسان به وجود خدا اعتراف کند، ایمان شروع می شود و تا ایمانی همچون ایمان علی (علیه السلام) ادامه می یابد. اما فاصله بین این دو تقریباً فاصله بین صفر تا بی نهایت است. شرک هم به همین صورت است؛ از اندکی شرک به خدا شروع می شود و تا پست ترین پست ها ادامه می یابد (ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلین )[سوره تین، آیه 5]. پس یک راه به بالا و به طرف خدا داریم که این سیر صعودی دارای مسیری طولانی و مراتب بسیار زیادی است، و یک راه به پائین که این سیر نزولی از مادون آنجایی که ابتدا انسان هست شروع می شود و تا پست ترین مکان ادامه می یابد (أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّة)[سوره بینه، آیه 6]. آدمی زاد در بین این دو بی نهایت واقع شده است. هدف آفرینش ما آن مقام عالی، مقام خلافت الهی و هم نشینی پیغمبر و ائمه اطهار علیهم السلام است و آنچه که از همه چیز بیشتر با آن مقام دشمنی دارد شرک است. قرآن می فرماید: لَا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ.[سوره لقمان، آیه 13] ظلم یعنی این که کسی حق دیگری را از بین ببرد. آیا حقی بالاتر از حق خدا بر بندگانش وجود دارد؟! حق خدا بر بندگانش این است که به طرف او بروند تا آن ها را به بی نهایت کمال برساند. به تعبیر عامیانه خدا حق دارد که بندگانش او را پرستش کنند. گرفتن این حق از خدا یعنی در مقام پرستش خدا برنیامدن، و این بزرگ ترین ظلم و بزرگ ترین پایمالی حق است؛ لذا می فرماید: إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ.

توحید در نیت، بالاترین مرتبه توحید

گفتیم ایمان و شرک مراتبی دارند. وقتی دقت کنیم می بینیم مراتب ضعیف ایمان با مراتبی از شرک توأم اند؛ اما هر چه یک طرف قوی تر باشد طرف دیگر ضعیف تر است. هر جا ایمان ضعیف باشد حتما در کنارش مرتبه ای از شرک هست. قرآن می فرماید: وَمَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللّهِ إِلاَّ وَهُم مُّشْرِکُونَ؛ ایمان اکثر مردم با شرک توأم است؛ چراکه ایمانشان ضعیف است. هرچه ایمان قوی تر شود شرک ضعیف تر و ریا در عبادت کمتر می شود.

برخی افراد اصلاً به نماز می ایستند برای این که دیگران ببینند! اما همه که این قدر ریاکار نیستند. برخی نمازشان را با اخلاص می خوانند؛ اما اگر دیگران خبردار شوند خوششان می آید. این هم مرتبه ای از شرک است. عبادت خالص آن است که کسی انسان را ببیند یا نبیند برای او هیچ فرقی نکند. اگر عکس العمل مردم در رفتار انسان اثرگذار باشد معلوم می شود که مرتبه ای از شرک را دارد. شرک مرتبه دیگری هم دارد که مربوط به نیت است. ما به امر خدا نماز می خوانیم؛ اما اگر خدا بگوید: «واجب است نماز بخوانی و حتی اگر نماز هم بخوانی تو را به بهشت نمی برم» و یا بگوید: «اگر نماز هم بخوانی تو را به جهنم می برم» آیا باز نماز می خوانیم؟ اگر پاسخ منفی است معلوم می شود که ما فقط برای اطاعت از خدا نماز نمی خوانیم؛ بلکه ترس از عذاب و یا شوق رسیدن به ثواب هم در نیت ما وجود دارد که این هم مرتبه ای از شرک است. نیت خالص، نیت امام سجاد علیه السلام است که می فرمود: اگر من را صدبار در جهنم بسوزانی و دوباره زنده کنی، جز راه عبادت تو، راه دیگری انتخاب نمی کنم. من بنده تو هستم و غیر از تو خدایی نمی شناسم.»

راه رسیدن به عالی ترین درجه ای که خدا برای انسان در نظر گرفته است، انجام عبادت خالص است؛ قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّین .[سوره زمر، آیه 11] انسان برای راه پیدا کردن به آن مقام باید آرام آرام از همین شرک های روشن و جلی اجتناب کند تا به تدریج آمادگی پیدا کند که از آن معانی لطیف ترش هم پرهیز کند و شبیه علی علیه السلام بگوید: مَا عَبَدْتُکَ خَوْفاً مِنْ نَارِکَ وَ لَا طَمَعاً فِی جَنَّتِکَ لَکِنْ وَجَدْتُکَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُک .[بحارالانوار، ج67 ص186] این دین خالص است. البته با کمک و عنایت علی (علیه السلام) است که می توانیم از شرک دور شویم؛ اما به هر حال راه اصلی این است که توجه مان فقط به خدا باشد.

