آداب زیارت اهل بیت علیهم السلام

آداب زیارت اهل بیت علیهم السلام

در این بخش از ضیاءالصالحین، آداب زیارت اهل بیت علیهم السلام را ذکر نموده ایم. با ما همراه باشید تا با آداب زیارت اهل بیت علیهم السلام بیشتر آشنا شوید.

در روایات چه آدابی برای زیارت اهل بیت علیهم السلام ذکر شده است؟

پاسخ اجمالی

زیارت قبور ائمه معصومین علیهم السلام آثار مادّی و معنوی فراوانی در زندگی انسان دارد؛ از این رو در آموزه های دینی برای رسیدن به بهره بیشتر، آداب خاصی نیز ذکر شده است. بعنوان نمونه سفارش شده است که زائران برای حضور در حرم ها، علاوه بر تمیزی ظاهری، از پاکی درونی نیز بهره مند باشد. گفتنی است اگرچه برخی روایات در مورد آداب زیارت قبر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و یا یکی از امامان می باشد؛[«آداب سفر زیارتی امام حسین(علیه السلام)»، 49843] اما از آن جا که ائمه علیهم السلام نور واحدی هستند، و در جایی که خصوصیتی برداشت نشود، می توان این آداب را در مورد همه ی آن حضرات علیه السلام رعایت کرد.

وضو و غسل زیارت

یکی از آداب زیارت، انجام وضو و غسل قبل از ورود به حرم است: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «هر کسی امام حسین علیه السلام را زیارت و با آب فرات غسل کند، گناهان وی از بین می رود، آن گونه که از مادرش متولد شده است».[شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 2، ص 718، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق]

امام صادق علیه السلام فرمودند: «زمانی که اراده کردید به مدینه بروید، وضو بگیرید، غسل کنید و با وقار و طمأنینه (آرامش) راه بروید...».[شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 6، ص 25، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق]

ثواب وضو و غسل زیارت تا اندازه ای است که در برخی شرایط دشوار نیز به آن سفارش شده است: حسن بن زبرقان طبری به امام صادق علیه السلام گفت: گاهی به زیارت امام حسین علیه السلام می رویم و به جهت سرما یا غیر آن، غسل زیارت برای ما مشکل است، در این حال چه کار کنیم؟ امام صادق علیه السلام فرمودند: «کسی که در فرات غسل کند و امام حسین علیه السلام را زیارت نماید، برای او به اندازه‏ای‏ فضیلت منظور می‏شود که قابل شمارش نیست و زمانی که به آن جایی که غسل کرده برگردد و این بار وضو بگیرد و حضرت را زیارت کند همان ثواب و فضیلت برای او نوشته می‏شود.[ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق و مصحح، امینی، عبد الحسین، ص 188 – 189، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش]

همچنین خواندن دعا هنگام انجام غسل نیز سفارش شده است: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ اللَّهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ سَهِّلْ لِی بِهِ أَمْرِی‏»[مصباح المتهجد، ج 2، ص 718]

البته روایتی هم وجود دارد که انجام غسل را لازم نمی داند: شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: آیا زائر وقتی به زیارت قبر امام حسین علیه السلام می رود، باید غسل کند؟ حضرت فرمودند: خیر.[ کامل الزیارات، ص 187 – 188] که منظور از این روایت، واجب نبودن غسل باشد؛ نه آن که مستحب نیز نباشد.

پیاده رفتن

برای پیاده روی در مسیر زیارت ائمه علیهم السلام، ثواب های ویژه ای ذکر شده است. امام صادق علیه السلام می فرماید: «کسی که قبر امیرالمؤمنین علیه السلام را پیاده زیارت کند، خداوند برای هر قدم او (ثواب) حج و عمره می نویسد، و اگر پیاده برگردد خداوند برای هر قدم او (ثواب) دو حج و عمره را می نویسد».‏[تهذیب الاحکام، ج ‏6، ص 20]

پوشیدن لباس تمیز

پوشیدن لباس نو و تمیز در زیارت امام حسین علیه السلام، امام کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام سفارش شده است. امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه خواستید به زیارت امام حسین علیه السلام بروید، غسل کنید و لباس تمیز خود را بپوشید و سپس به سمت قبر بروید».[شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 598، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.]

در بعضی منابع روایی نیز سفارش شده است که زائر هنگام زیارت قبر امام کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام، بعد از غسل، پاکیزه ‏ترین لباس خود را بپوشد و سپس قبر آن دو امام را زیارت کند.[شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 600، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.]

رعایت ادب، وقار و خضوع و خشوع

شایسته است، زائر در طول مدت زیارت، ادب را مراعات کند و با وقار، خضوع و خشوع به زیارت برود: امام صادق علیه السلام در سفری که برای زیارت امام علی علیه السلام داشتند، بعد از غسل و تعویض لباس ها، به صفوان فرمودند: اعمالی که من انجام می دهم تو نیز انجام بده. سپس به سمت تپه های نجف رفته و فرمود: پاها را نزدیک یکدیگر بگذار(آرام و با وقار راه برو) و سر را به زیر انداز؛ زیرا برای هر قدمی که برداشته می شود، صد هزار حسنه در نامه ی اعمال ثبت شده و صدهزار گناه محو می شود و صدهزار درجه در بهشت ثبت شده و صدهزار حاجت برآورده می شود و ثواب تمام صدّیقین و شهدا ثبت می‏شود. سپس امام با سکینه و وقار و با تسبیح و تقدیس و تهلیل، حرکت کرد؛ ما هم در حالی که مشغول ذکر خدا بودیم همراه امام حرکت کردیم تا به تپه ها رسیدیم.[ابن طاوس، عبدالکریم بن احمد، فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام فی النجف، ص 94، منشورات الرضی، چاپ اول، بی تا]

