معرفی و شهادت اصحاب امام حسین (علیه السلام)/بخش اول

شهادت اصحاب امام حسین (علیه السلام)
عمربن سعد نزدیک به یاران امام شد و ذوید(1) را صدا کرد و گفت: پرچم را نزدیک آر، او پرچم را نزدیک آورد، پس عمربن سعد تیر را بر کمان نهاد و به سوی یاران امام انداخت و گفت: گواه باشید که من اول کسی بودم که به سوی آنان تیر انداختم!! سپس دیگران نیز تیر بر کمان نهاده و اصحاب امام را نشانه رفتند(2)، که بعد از این اقدام، کسی از یاران امام حسین (علیه السلام) نماند که از آن تیرها به او اصابت نکرده باشد، و همین امر باعث شد تا پنجاه تن از یاران امام حسین (علیه السلام) به شهادت برسند.(3)
پس امام (علیه السلام) به یارانش فرمود: این تیرها فرستادگان این جماعت است! بپا خیزید و بشتابید به سوی مرگی که از آن چاره ای نیست، خدای شما را بیامرزد.
پس اصحاب آن حضرت قسمتی از روز را پیکار کردند تا آن که گروه دیگری از یاران امام شهید شدند.(4)
نام های شهدای حمله اول
ابن شهر آشوب تعداد شهدای اصحاب امام را در حلمه اول، چهل نفر ذکر کرده است که نام بیست و هشت نفر از آنها را برده است و سپس می گوید: ده نفر آنها از موالی حسین (علیه السلام) و دو نفر از موالیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) بوده اند(5)، ولی ما برای آوردن ترجمه مختصری از هر کدام آنها، در اینجا نام های آنان را از کتاب «ابصار العین» سماوی ذکر می کنیم، که بعضی از آنان بر اساس نقل دیگران در حمله اول شهید نشده اند و موارد اختلاف ذیلا مذکور گردیده است:
1 - ادهم بن امیه:
از شیعیان بصره بود که در خانه ماریه(6) اجتماع می کردند، او با یزید بن ثبیط از بصره به مکه آمد و به امام (علیه السلام) پیوست.(7)
2 - امیْ بن سعد:
او از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) و از تابعین و ساکن کوفه بوده، و چون از آمدن امام حسین (علیه السلام) به کربلا آگاهی یافت، در ایام مهادنه(8) به خدمت امام حسین آمد.(9)
3 - بشر بن عمر:
او از تابعین بود و دلاوری فرزندان او در جنگ ها معروف است، در ایام مهادنه به خدمت امام (علیه السلام) آمد.(10)
4 - جابر بن حجاج:
جابر از یاران شجاع امام حسین (علیه السلام) بوده و قبل از ظهر روز عاشورا به شهادت رسید.(11)
5 - حباب بن عامر:
او در کوفه سکونت داشته و از شیعیان است، و با مسلم بن عقیل بیعت کرده و در بین راه به امام (علیه السلام) ملحق گردید.(12)
6 - جبلة بن علی:
از شجاعان کوفه و از ابتدای امر با مسلم بود و سپس نزد امام حسین (علیه السلام) آمد.(13)
7 - جنادة بن کعب:
از مکه مصاحب امام بود و او و خانواده اش به همراه امام به کربلا آمدند.(14)
8 - جندب بن حجیر کندی:
او از بزرگان و سرشناسان شیعه و از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود، و در بین راه قبل از برخورد امام با حربن یزید به خدمت آن حضرت رسید و به کربلا آمد. اهل سیر گفته اند که او در آغاز جنگ به شهادت رسید، بعضی فرزند او حجیر بن جندب را گفته اند که در همان آغاز حمله شهید شدند ولی ثابت نشده است که با پدرش شهید شده باشد.(15)
9 - جوین بن مالک:
او شیعه و در میان قبیله بنی تمیم بوده است، و با آنان برای جنگ با امام حسین (علیه السلام) بیرون آمد! و چون ابن سعد شرط  های امام را نپذیرفت، او نیز همانند گروه دیگری دست از سپاهیان کوفه کشیده و شب هنگام(16) به سوی اردوی امام کوچ کرد.(17)
10 - حارث بن امرئ القیس:
