فراهم آورى دائرة المعارف قرآن كريم، با حدود سه هزار مقاله، به زبانى علمى و نو، فرصتى است مبارك كه پس از قرن ها، دوستداران قرآن را دست داده است. دريغ بود كه اين فرصت بگذرد و بهره اى در خور از آن نصيب نشود. هر چند نفس فراهم سازى اين دائرة المعارف، خود، نعمت و بهره اى بزرگ است، بايد پذيرفت كه تلاش گسترده بانيان اين حركت نمی تواند صرفاً در قالب مقاله هاى دائرة المعارف بروز و ظهور يابد. چه بسيار رنج ها كه برده می شود تا موضوعى منقح و تميز شود، پرونده اى علمى سازمان يابد، دست نوشته هايى فراهم آيد و سرانجام مقاله اى مختصر و مفيد پديدار شود؛ اما مقاله اى كه حاصل نهايى آن همه تلاش است، نمی تواند بازتاباننده همه دريافت هاى قرآنى در آن موضوع باشد. بسيار مطالب و دريافت ها مى ماند كه حجم محدود و نيز نحوه خاص نگارش مقاله دائرة المعارفى، اقتضاى طرح آنها را ندارد.
چنين است كه مقدر و مقرر شود تا در كنار آن كار عظيم، طرحى ديگر نيز در افتد؛ طرح فراهم سازى تك نگاشت هاى قرآنى. تك نگاشت قرآنى، رساله اى است مفصل تر از مقاله دائرة المعارفى در موضوع مربوط كه حاصل تأملات و پژوهش هاى نويسنده، هيئت علمى، فراهم آورندگان پرونده علمى و ديگر كوشندگان آن مقاله را در گسترده اى وسيع تر باز می تاباند و چون به فنون خاص دائرة المعارف نگارى محدود و مقيد نيست، با مجالى مبسوطتر، وجوه آن موضوع را می شكافد.
گمان نمی رود كه ضرورت نگارش اين تك نگاشت ها بر اهل تحقيق پوشيده باشد، به ويژه آن كه چنين كارى - اگر نگوييم بى سابقه است - كم سابقه و آثار آن، بسيار گسترده و ديرپاست.
جز ارباب پژوهش و نگارش، عموم دانش پژوهان در حد مطالعات پايه اسلامى نيز می توانند از اين تك نگاشت ها بهره گيرند و به جاى مراجعه به چندين مأخذ دست چندم، به حاصل كاوش در منابع دست اول و متقن روى آورند.
طرح نگارش تك نگاشت هاى قرآنى، از اين منظر و با اين رويكرد، گامى است مبارك كه اميد می رود در كنار تدوين دائرة المعارف به مقصد نائل آيد. شايان ذكر است كه لزوماً نام مدخل هاى دائرة المعارف بر تك نگاشت ها نهاده نمی شود.
سلاست و روانى قلم، علمى بودن مطالب، استناد و اتكاى علمى و ديگر ويژگى هايى كه به اتقان محتوايى يا زبانى اثر باز می گردد، در تك نگاشت نيز، همانند مقاله مراعات می شود؛ ليكن به شرحى كه گذشت، نويسنده در تفضيل مطالب و بهره ورى از منابع، دستى گشوده تر خواهد داشت. از اين رو می توان ادعا كرد كه حتى بهره گيران از دائرة المعارف، هرگز از اين تك نگاشت ها بى نياز نخواهند بود، به ويژه آن كه در اين مجموعه به ماخذ تازه و معاصر بيشتر عنايت می شود و برخى از مطالب نوظهور در قلمرو موضوع قرآنى مورد بحث نيز مد نظر خواهند بود.
اميد است ره سپارى در اين قلمرو، هم گام با پديدسازى افقى نو در تحقيقات قرآنى، زمينه ساز حركت هاى بالنده تر و بهره جويى هاى بيشتر علمى و عملى از اين چشمه سار مبارك باشد؛ بمنه و كرمه ....
اين دفتر، تك نگاشت مقاله آخرت اثر فاضل گرامى جناب حجةالاسلام و المسلمين آقاى على خراسانى است. بر خود لازم می دانيم كه زحمات مؤلف محترم را ارج نهاده، از يكايك دانشورانى كه در فراهم آوردن اين اثر كوشيده اند، قدردانى كنيم.
يوسفى مقدم
سرپرست مركز فرهنگ و معارف قرآن