اذن دخول

یکی دیگر از آداب زیارت، خواندن اذن دخول قبل از ورود به حرم ائمه علیهم السلام است؛ یکی از متن های که برای ورود در حرم معصومان علیهماالسلام سفارش شده این دعا است:

«اللَّهُمَّ إِنِّی وَقَفْتُ عَلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ بُیوتِ نَبِیک صَلَوَاتُک عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ أَنْ یدْخُلُوا إِلَّا بِإِذْنِهِ فَقُلْتَ: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیوتَ النَّبِی إِلَّا أَنْ یؤْذَنَ لَکم‏...».[کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص 276، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1418ق]

احترام به آستان مقدس

در آموزه های دینی برای آستان مقدس ائمه اطهار علیه السلام نیز احترام ویژه ای بیان شد و مصادیق متعددی برای آن ذکر شده است که شایسته است زائر در طول مدت زیارت خود این نکات را رعایت کند؛ مانند: ورود با پای راست،[ ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ص 556، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419ق] رفتن به کنار ضریح(در صورت عدم مزاحمت برای دیگران)، پشت نکردن به ضریح،[شهید اول، محمد بن مکی، المزار فی کیفیة زیارات النبی و الأئمة علیه السلام، ص 66، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، 1410ق] مسح عتبه(درگاه).[کامل الزیارات، ص 16]

خواندن زیارت نامه ها و دعاهای مأثوره

اگرچه با هر زبانی می توان با ائمه علیهم السلام سخن گفت، اما بهتر آن است که زیارت نامه های مشترک و مخصوصی خوانده شود که در منابع روایی آمده و به معصومان نسبت داده شده است؛[کامل الزیارات، ص 39 – 46، 53] مانند زیارت جامعه کبیره،[بررسی سندی زیارت جامعه کبیره»، 69541؛ «حجّت های خدا بر اهل دنیا و آخرت در زیارت جامعه»، 91879] زیارت امین الله، زیارت عاشورا،[«بررسی سند و متن زیارت عاشورا»، 8950؛ «سند شیوه های خواندن زیارت عاشورا»، 7174] زیارت اربعین،[«ثواب زیارت اربعین هنگام ازدحام جمعیت»، 69681] و...

زیارت با شناخت کامل

امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کسی جد ما، امام علی علیه السلام را با شناخت حق او زیارت کند، خداوند به جبران هر قدمی که برمی دارد، برای او ثواب یک حج و یک عمره پذیرفته شده می‏نویسد. به خدا سوگند پایی که در راه زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام آسیب بیند، طعمه آتش نمی شود، خواه پیاده باشد یا سواره».[تهذیب الاحکام، ج ‏6، ص 21]

خواندن نماز زیارت

و نیز سفارش شده است بعد از زیارت، نماز (دو و یا چند رکعت) زیارت خوانده شود.[مصباح المتهجد، ج‏ 2، ص 721]

زیارت وداع

از آداب زیارت، وداع در آخرین ساعات حضور در حرم ائمه علیهم السلام است. بر این اساس، شایسته است زائر پس از اتمام زیارت، به حرم مشرف شده و با آن حضرات علیه السلام وداع نماید و علاقه و تمایل خود را بری بازگشت دوباره اعلام کند. در روایات، زیارت نامه هایی برای وداع با رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم،[کامل الزیارات، ص 26 – 27] امام علی علیه السلام،[کامل الزیارات، ص 46 و 252] امام حسین علیه السلام،[کامل الزیارات، ص 252 – 257] و ... وارد شده است.

برداشت تربت

امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه خواستید تربت از قبر امام حسین علیه السلام بردارید، ابتدا سوره های فاتحة الکتاب، فلق، ناس، توحید، قدر و یس و آیة الکرسی را بخوانید و سپس بگویید: «اللَّهُمَّ ... وَ اجْعَلْ لِی هَذَا الطِّینَ شِفَاءً مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ لِمَنْ یسْتَشْفِی بِهِ مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ وَ مَرَضٍ وَ أَمَاناً مِنْ کلِّ خَوْفٍ اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیتِهِ اجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً وَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ شِفَاءً مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ- وَ جَمِیعِ الْأَوْجَاعِ کلِّهَا إِنَّک عَلی‏ کلِّ شَی‏ءٍ قَدِیرٌ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ التُّرْبَةِ الْمُبَارَکةِ الْمَیمُونَةِ وَ الْمَلَک الَّذِی هَبَطَ بِهَا وَ الْوَصِی الَّذِی هُوَ فِیهَا صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَلِّمْ وَ انْفَعْنِی بِهَا- إِنَّک عَلی‏ کلِّ شَی‏ءٍ قَدِیر».[کامل الزیارات، ص 283 - 284]

تکرار زیارت در طول سال

امام صادق علیه السلام فرمود: شایسته است افراد ثروتمند 2 مرتبه و افراد فقیر 1 مرتبه در سال، قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کنند.[ تهذیب الاحکام، ج ‏6، ص 42؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 14، ص 437، باب استحباب تکرار زیاره الحسین علیه السلام بقدر الامکان، قم، مؤسسه آل البیت علیه السلام، چاپ اول، 1409ق؛ «سکونت در شهرهای مقدس و زیارتی»، 113608]