شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء نوزدهم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء نوزدهم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء نوزدهم قرآن کریم در قالب نکته های کلیدی و معارف این جزء از قرآن به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان تقدیم حضورتان میگردد...

افسوس های بی فایده

وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی‏ یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلا * یا وَیْلَتی‏ لَیْتَنی‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلا * لَقَدْ أَضَلَّنی‏ عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنی؛ (آیات 27 الی 29- سوره مبارکه فرقان)

روزی که ظالم دست خود را از روی حسرت به دندان می گزد و می گوید: ای کاش همراه با فرستاده او برای خود، راه باریکه ای به سوی هدایت دست و پا می کردم. ای و ای، کاش من فلانی را [که سبب بدبختی من شد] به دوستی نمی گرفتم؛ چون او مرا از قرآنی که برایم آمد گمراه کرد.

ظاهراً مراد از«ظالم» هر کسی است که با هدایت فرستاده الهی به راه راست نمی رود؛ هر چند که آیه در مورد ستمگران این امت و رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شده است.(ر.ک به تفسیر المیزان، ج15، ص203)

در قیامت صحنه های عجیبی رخ می دهد که بخشی از آن حسرت های بی فایده ایست که ظالمان نسبت به عمل کرد غلط خود در گذشته می خورند؛ ندامت هایی که دیگر هیچ سودی به حال آن ها ندارد. آیات مورد بحث به دو مورد از این حسرت خوردن ها اشاره دارد.

حسرت اول بعد از آن است که می بینند تنها راه نجات و سعادت راهی بود که فرستادگان الهی به مردم ارائه کردند و خود در آن راه پیش قدم شده و مردم را به آن دعوت کردند؛ ولی این ها به جای تبعیت و همراهی با رسولان حق، آن ها و راهشان را مسخره کردند و از گام نهادن در آن به شدت خودداری کردند.

حسرت دوم نسبت به دوستانی است که در دنیا برگزیدند دوستانی که به ظاهر دوست بودند اما در واقع دشمنان خطرناکی بودند که باعث گمراهی و بدبختی آن ها شدند و با آنکه دین و راهکار هدایت و سعادت در دسترس این ها قرار داشت اما آن به ظاهر دوستان آن ها را از پیروی دین منع کرده و به گناه و بازی های دنیایی مشغول کردند.

از این آیه به خوبی می توان به نقش و میزان تأثیر دوست در سعادت و شقاوت انسان پی برد؛ نقش و تأثیری که با تحقیق و تجربه ثابت شده و غیرقابل انکار است.

⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂

بتی که پرستش آن بین ما رواج دارد:

أَ رَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ (سوره مبارکه فرقان- آیه 43)؛ آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش برگزیده؟

«هوی» به معنای میل نفس به سوی خواسته های خودش است؛ بدون اینکه آن تمایلات را با عقل خود سنجیده و هماهنگ کرده باشد و مراد از «معبود گرفتن هوای نفس»؛ اطاعت و پیروی کردن آن است؛ بدون اینکه توجهی به دستورات خداوند متعال داشته باشد.(تفسیر المیزان، ج15، ص223)

آیه شریفه درباره کسانی سخن می گوید که در کنار آن خدای یکتا، خدای دیگری هم دارند که برخی اوقات و یا همیشه از دستورات او پیروی می کنند. آن خدای دیگر یا بت نتراشیده ای که پیروان زیادی هم دارد همان بت نفس ماست.

هر جا که فرمان یا همان خواست دل با حکمی از احکام الهی در ستیز شد همان جا می توان فهمید که ما خداپرستیم یا مطیع بت نفسیم. اگر دستور دین را بی محلی کردیم و در پی برآوردن خواهش دل برآمدیم شک نکنیم که بت پرستیده ایم؛ نشان به آن نشان که در دل یا به زبان می گوییم: «چون دلم می خواهد» نه «چون خدا می خواهد»

⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂

چقدر از مال خود را انفاق کنیم؟

وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً (آیه 67- سوره مبارکه فرقان)
مؤمنین که بندگان خداوند رحمانند وقتی انفاق می کنند، نه اهل زیاده روی هستند و نه بخل می ورزند؛ بلکه بین این دو راه اعتدال را بر می گزینند.

این آیه شریفه به یکی از ویژگی های مؤمنین که اعتدال و دوری از هر گونه افراط و تفریط در کارها به خصوص در مسأله انفاق است اشاره می کند.