بنده را جز بندگی نشاید

اگر سؤال شود: چرا باید بندگی کنیم؟ جواب این است که: چون بنده ایم. اگر بنده بندگی نکند چه کند؟ چراغ نورافشانی نکند پس چه کند؟ نورافشانی ذاتی نور است. ما هر وقت توانستیم از بندگی استعفا بدهیم آن وقت لازم نیست بندگی کنیم. اما تا وقتی بنده ایم باید بندگی کنیم. جالب این است که تمام عزت ما در این بندگی نهفته و بالاترین لذت هم در بندگی است. مرحوم آیت الله العظمی بهجت رضوان الله علیه می فرمود: «اگر سلاطین می دانستند که چه لذتی در نماز هست حاضر بودند دست از سلطنتشان بکشند و به دنبال نماز بروند.» مرحوم آقا میرزا حسن شیرازی وصیت کردند که تمام نمازهایشان را برایشان قضا کنند. یکی از نزدیکان از علت این وصیت سؤال می کند و ایشان می فرماید: «می ترسم لذتی که از نماز می بردم با قصد قربت منافات داشته باشد». خدا یک چنین بنده هایی هم دارد. خداوند متعال این دین را آفریده که ما راه عبادت را یاد بگیریم و از راه عبادت به قرب او برسیم. پس راه قرب او توحید و یگانه پرستی، و دشمن آن شرک است. از این رو حضرت زهرا سلام الله علیها می فرمایند: «حَرَّمَ اللَّهُ الشِّرْکَ إِخْلَاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّة؛ خداوند شرک را تحریم کرد تا ربوبیت او را خالص بدانیم.»

شرک تشریعی

شرک در ربوبیت انواعی دارد که یکی از آن ها شرک تشریعی است. قرآن درباره یهود و نصاری می فرماید: «اتَّخَذُواْ أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ؛[سوره توبه، آیه 31] اینان گرفتار مرتبه ای از شرک بودند و شرکشان این بود که عالمان و راهبانشان را رب خودشان قرار داده بودند.» از امام صادق علیه السلام سؤال می کنند: این ها چگونه بر علمایشان سجده می کردند؟ حضرت فرمودند: «به خدا قسم آن ها مردم را به عبادت خودشان دعوت نکردند؛ اما مردم در مقابل بدعت های آن ها تسلیم بودند.»[بحار الأنوار، ج 2، ص 98] این شرک در ربوبیت تشریعی است. کسی که در کنار قانون خدا قانونی وضع کند مشرک است مگر کسی که به اذن الله قانون وضع کند. در روایات آمده است که خداوند بسیاری از احکام را به پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) تفویض کرده بود و ایشان خود، آن قوانین را وضع کرد. چنین مواردی شرک نیست چراکه با تفویض و اذن الهی صورت می گیرد. همچنین اگر به ولی فقیه اجازه داده اند که برای شرایط خاص قانون موقتی وضع کند شرک نیست؛ چون ولی فقیه مأذون از طرف امام معصوم است و امام معصوم مأذون از طرف خداست؛ پس کار ولی فقیه به اذن الله است. بنابراین اگر همه مردم به کسی برای ریاست جمهوری رأی دهند تا وقتی که ولی فقیه او را نصب نکند مشروعیت ندارد. لذا امام فرمود: «اگر همه مردم به رئیس جمهوری رأی بدهند اما ولی فقیه او را نصب نکند طاغوت است و اطاعتش حرام.» حاکمیت و ربوبیت از آن خداست؛ اگر به کسی اجازه بدهد مشروعیت پیدا می کند و الا فلا؛ «قُلْ آللّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَى اللّهِ تَفْتَرُونَ؛[سوره یونس، آیه 59] بگو: آیا خداوند به شما اجازه داده، یا بر خدا افترا می بندید و از پیش خود، حلال و حرام مى کنید؟!

پس توحید در عبادت تنها راه رسیدن به آن مرتبه ای است که خداوند برای انسان در نظر گرفته است؛ از این رو باید از شرک حذر کرد. لذا حضرت زهرا سلام الله علیها می فرمایند: وَ حَرَّمَ اللَّهُ الشِّرْکَ إِخْلَاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّة.

جعلنا الله و ایاکم من الموحدین و السلام علیکم ورحمة الله .