او از شجاعان بنام بود و شهرتی در جنگ ها به دست آورده بود، و با سپاه عمر بن سعد به کربلا آمده بود! و چون آنها کلام امام حسین (علیه السلام) را نپذیرفتند، به امام پیوست.(18)
11 - حارث بن نبهان:
پدر او نبهان - بنده حمزة بن عبدالمطلب - سواری شجاع بود، و فرزندش حارث از پیوستگان به امام علی و امام حسن (علیه السلام) بود و یا امام حسین (علیه السلام) به کربلا آمد و شهید شد.(19)
12 - حجاج بن بدر:
او اهل بصره است، و همان کسی است که پاسخ نامه امام (علیه السلام) را از بصره به خدمت امام در کربلا آورد؛ این نامه را امام به مسعودبن عمر نوشته بودند، و حجاج بن بدر با امام بود تا در اولین حمله پیش از ظهر عاشورا به شهادت رسید، و بعضی شهادت او را بعد از ظهر ضمن مبارزه ذکر کرده اند.(20)
13 - حلاس بن عمرو:
او و برادرش نعمان از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) هستند و حلاس در کوفه فرمانده نیروهای آن حضرت بوده است. او ابتدا با سپاه عمربن سعد به کربلا آمده بود و چون عمربن سعد شرائط امام را نپذیرفت او شبانه به اردوی امام حسین (علیه السلام) پیوست.(21)
14 - زاهر بن عمرو:
شجاعی با تجربه و دلاوری مشهور و از دوستان معروف اهل بیت (علیهم السلام) بود، او از یاران عمرو بن الحمق - صحابی معروف - بشمار می رفت، و چون زیاد بن ابیه در طلب عمرو بن الحمق برآمد، زاهر با او بود و در قول و فعل با او مصاحبت داشت، آنگاه که معاویه عمرو را تعقیب می کرد، در تعقیب زاهر نیز بود، و سرانجام عمرو بن الحمق به دست معاویه به قتل رسید و زاهر خود را پنهان می کرد، و در سال شصت هجری چون مناسک حج را بجای آورد، با امام (علیه السلام) ملاقات کرد و همراه امام به کربلا آمد.(22)
15 - زهیر بن سلیم:
انگاه که سپاه کوفه تصمیم به جنگ با امام (علیه السلام) گرفتند، او از جمله کسانی بود که شب عاشورا به خدمت امام آمد و به اصحاب آن حضرت پیوست(23) و همانند مشتاقان جنگید تا این که در حمله اول شهید شد و بعد از رسیدن به فیض شهادت به فیض دیگری نیز نائل آمد و آن این که در زیارات ناحیه مقدسه سلام بر او آمده است.(24)
16 - سالم (غلام عامر بن مسلم ):
او غلام عامر بود و در بصره سکونت داشت، و عامر از شیعیان آن شهر بشمار می رفت، و هنگامی که یزید بن ثبیط با فرزندان خود و برخی دیگر در مکه به خدمت امام (علیه السلام) آمدند، این دو نیز به همراه آنها به امام ملحق و با او به کربلا آمدند.(25)
17 - سالم بن عمرو:
او اهل کوفه و از شیعیان بود، و در ایام مهادنه که هنوز کار امام (علیه السلام) با سپاه کوفه به جنگ نیانجامیده بود، به کربلا آمد و به اصحاب امام ملحق شد.(26)
18 - سوار بن ابی حمیر:
او نیز قبل از شروع جنگ به امام و یارانش ملحق شد، و در حمله اول مجروح گردید. او را سپاه کوفه اسیر کرده و نزد عمربن سعد بردند، عمربن سعد خواست او را به قتل برساند، خویشان او که در سپاه کوفه بودند از ابن سعد خواستند که او را آزاد نماید، و چون او مجروح شده بود پس از شش ماه به شهادت رسید و در عبارت زیارت ناحیه آمده است: «السلام علی الجریح المأسور سوار بن ابی حمیر الفهمی».(27)
19 - شبیب بن عبدالله:
او دلاوری شجاع بود که با سیف و مالک فرزندان سریع به اردوی امام (علیه السلام) پیوسته است و قبل از ظهر روز عاشورا از جمله کسانی بودکه در حمله اول شهید شدند.(28)
20 - عائذ بن مجمع:
او به همراه پدرش مجمع بن عبدالله در بین راه به امام (علیه السلام) ملحق شد و حر بن یزید خواست نگذارد، امام (علیه السلام) فرمود: اینها یاران منند و نباید آنها را از این کار بازداری.
