نوروز در فقه(1)

نوروز در كتب فقهى و استدلالى

1ـ در صفحه 30 مجلّد سوّم كتاب من لا یحضره الفقیه مرحوم صدوق نقل مى كند:
اتى علی علیه السلام بهدیة النیروز فقال علیه السلام ما هذا و قالوا یا امیر المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا كل یوم نیروز، و روى انه قال علیه السلام نیروزنا كل یوم.
در روز عید نوروز براى حضرت على علیه السلام هدیه اى آوردند حضرت سؤال كردند: اینها چیست؟ عرض كردند: یا امیر المؤمنین امروز روز نوروز است و این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمودند همیشه از این كارها بكنند هر روزتان نوروز باد. و روایت شده كه حضرت فرمودند هر روز ما نوروز است.
2ـ و در صفحه 300 همان كتاب از امام صادق نقل مى كند كه:
مردى است داراى مقام و رتبه بزرگى و در روزهاى عید نوروز براى او هدایائى مى آورند و مى خواهند به وسیله آن هدایا به آن شخص نزدیك شوند و با او آشنا گردند آیا هدایا را بپذیرد یا نه؟ حضرت فرمودند: آیا اهداء كنندگان نماز مى گذراند. عرض كردم: آرى. حضرت فرمودند: آرى بپذیرد هدایا را و به آنها هم محبت كند و كمك نماید.
3ـ شیخ الطائفه محمد ابن الحسن الطوسى در التهذیب جلد 6 صفحه 678 عیناً همین حدیث را از امام صادق علیه السلام نقل مى فرماید.
4ـ در كتاب وسائل الشیعة نقل مى نماید:
و اتی على علیه السلام بهدیة النیروز فقال علیه السلام ما هذا فقالوا یا امیر المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا كل یوم نیروزاً(1).
براى حضرت على علیه السلام هدایائى آوردند حضرت سؤال كردند اینها چیست؟ گفتند هدایا و تحفه هاى عید نوروز است حضرت فرمودند همه روزها این كار انجام گردد هر روزتان نوروز باد.
معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرت فرمودند: در روز عید نوروز غسل كن و پاكیزه ترین لباست را بپوش و خود را معطر كن به بهترین عطرها و در این روز روزه بگیر.
5ـ و در كتاب شریف دعائم الاسلام جلد 2 صفحه 326 مى فرماید:
و عنه علیه السلام انه اهدى الیه فالوذج فقال: ما هذا قالوا یوم النیروز قال فنیروزاً ان قدرتم كل یوم یعنى تهادوا و تواصلوا فی الله.
براى حضرت على علیه السلام اهدائى آوردند (فالوذج)، حضرت سؤال كردند اینها براى چیست؟ عرض كردند اهدائى روز نوروز است فرمودند: هر روز را اگر مى توانید نوروز قرار دهید یعنى هر روز اهدا كنید به یكدیگر و صله بنمائید در راه خدا.
بنا بر این از این چند روایت كه در كتب فقهى و استدلالى علماء بزرگ و فقهاء عالیقدر نقل شده استفاده مى شود كه در زمان حضرت على علیه السلام هم معمول بوده روز عید نوروز به دیدار یكدیگر مى رفتند و هدایائى هم براى بزرگان مى برده اند و حضرت على علیه السلام از آنها مى پذیرفته و آنها را نهى و منع نمى نموده و عملاً مردم را به این اعمال عاطفى و محبت آمیز تشویق مى فرموده اند و این تأیید عملى آن بزرگوار از این روز است.
ابوریحان بیرونى روز عید نوروز دست از كار مى كشید.
محدث بزرگوار قمى رحمة الله در كتاب «الكنى و الالقاب» جلد 1 صفحه 78 نقل مى فرماید:
«ابوریحان بیرونى» محمد ابن احمد الخوارزمى الحكیم الریاضى الطبیب المنجم المعروف كان فیلسوفاً عالماً بالفلسفة الیونانیة و فلسفة الهنود و برع فی علم الریاضیات و الفلك بل قیل انه اشهر علماء النجوم و الریاضیات و كان معاصراً لابن سینا و بینهما مراسلات و ابحاث كان اصله من بیرون بلد فى السند.
