چشم زخم و ارتباط آن با آیه 11 سوره تغابن

سوال:
آیا چشم زخم می تواند باعث مرگ شود؟ ارتباط آن با آیه 11 سوره تغابن چیست؟
پاسخ:
خداوند در قرآن می فرماید:«وَ إِنْ یَکادُ الَّذینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ»[1]

و کافران چون قرآن را شنیدند نزدیک بود که تو را با چشمان خود به سر درآورند و می گویند که او دیوانه است. بسیاری از مردم معتقدند در بعضی از چشمها اثر مخصوصی است که وقتی از روی اعجاب به چیزی بنگرند ممکن است آن را از بین ببرد، یا درهم بشکند، و اگر انسان است بیمار یا دیوانه کند. این مساله از نظر عقلی امر محالی نیست، چه اینکه بسیاری از دانشمندان امروز معتقدند در بعضی از چشمها نیروی مغناطیسی خاصی نهفته شده که کارایی زیادی دارد، حتی با تمرین و ممارست می توان آن را پرورش داد، خواب مغناطیسی از طریق همین نیروی مغناطیسی چشمها است. بسیاری نقل می کنند که با چشم خود، افرادی را دیده اند که دارای این نیروی مرموز چشم بوده اند، و افراد یا حیوانات یا اشیایی را از طریق چشم زدن از کار انداخته اند. لذا نه تنها نباید اصراری در انکار این امور داشت باید امکان وجود آن را از نظر عقل و علم پذیرفت. در روایات اسلامی نیز تعبیرات مختلفی دیده می شود که وجود چنین امری را اجمالا تایید می کند.

در حدیثی می خوانیم که" اسماء بنت عمیس" خدمت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) عرض کرد: گاه به فرزندان جعفر چشم می زنند، آیا" رقیه" ای برای آنها بگیرم (منظور از" رقیه" دعاهایی است که می نویسند و افراد برای جلوگیری از چشم زخم با خود نگه میدارند و آن را تعویذ نیز می گویند).

پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: نعم، فلو کان شی ء یسبق القدر لسبقه العین  " آری، مانعی ندارد، اگر چیزی می توانست بر قضا و قدر پیشی گیرد چشم زدن بود"![2]و در حدیث دیگری آمده است که امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود: پیامبر برای امام حسن و امام حسین" رقیه" گرفت، و این دعا را خواند: اعیذکما بکلمات التامة و اسماء اللَّه الحسنی کلها عامة، من شر السامة و الهامة، و من شر کل عین لامة، و من شر حاسد اذا حسد "شما را به تمام کلمات و اسماء حسنای خداوند از شر مرگ و حیوانات موذی، و هر چشم بد، و حسود آن گاه که حسد ورزد می سپارم، سپس پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) نگاهی به ما کرد و فرمود:" این چنین حضرت ابراهیم برای اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود"[3]در نهج البلاغه نیز آمده است : العین حق و الرقی حق  "چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است"[4]ذکر این نکته لازم است که هیچ مانعی ندارد این دعاها و توسلها به فرمان خداوند جلو تاثیر نیروی مرموز مغناطیسی چشمها را بگیرد همانگونه که دعاها در بسیاری از عوامل مخرب دیگر اثر می گذارد و آنها را به فرمان خدا خنثی می کند. این نیز لازم به یادآوری است که قبول تاثیر چشم زخم به طور اجمال به این معنی نیست که به کارهای خرافی و اعمال عوامانه در اینگونه موارد پناه برده شود که هم بر خلاف دستورات شرع است، و هم سبب شک و تردید افراد ناآگاه در اصل موضوع است، همانگونه که آلوده شدن بسیاری از حقایق با خرافات این تاثیر نامطلوب را در اذهان گذارده است.[5] اما علاوه بر دعا در دفع آن موارد دیگری نیز ذکر شده همانطور که در صحیفه رضا: تا امام ششم(علیه السلام) فرمود: صله ارحام و خلق خوش فزونی در عمرها است.[6] و نیز در کافی: به سندش تا امام باقر(علیه السلام) که صله ارحام اعمال را پاک کند و بلا را دفع کند و اموال را افزاید، و عمر را دراز کند، و روزی را فراوان سازد، و دوستی در خاندان اندازد.[7] و نیز حضرت رسول صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: باز داشتن خود را از بدی، و دوری از شرور به منزله صدقه است (صدقه بر طبق اخبار باعث طول عمر و دفع آفات و بلیات و سبب برکت مال و وسعت رزق و دیگر آثار است، ترک شر و دوری از بدیها و دیگر معاصی مانند صدقه است در ثمرات مذکوره و غیر آن ثمرات از فوائد صدقه دادن، و خلاصه سبب آسایش خود و مردم است)[8]  شنیدم ابو عبد اللَّه صادق(علیه السلام) گفت: اگر بنده مؤمن سه خصلت را رعایت کند، باعث طول عمر و بقای نعمت او خواهد بود. من پرسیدم: آن سه خصلت کدام است؟ ابو عبد اللَّه گفت: طول دادن رکوع و سجده نماز. طول دادن صرف غذا، موقعی که (با دیگران) بر سر خوان غذای خود باشد، و خدمت و احسان به شایستگان و نجیبان.[9]