آنها به امام (علیه السلام) ملحق شدند و راهنمای آنها طرماح بود؛ و صاحب «حدائق» او را در شمار شهدای حلمه اول ذکر کرده و دیگران گفته اند با پدرش در یک جا شهید شدند و این قبل از حلمه اول در آغاز جنگ بوده است.(29)
21 - عامر بن مسلم:
از اهل بصره و از شیعیان بود، به همراه غلامش سالم با یزید بن ثبیط از بصره به مکه آمده و به امام (علیه السلام) ملحق گردید.(30)
22 - عبدالله بن بشیر:
او از مشاهیر دلاوران و از حامیان حق بشمار می رفت، نام او و پدرش در جنگ ها مشهور است؛ عبدالله بن بشیر با لشکر عمر بن سعد به کربلا آمد و قبل از شروع قتال به امام (علیه السلام) پیوست و در اولین حمله قبل از ظهر عاشوار به شهادت رسید.(31)
23 - عبدالله بن یزید:
او به همراه پدرش از بصره به مکه آمد و به خدمت امام (علیه السلام) رسید، سپس به همراه آن حضرت به کربلا آمده است.(32)
24 - عبیدالله بن یزید:
او نیز به همراه پدرش یزید بن ثبیط و برادش و گروهی دیگر از اهل بصره در مکه به امام (علیه السلام) ملحق شدند.(33)
25 - عبدالرحمن بن عبد الرب:
او از اصحاب رسول خدا  (صلی الله علیه و آله و سلم) و سلم و از مخلصین اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) است، هنگامی که علی (علیه السلام) در رحبه کوفه از مردم خواست کسی که در غدیر خم حاضر بوده و حدیث غدیر را شنیده بپاخیزد و شهادت دهد، او به همراه گروهی دیگر برخاسته و گفتند: از رسول خدا  (صلی الله علیه و آله و سلم) و سلم شنیدیم که می فرمود: «خدای عزوجل ولی من است و من ولی مؤمنین، پس هر کس من مولای او هستم علی مولای اوست، خدایا دوست بدار کسی را که او را دوست می دارد و دشمن بدار کسی که او را دشمن می دارد»؛ علی (علیه السلام) او را تربیت کرده و قرآن تعلیم او نموده؛ او از مکه همراه امام حسین (علیه السلام) بوده و به کربلا آمده است.(34)
26 - عبدالرحمن بن مسعود:
او و پدرش از معروفین شیعه و از شجاعان مشهور بودند، با عمربن سعد به کربلا آمدند و قبل از آغاز جنگ به خدمت امام حسین (علیه السلام) رسیدند و بر او سلام کردند و نزد امام مانده و در حمله اول به شهادت رسیدند.(35)
27 - عمر بن ضبیعه(36):
او سواری پیشتاز بود که با عمربن سعد به کربلا آمد و بعد به حلقه یاران امام (علیه السلام) پیوست.(37) این حجر در «اصابه» گفته است که عمرو بن ضبعه از نام آوران جنگ ها و مردی شجاع بوده است و افتخار درک رسول خدا  (صلی الله علیه و آله و سلم) و سلم را دارد.(38)
28 - عمار بن حسان:
از شیعیان مخلص و از شجاعان معروف بود، پدرش حسان از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود و در جنگ های جمل و صفین در راه دفاع از آن حضرت مبارزه کرد و شهید گردید. عمار از مکه در خدمت امام حسین (علیه السلام) بود و از آن حضرت جدا نشد تا در روز عاشورا در حمله اول به فیض شهادت نائل آمد.(39)
29 - عمار بن سلامه:
از اصحاب رسول خدا  (صلی الله علیه و آله و سلم) و سلم و از یاران علی (علیه السلام) در جنگ ها بود، و هنگامی که برای جنگ جمل همراه حضرت می رفتند از آن حضرت سؤال کرد: وقتی با اصحاب جمل روبرو شدی چه خواهی کرد؟ امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: آنها را به خدا و طاعت او دعوت می کنم و اگر خودداری کردند با آنها جنگ خواهم کرد، عمار گفت: آن کس که مردم را به سوی خدا خواند هرگز مغلوب نگردد. عمار بن سلامه در کربلا به خدمت امام حسین (علیه السلام) آمد و در حمله او شیهد شد.(40)