بعد از آنكه شرح مفصلى از حالات آن مرد بزرگ و دانشمند محقق نقل مى كند و مؤلفات او را نام مى برد و اشاره اى به مسافرتهاى او براى تحصیلات عالیه مى نماید مى نویسد:
انه كان مكبا على تحصیل العلوم منفتاً على التعقیب لا یكاد یفارق یده القلم و عینه النظر و قلبه الفكر و كان مشتغلاً فی تمام الایام السنة الا یوم النیروز.
آن مرد بزرگ بسیار در تحصیل علم جدى بود و دائماً مشغول به تصنیف و تألیف كتاب بود هیچگاه قلم از دست او نمى افتاد و چشمش از مطالعه كتب و دلش از فكر و تحقیق باز نمى ایستاد و تمام روزهاى دوره سال به مطالعه و تألیف و كارهاى علمى و تحقیقى اشتغال داشت و سرگرم بود مگر روز نوروز كه آن روز را تعطیل مى كرد.
با توجه به اینكه ابوریحان مرد دانشمند و محقق دقیقى بوده و از نوابغ تاریخ به شمار مى رود و كسى بوده كه عاشق مطالعه و تدریس و تألیف بوده است قطعاً تعطیل كردن او روز عید نوروز را نمى تواند بدون دلیل و جهت منطقى باشد و مى توان یكى از دلایل اعتبار عید نوروز را اهتمام آن مرد بزرگ به این روز دانست.
استحباب غسل در روز نوروز در كتب فقهى و اجتهادى
در اكثر كتب فقهى و استدلالى یكى از اغسال مستحبه، غسل روز عید نوروز مى باشد و در كتب روائى هم روایات زیادى درباره لزوم اهتمام به غسل در روز نوروز نقل شده است كه به بعضى از آنها اشاره مى گردد:
1ـ در كتاب وسائل الشیعه جلد 2 صفحه 428 بابى را با عنوان: باب استحباب غسل یوم النیروز افتتاح فرموده و در باب روایتى نقل مى كند كه محمد بن الحسن از معلى ابن خنیس از امام صادق علیه السلام در روز نوروز كه حضرت فرمودند:
اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك
در روز عید نوروز غسل بنما و بپوش بهترین و پاكیزه ترین لباسهاى خود را.(2)
2ـ در كتاب المهذب كه از كتب فقهى قدیمه است احمد ابن فهد از معلى ابن خنیس همین روایت را نقل مى نماید.
3ـ در كتاب مصباح المتهجد مؤلف این كتاب صفحه 591 نقل مى كند عن المعلى ابن خنیس:
عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال: اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب بالطیب طیبك.
امام صادق علیه السلام فرمودند وقتى روز نوروز رسید شما غسل كن و بپوش پاكیزه ترین لباست را و خود را خوشبو كن به بهترین عطرها.
4ـ در كتاب الجامع للشرایع صفحه 33 اغسال مستحبه را ذكر مى كند دنباله او اضافه مى فرماید : و غسل یوم نیروز الفرس و غسل المولود.
5ـ علامه حلى در كتاب القواعد جلد اول صفحه 3 مى فرماید:
یستحب الغسل للجمعة من طلوع الفجر الى الزوال و الغدیر و المباهلة و عرفة و نیروز الفرس و غسل الاحرام.
مستحب است غسل روز جمعه از طلوع فجر تا اذان ظهر و غسل روز عید غدیر و روز مباهله با نصاراى نجران و روز عرفه و روز عید نوروز عجم و غسل احرام.
