استغفار و توبه در ماه رجب

از جمله آداب ماه رجب چنان که در کتاب المراقبات آیت اللّه  میرزا جواد ملکی تبریزی آمده است، گفتن این ذکر استغفار است:
اَسْتَغْفِرُ اللّه  ذَالْجَلالِ وَ الْاِکْرامِ مِنْ جَمیعِ الذُّنُوبِ و الْآثام.
شیخ صدوق رحمه الله روایت کرده است: «اگر کسی این ذکر را در ماه رجب هزار بار بگوید، خداوند متعال می فرماید: اگر گناهان شما را نبخشم،به معنای انکار پروردگاری ام است.[1]
استغفار و طلب آمرزش از گناهان،از اهمیت به سزایی برخوردار است، تا آنجا که در قرآن کریم، خداوند تبارک و تعالی وقتی، وجود مبارک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را سبب رهایی از عذاب گنه کاران می داند، در کنار آن، استغفار را نیز سبب رهایی از عذاب معرّفی می کند و می فرماید:
وَ ما کانَ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ وَ ما کانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ. (انفال: 33)
تا تو ای پیامبر ما، در میان آنانی، خداوند آنها را عذاب نخواهد کرد و نیز مادامی که آنان، اهل استغفار هستند، خداوند عذابشان نخواهد کرد.
حبّذا عمر گران مایه که در لغو برفت!
یا رب از هر چه خطا رفت، هزار استغفار[2]
قرآن در جای دیگر در مقام اهمیت استغفار چنین می فرماید:
وَ مَنْ یَعْمَلْ سوُءا اَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللّه  یَجِدِ اللّه  غَفُورا رَحیما؛ هر که کار بدی کند و یا به خویش ستم ورزد و سپس استغفار نماید، غفران و رحمت الهی را در خواهد یافت.
مناسب است که درباره اهمیت استغفار و آثار مثبت آن برای آدمی روایاتی نقل شود:
1. علی علیه السلام فرمود: «اَلْاِسْتِغْفارُ یَمْحُو الْاَوْزارَ؛[3]  استغفار، گناهان را پاک می کند».
2. نیز فرمود: «عَجِبْتُ لِمَنْ یَقْنُطُ وَ مَعَهُ الْاِسْتِغْفارُ؛ در عجبم از کسی که نومید است، در حالی که او استغفار را دارد».[4]
3. همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «اِدْفَعُوا اَبْوابَ الْبَلایا بِالْاسْتِغْفارِ؛ درهای بلا را با استغفار ببندید»[5]
4. و نیز از آن حضرت این گونه روایت شده است:
اِنَّهُ لَیُغانُ عَلی قَلْبی وَ اِنّی لَاَسْتَغْفِرُ اللّه  فی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعینَ مَرَّة؛ گاهی قلبم را غباری می گیرد و من به همین سبب روزی هفتاد بار استغفار می کنم.[6]
امام خمینی رحمه الله در تبیین این روایت در تفسیر سوره حمد چنین می فرماید: «پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در عین حالی که یک موجود الهی بود، به ایشان نسبت می دهند که فرمود: لَیُغانُ عَلی قَلبی و اِنّی لَاَستَغْفِرُ اللّه  فی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعینَ مَرَّةً. همین معاشرت کردن با افراد ناباب، همین موجب یک کدورتی می شود. این، باز می دارد او را به همان مقدار، از آن مرتبه ای که می خواهد باشد. به همین سبب، هر روز هفتاد بار استغفار می نمود.[7]
ابیاتی از فقیه و عارف بزرگ، فیض کاشانی رحمه الله درباره اهمیت استغفار:
ز هر چه غیر یار، استغفراللّه
ز بود مستعار، استغفراللّه
دمی کان بگذرد بی یاد رویش
از آن دم بی شمار استغفراللّه
سر آمد عمر و یک ساعت ز غفلت
نگشتم هوشیار، استغفراللّه
نکردم یک سجودی در همه عمر
که آید آن به کار استغفراللّه
ز کردار بدم صد بار توبه
ز گفتارم هزار استغفراللّه
شدم دور از دیار یار ای فیض
من مهجور زار استغفراللّه

پی نوشت:
[1] المراقبات، ص 134.
[2] سعدی
[3] میزان الحکمه، ج 9، ص 4348.
[4] نهج البلاغه، حکمت 87 .
[5] مستدرک الوسائل، ج 5، ص 318.
[6] میزان الحکمه، ج 9، ص 4356.
[7] امام خمینى، تفسیر سوره حمد، ص 65.