30 - قاسم بن حبیب الأزدی:
او از شیعیان کوفه بود و با سپاه عمر بن سعد به کربلا آمد، و قبل از آغاز جنگ به اردوی امام (علیه السلام) پیوست.(41)
31 - قاسط بن زهیر(42):
او از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) و از جمله یاران امام حسن (علیه السلام) بود و در کوفه ماند و در جنگ ها خصوصا در صفین حضور داشت. چون امام حسین (علیه السلام) به کربلا آمد، شبانه به آن حضرت پیوست.(43)
32 - کردوس بن زهیر:
از اصحاب علی (علیه السلام) بوده و همراه دو برادرش شبانه به امام حسین و کربلا پیوست.(44)
32 - کنانة بن عتیق(45):
او از پهلوانان کوفه و از زمره زاهدان و قاریان قرآن است. در کربلا به خدمت امام حسین (علیه السلام) آمده و در حلمه اول شهید شد، و بعضی شهادت او را بعد از حمله اول ذکر کرده اند.(46)
34 - مسلم بن کثیر:
از تابعین کوفه و از یاران امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود و در یکی از جنگ ها یک پای او آسیب دید و معلول شد، و شاید به همین جهت او را «اعراج» می گفتند. هنگامی که امام حسین (علیه السلام) به کربلا وارد شد، از کوفه به سوی آن حضرت حرکت کرد و در کنار او به شهادت رسید.(47)
35 - مسعود بن حجاج:
او و فرزندش از شیعیان معروف و از شجاعان مشهور بودند، و در ایام مهادنه به کربلا آمده خدمت امام (علیه السلام) رسیدند و نزد امام ماندند و هر دو در اولین حمله به فیض شهادت رسیدند.(48)
36 - مقسط بن زهیر:
او و دو برادرش از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) و از مجاهدان پیشتاز آن حضرت در جنگ های جمل و صفین و نهروان بودند. چون امام حسین (علیه السلام) به کربلا آمد، شبانه به خدمت آن حضرت رسیده و به فیض شهادت نائل شد.(49)
37 - نصر بن ابی نیزر(50):
پدر او از فرزندان ملوک عجم یا از اولاد نجاشی است و فرزند او - نصر - بعد از امام علی و امام حسن (علیهما السلام) در خدمت امام حسین (علیه السلام) بود، و از مدینه همراه حضرت به مکه آمد و از آنجا به کربلا، و در آنجا به شهادت رسید. ابتدا سواره بود ولی اسب او را پی کردند، و در حمله اول به شهادت رسید.(51)
38 - نعمان بن عمرو الراسبی:
او و برادرش از اهل کوفه و از اصحاب علی (علیه السلام) هستند، چون عمر بن سعد سخنان امام را نپذیرفت، شبانه به خدمت آن حضرت آمد و در کنار او به شهادت رسید.(52)
39 - نعیم بن عجلان:
او و دو برادرش نضر و نعمان هر سه از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) بشمار می رفتند، و در جنگ صفین در رکاب آن حضرت بودند و از شجاعان و از شعرا بشمار می رفتند، نضر و نعمان از دنیا رفتند و نعیم در کوفه باقی ماند؛ چون امام حسین (علیه السلام) به سوی عراق آمد او به خدمت ایشان رسید و در روز عاشورا به عزم جنگ پیش آمد و در حمله اول به فیض شهادت نائل آمد.(53)
40 - زهیر بن بشر الخثعمی:
صاحب مناقب او را از جمله شهدای حمله اول ذکر کرده است(54) ولی در دیگر مصادر نام او یافت نشد.