6ـ مرحوم شهید در كتاب الدروس صفحه 2 نقل مى فرماید: از جمله غسلهاى مستحب:
لیلة الفطر و یومی العیدین و لیلتی نصف رجب و شعبان و یوم المبعث و المولد و الغدیر و الترویة و عرفة و الدحو و المباهلة و النیروز لخبر المعلى.
ابوریحان بیرونى روز عید نوروز دست از كار مى كشید.
7ـ و در كتاب البیان صفحه 4 بعد از ذكر استحباب غسل جمعه و بحث مفصل پیرامون وقت انجام او مى فرماید:
و لیلة الفطر و العیدین و المولد و المبعث و الغدیر و الدحو و المباهلة و عرفة و الترویة و النیروز.
از جمله غسلهاى مستحب غسل شب عید فطر و روز عید فطر و قربان و روز ولادت پیامبر و مبعث آن حضرت و عید غدیر و روزهاى دحوالارض و مباهله و عرفه و ترویه و عید نوروز است.
8ـ در كتاب الذكرى مرحوم شهید در صفحه 23 مى فرماید:
و لیلة نصف رجب و المبعث مشهوران و لم یصل الینا خبر فیهما و نوروز الفرس رواه المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام.
از جمله اغسال مستحبه غسل نیمه رجب و 27 رجب مبعث پیامبر صلى الله علیه و آله مى باشد كه مشهور است. ولى خبرى به ما نرسیده و همچنین مستحب است غسل روز نوروز، روایت نموده استحباب آن را معلى بن خنیس.
9ـ مرحوم شهید ثانى در كتاب «شرح لمعه» صفحه 34 نقل مى نماید:
و كذا یستحب الغسل للجمعة و العیدین و فرادى رمضان و لیلة الفطر و لیلتی نصف رجب و شعبان و المبعث و الغدیر و المباهلة و عرفة و نیروز الفرس.
و همچنین مستحب است غسل روز جمعه و عید فطر و قربان و روزهاى فرد رمضان و شب عید فطر و شب نیمه رجب و شعبان و عید مبعث و روز غدیر و مباهله و عرفه و نوروز عجم.
10ـ در كشف اللثام جلد 1 صفحه 11 مى فرماید:
و نیروز الفرس كما فی المصباح الشیخ و الجامع لقول الصادق علیه السلام فی خبر المعلى اذا كان یوم النیروز باغتسل «الخبر».
از جمله غسلهاى مستحب غسل عید نوروز عجم است همچنانكه در مصباح شیخ و جامع نقل كرده اند به واسطه فرمایش امام صادق علیه السلام در خبرى كه معلى ابن خنیس از آن حضرت نقل كرده كه حضرت فرمودند در روز نوروز غسل انجام ده.
11ـ در كتاب حبل المتین صفحه 80 نقل مى كند:
و هی غسل العیدین و المبعث و الغدیر و النیروز و الدحو و الجمعة و المباهلة.
از جمله غسلهاى مستحب غسل روز عید فطر و عید قربان است و همچنین عید مبعث و غدیر و نوروز و دحوالارض و روز جمعه و مباهله با نصاراى نجران 25 ذى القعده الحرام.
12ـ در كتاب الحدائق جلد 4 صفحه 212 مى فرماید:
و منها الغسل یوم النیروز لما رواه الشیخ فی المصباح عن المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام قال: اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك الحدیث.
یعنى از جمله غسلهاى مستحب غسل عید نوروز است به واسطه آنكه روایت كرده شیخ در مصباح از معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام كه فرمودند وقتى روز عید نوروز رسید پس غسل كن و پاكیزه ترین لباسهایت را بپوش.
13ـ مرحوم علامه فهّامه شیخ محمد حسن در كتاب جواهر الكلام، جلد 5 صفحه 40 مى فرماید :
قلت و قد بقى زیادة على ما ذكرته و ذكر المصنف بعض الاغسال الزمانیة كغسل یوم دحو الارض و یوم نیروز الفرس و یوم تاسع ربیع و اما غسل النیروز فعلى المشهور بین المتأخرین بل لم اعثر على مخالف فیه لخبر معلى ابن خنیس عن الصادق المروى عن المصباح و مختصره اذا كان یوم النیروز فاغتسل الخبر.