اما در مورد ارتباط این بحث با آیه 11 سوره تغابن توضیحاتی داریم که خدمتتان عرض می کنیم: بدون شک همه حوادث این عالم به اذن خدا است، چرا که به مقتضای" توحید افعالی" در تمام عالم هستی چیزی بدون اراده حق تحقق نمی یابد، ولی از آنجا که مصائب همیشه به صورت یک علامت استفهام در اذهان جای داشته بالخصوص روی آن تکیه شده است.

البته منظور از اذن در اینجا همان اراده تکوینی خداوند است، نه اراده تشریعی.

در اینجا سؤال مهمی مطرح است و آن اینکه: بسیاری از این مصائب به وسیله ظلم ظالمان و اراده جباران رخ می دهد، و یا اینکه خود انسان بر اثر کوتاهی و ندانم کاری، و یا ارتکاب خلاف، گرفتار آن می شود، آیا اینها همه به اذن خدا است؟! در پاسخ این سؤال باید گفت از مجموع آیاتی که در باره مصائب در قرآن مجید آمده است برمی آید که مصائب بر دوگونه است: مصائبی که با طبیعت زندگی انسان سرشته شده، و اراده بشر کمترین تاثیری در آن ندارد، مانند مرگ و میر و قسمتی از حوادث دردناک طبیعی. دوم مصائبی که انسان به نحوی در آن نقشی داشته است. قرآن در باره دسته اول می گوید همه به اذن خدا روی می دهد، و در باره قسم دوم می گوید به خاطر اعمال خودتان دامانتان را می گیرد بنابر این کسی نمی تواند به این بهانه که تمام مصائب از سوی خدا است در مقابل ظالمان سکوت کرده، به مبارزه برنخیزد، و نیز نمی تواند به این بهانه دست از مبارزه با بیماریها و آفات و مبارزه با فقر و جهل بردارد.[10]

منبع: منبع: پایگاه حوزه، شماره 17736
--------------------------------
پی نوشت:
[1] سوره قلم آیه 51.
[2] مجمع البیان" جلد 10 صفحه 341.
[3] نور الثقلین" جلد 5 صفحه 400.
[4] نهج البلاغه" کلمات قصار جمله 400 (این حدیث در صحیح بخاری جلد 7 صفحه 171 باب العین حق نیز به این صورت نقل شده است العین حق) در" المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی" همین معنی از منابع مختلفی نقل شده است (جلد 4 صفحه 451).
[5] تفسیر نمونه، ج 24، ص: 427 و ص: 428.
[6] آداب معاشرت-ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج 1، ص: 63.
[7] آداب معاشرت-ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج 1، ص: 75.
[8] طرائف الحکم یا اندرزهای ممتاز، ترجمه ج 1، ص: 122ش 222.
[9] گزیده کافی، ج 3، ص: 111.
[10] تفسیر نمونه، ج 24، ص: 198.