نزول نصر
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: از پدرم شنیدم که می فرمود: چون اصحاب امام (علیه السلام) با سپاه عمر بن سعد درگیر شدند و آتش جنگ برافروخته شد، به فرمان خدا فرشتگان آسمان ها بر امام حسین (علیه السلام) فرود آمدند، و این مسأله امام را بر سر دو راهی قرار داد: پیروزی بر دشمنان و یا ملاقات خدا و شهادت، و آن بزرگوار، ملاقات خدا را برگزید.(55)
استغاثه
در این هنگام امام (علیه السلام) فریاد بر آورد که:
"امَا من مُغیث یُغیثنا لوجه اللّه؟! اَما من ذاب یذبُّ عن حرم رسول الله ؟!
آیا فریاد رسی هست که ما را به خاطر خدا یاری دهد؟! آیا مدافعی هست که از حرم رسول خدا دفاع نماید ؟!"(56)

-------------------------
پی نوشتها:
1- بعضی نام این شخص را که غلام عمر بن سعد است «درید» ضبط کرده اند. (مقتل الحسین خوارزمی 2/8).
2- ارشاد شیخ مفید 2/101.
3- بحار الانوار 45/12.
4- الملهوف 42.
5- مناقب ابن شهر آشوب 4/113.
6- «ماریه» زنی از شیعیان بصره بوده و خانه او محل اجتماع و تصمیم گیری شیعیان بوده است، که قبلا نیز ذکر نمودیم.
7- ابصار العین 112. و در «وسیلة الدارین» 99 آمده است که او از اصحاب رسول خدا بوده و حدیث از ایشان نقل کرده است.
8- «مهادنه» ایامی را گویند که بین دو سپاه مذاکره بوده است و کار به جنگ نیانجامیده است.
9- ابصار العین، 114.
10- ابصار العین، 103.
11- ابصار العین، 112.
12- ابصار العین، 113. و در «وسیلة الدارین» 117 آمده است که او به میدان آمد و مبارزه کرد و شهید شد.
13- ابصار العین، 124.
14- ابصار العین، 94.
15- ابصار العین، 104.
16- تعدادی از سپاه عمر بن سعد که در حدود سی نفر بودند شب عاشورا به امام حسین پیوستند.
17- ابصار العین، 113.
18- ابصار العین، 103.
19- ابصار العین، 55.
20- ابصار العین، 122.
21- ابصار العین، 109.
22- ابصار العین، 103.
23- ابصار العین، 109.
24- نتقیح المقال 1/452.
25- ابصار العین، 111.
26- ابصار العین، 108.
27- مقتل الحسین، مقرم 254.
28- ابصار العین، 79.
29- ابصار العین، 86.
30- ابصار العین، 111.
31- ابصار العین، 101.
32- ابصار العین، 101.
33- ابصار العین، 110.
34- ابصار العین، 93.
35- ابصار العین، 112.
36- بعضی او را عمرو بن ضبعه ثبت کرده اند و در زیارت ناحیه آمده است: «السلام علی عمرو بن ضبعة الضبعی». (وسیلة الدارین 177).
37- ابصار العین، 113.
38- وسیله الدارین، 177.
39- ابصار العین، 113.
40- ابصار العین، 79.
41- ابصار العین، 109.
42- او از فرماندهان علی (علیه السلام) در جنگ صفین بوده و در جمل و نهروان در خدمت آن حضرت شرکت داشته است، و در زیارت ناحیه آمده است «السلام علی قاسط و کردوس ابنی زهیر التغلبی». (وسیلة الدارین 184).
43- ابصار العین، 114.
44- ابصار العین، 114.
45- ابن حجر در «اصابه» نقل کرده است که کنانه در جنگ احد حضور داشته و پدرش عتیق فارس رسول خدا بوده است. (وسیله الدارین 184).
46- ابصار العین، 114.
47- ابصار العین، 108.
48- ابصار العین، 112.
49- ابصار العین، 114.
50- مبرد در «کامل» او را از فرزندان ملوک عجم ذکر کرده است که رغبت به اسلام پیدا کرد و در کودکی به دست رسول خدا  (صلی الله علیه و آله و سلم) و سلم اسلام آورد. (وسیلة الدارین 199).
51- ابصار العین، 54.
52- ابصار العین، 109.
53- ابصار العین، 94.
54- مناقب ابن شهر آشوب 4/113.
55- بحار الانوار 45/12؛ و در کافی 1/465 این حدیث با کمی اختلاف از عبدالملک بن اعین از حضرت ابی جعفر باقر (علیه السلام) نقل شده است.
56- الملهوف، 49.