باقى مانده است علاوه بر آنچه را ذكر كردیم بعضى غسلهائى كه زمان معینى دارد مانند غسل روز دحو الارض و روز نوروز عجم و روز نهم ربیع الاول و اما غسل روز عید نوروز بنابر مشهور بین علماء متأخرین مستحب است و من به فتواى مخالفى در این مورد دست نیافتم بلكه همه متأخرین اتفاق دارند بر استحباب غسل در روز نوروز به واسطه روایتى كه معلى ابن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده و در كتاب المصباح ضبط شده و مختصر آن روایت این است كه حضرت صادق علیه السلام فرمودند وقتى روز عید نوروز آمد تو غسل بنماى.
و دنباله این مطلب مرحوم صاحب جواهر روایت معلى ابن خنیس را به طور تفصیل ذكر مى كند و در خاتمه مى فرماید:
و لا وجه للمناقشة بعد ذلك فی السند و غیره كما لا وجه للمعارضة بما عن المناقب.
هیچ وجهى براى مناقشه كردن در سند و غیر سند این روایت معلى ابن خنیس نیست (یعنى سند روایت صحیح است)، كما اینكه وجهى براى تعارض بین این روایت و روایت منقول در مناقب كه از امام موسى بن جعفر علیه السلام نقل مى كند، ندارد.(3)
زیرا این روایت منقول از موسى ابن جعفر قصور از اداء مطلب دارد و صراحت ندارد و علاوه بر این حمل بر تقیه شده است كما اینكه عده اى از فقهاء، همین مسئله احتمال تقیه را در مورد این حدیث داده اند و اجمالا مرحوم صاحب جواهر از روایت معلى بن خنیس دفاع مى كند و فضیلت و برترى روز نوروز را ثابت و استحباب غسل را در آن روز فتوى مى دهد.
در روز عید نوروز براى حضرت على علیه السلام هدیه اى آوردند حضرت سؤال كردند: اینها چیست؟ عرض كردند: یا امیر المؤمنین امروز روز نوروز است و این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمودند همیشه از این كارها بكنند هر روزتان نوروز باد. و روایت شده كه حضرت فرمودند هر روز ما نوروز است.
14ـ مرحوم شیخ بهاء الدین عاملى در كتاب جامع عباسى (صفحه 11) كه رساله عملیه ایشان بوده است مى فرماید:
یازدهم از غسلهاى مستحب غسل روز نوروز است.
15ـ مرحوم سید الفقهاء و المجتهدین آیت الله العظمى سید محمد كاظم طباطبایى در عروة الوثقى جلد 1 صفحه 461 مى فرماید:
الحادى عشر الغسل یوم النیروز
یازدهم از غسلهاى مستحب غسل روز عید نوروز است.
16ـ در كتاب شریف المتهجد نقل مى كنند:
روى المعلى بن خنیس عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم صائما.. الخبر.
معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه حضرت فرمودند: در روز عید نوروز غسل كن و پاكیزه ترین لباست را بپوش و خود را معطر كن به بهترین عطرها و در این روز روزه بگیر.

منبع: نوروز چه روزیست؟، سید محمد باقر آیت میردامادى
-----------------------------
پی نوشت:
1ـ در جلد 13 كتاب حدائق صفحة 380 مى فرماید:
عن الصادق علیه السلام قال اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذلك الیوم صائماً .. الحدیث.
2ـ و در جلد 4 حدائق صفحه 212 همین روایت عیناً نقل گردیده است.
3ـ در كتاب وسائل الشیعة جلد 7 صفحه 346 مى فرماید:
محمد ابن الحسن فی المصباح عن المعلى بن خنیس عن الصادق علیه السلام فی یوم النیروز اذا كان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابك و تطیب باطیب طیبك و تكون ذالك الیوم طائما.