حضرت فاطمه از نگاه قرآن

برای درک ژرفای اقیانوس این بانوی کوثر، منبعی بهتر از قرآن و احادیث اهل بیت(علیهم السلام) نیست. در قرآن کریم آیات بسیاری به صورت تأویل بر آن حضرت منطبق شده و در روایات نیز به مقام های معنوی بی شمار ایشان توجه شده است.

در قرآن کریم از حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نامی برده نشده است، اما مفسران نزول برخی از سوره ها و آیات قرآن را در شأن آن حضرت می دانند. بر اساس برخی منابع، شأن نزول بیش از پنجاه آیه یا اختصاص به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) دارد یا مشترک بین ایشان و سایر اهل بیت(علیهم السلام) است.[۱]

البته این موارد به جز آیاتی است که درباره مؤمنان، پرهیزکاران، صالحان، اهل یقین و سایر افراد نیکوکار نازل شده است؛ زیرا در این آیات نیز یکی از افراد مورد خطاب، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) است؛ چرا که ایشان از برترین مؤمنان، صالح ترین افراد و با تقواترین زنان بوده اند و طبیعی است که در آیات یاد شده، به عنوان مهم ترین مصداق، مورد خطاب باشد.

عموم مفسران شیعه و اهل سنت سوره کوثر را در شأن حضرت فاطمه(سلام الله علیها) دانسته اند. "کَوثَر" بر وزن "فَوعَل" به معنای زیادی در کثرت است.[۲]

کوثر را خیر کثیر معنا کرده اند و چون خداوند به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید ما به تو کوثر عطا کردیم، یعنی خیر کثیر دادیم.

 از آنجا که قاسم و عبدالله، پسران رسول خدا(صلی الله علیه وآله) زود از دنیا رفتند، برخی از دشمنان رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به تحقیر و تمسخر آن حضرت پرداختند و ایشان را ابتر (کسی که نسلش ادامه ندارد) خواندند. از این رو، سوره کوثر نازل شد و ضمن اعلام بخشیدن کوثر یعنی حضرت فاطمه(سلام الله علیها) به آن حضرت، شماتت کنندگان رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را ابتر دانست.

«فخر رازی» در سبب نزول این سوره شش قول را به تفصیل آورده و گزارش هایی نقل کرده است که سخن مشترک این اقوال، تمسخر و تحقیر رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از سوی مشرکان و دشمنان بوده است. وی با بیان یکی از این اقوال می گوید: «گفته اند عاص بن وائل (پدر عمروبن عاص) به سران مشرک قریش می گفت: «محمد ابتر است و پسری ندارد که جانشین او شود و اگر رحلت کند نسل پسری او قطع شده است و شما راحت می شوید».[۳]

سپس سوره کوثر نازل شد و به مشرکان و دشمنان رسول خدا (صلی الله علیه وآله) پاسخی دندان شکن داد که اگر چه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) پسر ندارد، اما دخترش برای او خیر فراوان دارد. از آنجا که این سوره در رد قول افرادی است که آن حضرت را به نداشتن اولاد عیب می گرفتند، پس معنایش این است که به آن حضرت نسل و فرزندان بسیاری عطا می شود.

ببینید چه قدر از نسل حضرت را تا به حال به قتل رسانده اند. اما با این حال دنیا پر است از فزندان رسول خدا و سادات محترم؛ درحالی که از بنی امیه که عاص بن وائل از آن تیره بود، هیچ کس که قابل اعتنا باشد باقی نمانده است.[۴]

در برخی روایات تاریخی و برخی تفاسیر آمده روزی امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) در کودکی بیمار شدند و رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از آنان عیادت کرد و به امیرالمومنین(علیه السلام) توصیه فرمود تا برای بهبود حال آن دو نذر کند. از این رو امیرالمومنین و فاطمه(علیهماالسلام) و فضّه (کنیز آنان) نذر کردند که اگر آن دو بهبود یابند، سه روز را روزه بگیرند.