در این فراز قرآن کریم اصل انفاق کردن را به عنوان یکی از وظایف و برنامه های قطعی مؤمنین، مسلّم گرفته و تنها مقدار پرداخت آن را به شکل توصیفی بیان می کند که: مؤمنین انفاقی عادلانه و دور از هر گونه اسراف و سخت گیری دارند؛ نه آن چنان بذل و بخشش می کنند که زن و فرزندشان گرسنه بمانند و نه آن چنان سخت می گیرند که دیگران از مواهب آن ها بهره نگیرند.(تفسیر نمونه، ج15، ص152)

در یکی از روایات اسلامی تشبیه جالبی برای «اسراف» و «اقتار» که نقطه مقابل یکدیگرند و نیز حد اعتدال شده است. بر اساس آن روایت امام صادق علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود و مشتی سنگ ریزه از زمین برداشت و محکم در دست گرفت و فرمود این همان «اقتار» و سخت گیری است؛ سپس مشت دیگری برداشت و چنان دست خود را گشود که همه آن به روی زمین ریخت و فرمود این «اسراف» است. بار سوم مشت دیگری برداشت و کمی دست خود را گشود به گونه ای که مقداری فرو ریخت و مقداری در دستش ماند و فرمود این همان «قوام» است.(الکافی، ج4، ص54)

⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂

راه تبدیل سیئات به حسنات:

إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً (آیه 70- سوره فرقان)
آنان که توبه کنند و ایمان آورند و کار شایسته انجام دهند، که خدا بدی هایشان را به خوبی ها تبدیل می کند و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

این آیه بشارتی است شگفت به کسانی که گناه کرده اند و از گذشته خود پشیمانند. در این فراز سخن از عفو بخشش نیست بلکه گامی فراتر و لطفی بیشتر به چشم می خورد و آن تبدیل گناهان به حسنات است. اگر گنه کاری واقعاً از کرده خود پشیمان شد و در عقیده و عمل خود بازنگری کرد و راه جبران و صلاح را پیش گرفت خداوند به او وعده داده که گناهانش را تبدیل به حسنات خواهد کرد.

خلاصه نظر علامه طباطبایی(رحمة الله تعالی علیه) در چگونگی تبدیل سیئات به حسنات:

گناه آن اثری است که با ارتکاب نهی خدا در نفس ایجاد شده و در آن باقی می ماند. و نیز تا ذات کسی شقی و یا آمیخته به شقاوت نباشد، هرگز مرتکب عمل زشت و گناه نمی شود و گناه و اعمال زشت از آثار شقاوت و خباثت ذات آدمی است. حال اگر چنین ذاتی با توبه؛ ایمان و عمل صالح تبدیل به ذاتی طیب و طاهر و خالی از خباثت شد؛ لازمه این تبدیل این است که آثاری هم که در سابق داشت به نام گناه، با مغفرت و رحمت خدا مبدل به آثاری شود که با نفس پاک و طیب متناسب باشد و آن این است که عنوان گناه از آن برداشته شود و عنوان حسنه و ثواب به خود بگیرد.(تفسیر المیزان، ج15، ص 243)

⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂⁂

یک نفر کشت؛ اما خدا همه را عذاب کرد:

وَ لَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابُ یَوْمٍ عَظِیمٍ * فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُواْ نَادِمِینَ * فَأَخَذَهُمُ الْعَذابُ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَةً وَ ما کانَ أَکْثَرُهُمْ مُؤْمِنین (آیات 156 الی 158 - سوره مبارکه الشعراء)
پیامبرشان حضرت صالح علیه السلام به آن ها گفت این کاری به این شتر نداشته باشید که اگر آسیبی به او رساندید گرفتار عذابی سخت خواهید شد. اما آن ها گوش نکرده و آن شتر را کشتند و بعد که عذاب قطعی را دیدند پشیمان شدند که سودی به حالشان نداشت و عذاب آن ها را فراگرفت.

نکته قابل توجه در این آیه این است که قاتل آن شتر فقط یک نفر بود؛ اما همان طور که ملاحظه می کنید خداوند متعال نفرمود «فعقرها احد منهم؛ یکی از آن ها شتر را کشت»؛ بلکه فرمود « فَعَقَرُوهَا » همه او را کشتند و بعد هم نفرمود فقط آن یک نفر عذاب شد بلکه فرمود همه آن ها به عذاب الهی گرفتار شدند .

حال سوال این است که چرا خداوند گناه یک نفر را به همه نسبت داد و همه را گرفتار عذاب کرد؟

پاسخ این سوال را امیرالمؤمنین علیه السلام داده اند آن حضرت می فرماید:

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا یَجْمَعُ النَّاسَ الرِّضَا وَ السُّخْطُ وَ إِنَّمَا عَقَرَ نَاقَةَ ثَمُودَ رَجُلٌ وَاحِدٌ فَعَمَّهُمُ اللَّهُ بِالْعَذَابِ لَمَّا عَمُّوهُ بِالرِّضَا(نهج البلاغه، خطبه 201)؛ ای مردم، جز این نیست که خشنودی و خشم است که مردم را بر محوری جمع می کند. همانا ناقه ثمود را یک نفر پی کرد و کشت؛ امّا عذاب خداوند همه را گرفت چون همگان به آن گناه رضایت دادند.