مضاربه چیست و چگونه قراردادی است؟

مضاربه چیست و چگونه قراردادی است؟

مضاربه قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین (مالک) عهده دار تامین سرمایه (نقدی) می گردد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود حاصله شریک شود.

 مضاربه در اصطلاح فقه اسلامی؛ عقد قراردادی است که به موجب آن شخص مالک به شخص دیگر (عامل) سرمایه ای می‌سپارد تا با آن تجارت کند و هر دو در سود آن شریک باشند. به بیان روشن تر؛ مضاربه عبارت است از: عقد و قراردادى که بین دو نفر منعقد و بر قرار مى شود، به این صورت که شخصى مالى را به دیگرى بدهد تا با آن تجارت و معامله کند و سود حاصله بین هر دو به نسبتى که قرار مى گذارند تقسیم گردد، و کسى که سرمایه را مى دهد مالک نام دارد و دیگرى که تجارت و خرید و فروش را انجام مى دهد عامل نام دارد. لازم به یادآورى است که دین مقدس اسلام همان گونه که به عبادات و مسائل آن عنایت و توجّه دارد، به اقتصاد و معاش عباد نیز عنایت و توجّه دارد؛ بدیهى است که اساس سعادت فرد و جامعه عبادت و بندگى توأم با کسب و کار و اقتصاد است، اساس عزّت و عظمت مسلمین، ارتباط با خالق و در کنار آن، بلکه در معیّت آن، تجارت و کار و اقتصادی عاقلانه و سالم است که فرمود: "رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ ِ وَ إیتاءِ الزَّکاة یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار"؛[نور، آیه 37] مردانى که نه تجارت و نه معامله اى آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و اداى زکات غافل نمى کند آنها از روزى مى ترسند که در آن، دل ها و چشم ها زیر و رو مى شود". "فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون"؛[جمعه، آیه 10]... و هنگامى که نماز پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید، و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید". و در روایتی آمده است: هر کس به جستجو برخیزد و روزى حلالى تحصیل کند، چنان است که از خداوند -عزّ و جلّ- صدقه دریافت کرده باشد.[کافی، ج 4، ص12، چاپ چهارم دار الکتب الإسلامیة، تهران، ‏1365 هـ ش] بدیهی است که هدف از مضاربه رونق بخشیدن به اقتصاد و به جریان انداختن ثروت ها و جلوگیرى از رکود کسب و کار و بازار مسلمانان است. هدف از مضاربه به کارگیرى نیروهاى فعال و کارآمد و جلوگیرى از عاطل و باطل ماندن انسان هاى شایسته و مسلمان است. هدف از مضاربه تحصیل سود و درآمد مشروع و حلال و جلوگیرى از ربا خوارى و اکل مال به باطل است.

در عقد مضاربه، خسارت مربوط به مالک است، ولى اگر سودى به دست آید جبران خسارت با آن مى شود، و چنانچه شرط کنند که "عامل" تمام خسارت یا مقدارى از آن را به عهده گیرد، أظهر صحّت شرط است.[توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏2، ص  303]

در این میان عامل موظف است که کلیه اسناد و مدارک مربوط به خرید و فروش و موجودی کالای موضوع مضاربه را به نحو قابل قبولی نگهداری نموده و در صورت مطالبه موسسه ارائه نماید.

عامل باید کالای موضوع مضاربه را نقداً به فروش رسانده و کلیه وجوه حاصله رادر اسرع وقت مستقیماً و بدون هیچ گونه دخل و تصرف در حساب مضاربه، وجوه دریافتی واریز نماید.

در این میان بانک ها می توانند به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش امور بازرگانی، بعنوان مالک، سرمایه نقدی (منابع) لازم را در اختیار عامل ـ. اعم از شخص حقیقی یا حقوقی قرار دهند.

لازم به ذکر است که مضاربه از جمله عقود جایز است و از این رو هر یک از طرفین اختیار فسخ قرارداد را دارند مگر این که در قرارداد شرط دیگری تعیین شده باشد.

مضاربه از جمله تسهیلات کوتاه مدت حداکثر یکساله است که موسسه بر اساس آن می تواند جهت گسترش امور بازرگانی بعنوان مالک، سرمایه نقدی لازم را برای انجام یک معامله تجاری در اختیار عامل، اعم از شخص حقیقی و حقوقی قرار دهد و در سود حاصله به توافق شریک شود.

در مضاربه نقش مالک و عامل کاملا از یکدیگر جدا بوده و تاکید و تصریح شده است که مالک فقط سرمایه را تامین نموده و به هیچ عنوان وظایف عامل را بر عهده نگیرد و در مقابل، عامل نیز تن ها وظیفه عاملیت را بر عهده دارد. 

همچنین بجز هزینه های تعیین شده در قرارداد پرداخت هرگونه وجهی از سرمایه مضاربه بابت تامین هزینه ها، جایز نبوده و برعهده عامل است.

مسئولیت عامل درحفظ سرمایه، همان مسئولیتی است که قانوناً بر عهده امین است و درقرارداد لحاظ می گردد.

گفتنی است معاملات مضاربه فقط درمواردی که خرید و فروش کالا مستلزم هیچگونه تغییرات ظاهری نباشد قابل انجام است.

شرایط مضاربه :

مضاربه ازعقود جایزه است و دارای شرایطی است :

1. صیغه مضاربه (ایجاب و قبول).
2. وجود شرایط تکلیف؛ نظیر عقل، بلوغ و اختیار در هر یک از مالک و عامل.
3. تعیین سود مالک و عامل به نسبت بر اساس توافق طرفین.
4. سرمایه در راه مشروع به کار رود.
5. سرمایه مورد مضاربه نقد و مقدار آن مشخص باشد.
6. "عامل" توانایی انجام کار را داشته باشد.

مضاربه تجارتی پاک و بابرکت است که در دین اسلام مورد تأیید قرار گرفت.

مطالب مرتبط:
فصل هیجدهم: احکام مضـاربه
فصل بیستم: احکام مضـاربه
فصل بیست و دوّم: احکام مضـاربه