به هنگام افطار روز نخست، مسکینی در خانه ی حضرت آمد و تقاضای غذایی کرد و آنان غذای خود را به آن مسکین دادند. روز دوم هم یتیمی از آنان تقاضای غذا کرد و آنان غذای خود را به او بخشیدند و در روز سوم نیز اسیری تقاضای غذا کرد و آنان غذای خود را به او دادند و بدین  صورت، آنان سه روز روزه گرفتند، در حالی که افطار خود را در راه خدا دادند و سوره دهر، به ویژه آیات زیر در شأن آنان نازل شد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً * إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً [انسان/٨ و ٩] و غذای [خود] را با اینکه به آن علاقه [و نیاز] دارند، به مستمند و یتیم و اسیر می دهند. [و می گویند:] ما شما را برای خدا اطعام می کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم».

نزول این آیات، افتخاری دیگر برای اهل بیت و حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بود.[۵] البته برخی مفسران تمام سوره را درباره این ماجرا می دانند.[۶]

همچنین از آیات بسیار مشهور درباره رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، و اهل بیت آن حضرت که آنان را به پاکی و طهارت ستوده، آیه تطهیر است: «إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً [احزاب/۳۳] خداوند فقط می خواهد پلیدی گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد».

براساس روایات فراوانی که نقل شده است، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به حضرت فاطمه (علیها السلام) فرمود: «همسر و دو پسرت را بیاور. چون آنان را حاضر کرد، رسول خدا(صلی الله علیه وآله)، عبایی روی آنان انداخت و دست مبارک را روی آنان گذاشت و فرمود: «خدایا اینان اهل بیت من هستند، درود و برکات خود را بر آنان بفرست». یا فرمود: «اینان اهل بیت من هستند، پلیدی را از آنان دور کن و آنان را به خوبی پاک گردان». سپس این آیه نازل شد.[۷]

تاریخ زندگی بزرگان و رهبران دینی، بدون در نظرگرفتن زن یا مرد بودن شان، سراسر درس و عبرت است. از این رو هم چنان که پیامبرانی چون حضرت ابراهیم، موسی، عیسی(علیهم السلام) و سرآمد آنان حضرت محمد(صلی الله علیه وآله)، الگوی بشرند، زنانی هم چون آسیه، مریم، خدیجه و سرآمد آنان حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نیز الگوی انسان هایند.

در نتیجه:
در صورتی زندگی این بزرگان می تواند برای ما الگو باشد که از زندگی آنان آگاهی درستی داشته باشیم. بر این اساس، هر قدر آگاهی ما از زندگانی رهبران و بزرگان دینی بیشتر و دقیق تر باشد، به همان میزان بهره مندی ما از این الگوها بیشتر خواهد شد. زندگی نورانی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) نیز از این قبیل است که جا دارد به دقت بررسی شود تا سرمشق زندگی مان باشد.

منبع: استفاده شده از کتاب «فاطمه زهرا سلام الله علیها دختر رسول خدا(ص)  زنان اسوه» نوشته قاسم خانجانی.
-------------------------------------
پی نوشت:
[۱]. الخصائص الفاطمیه، کجوری، ج ٢، ص ٣٩٠.
[۲]. تفسیر الکبیر، فخر رازی، ج ٣٢، ص ١٢۴.
[۳]. تفسیر الکبیر، فخر رازی، ج ٣٢، ص ١٣٢؛/ و السیرة النبویه، ابن کثیر، ج ۴، ص ۶٠٧.
[۴]. همان ج ٣٢، ص ١٢۶.
[۵]. تفسیر سمعانی، ج ۶، ص ١٢۴؛/ و انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی، ج۵، ص ۴٢٨.
[۶]. الکشاف، زمخشری، ج ۴، ص ١۶٩.
[۷]. جامع البیان، طبری، ج ٢٢، ص ١١؛/ و المعجم الکبیر، طبرانی، ج ٣، ص۵٣؛/ و تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، ج ٣، ص ۴٩۴.