شرح دعای ابوحمزه ثمالی / چه زبانی برای دعا، لال می شود؟

شرح دعای ابوحمزه ثمالی / چه زبانی برای دعا، لال می شود؟

آنچه در ادامه می آید بخشی از شرح دعای ابوحمزه ثمالی در بیان آیت الله روح الله قرهی اندیشمند دینی و مدرس اخلاق در ماه مبارک رمضان است.

"دعای شریف ابوحمزه ثمالی، دعایی بسیار باعظمت است.« أَدْعُوكَ يَا سَيِّدِي بِلِسَانٍ قَدْ أَخْرَسَهُ‏ ذَنْبُهُ رَبِّ أُنَاجِيكَ بِقَلْبٍ قَدْ أَوْبَقَهُ جُرْمُهُ». آقای من! سیّد من! تو را می خوانم، به زبانی که از فرط گناه، لال گردیده است. انسان وقتی به دعا مشغول است، نشانه ی این است که زبان او را نبسته اند. گاهی زبان انسان را می بندند و لال می کنند. شاید بگوید: من که دارم حرف می زنم. بله، زبانش به همه چیز باز می شود، امّا به دعا مشغول نیست. ای بسا وسط دعا، حواسش این طرف و آن طرف باشد و با رفیقش صحبت کند و ... . یا این که در مطالب دیگر می آید، امّا در دعا حضور ندارد. می فرماید: او را لال کردند و اجازه ندادند که دعا کند. عمری می رود و می آید یک دعای کمیل، یک دعای ندبه و ... نخوانده است. گاهی فرازهایی از آن ها به گوشش می خورد، امّا ماه های مبارک می آید و می رود، ولی یک دعای افتتاح هم نخوانده است، چه برسد به ادعیّه دیگر. "

ماه مبارک رمضان برای چه کسانی ماه عذاب خواهد شد! 

اگر نعوذبالله جامعه ای به آن سمت برود إن شاءالله این طور نمی شود، ولی فرض است که اکثریّت آن ها از ماه مبارک رمضان دور شوند، اتّفاقاً آن ماه دیگر بدترین ماه برایشان خواهد شد؛ یعنی نه تنها دیگر ماه رحمت نیست، بلکه ماه عذاب برایشان خواهد بود.

درست است که ماه مبارک، نشان از لطف و محبّت و بزرگواری و عنایت و جود و کرم خداست، امّا خداوند، یکی از مهره هایی را که آن جود و کرمش را تشکیل می دهد، حال انسان ها قرار داده که با این ماه چگونه برخورد می کنید.

لذا برای همین است که فرمودند: ماه مبارک رمضان که آمد، فقط آن را با لفظ رمضان نام نبرید و حداقل شهر (ماه) برای آن به کار ببرید و بگویید: شهر رمضان. یعنی این قدر این ماه، عالی و باعظمت است که آن را شهر رمضان یا ماه مبارک باید نام برد. ما ماه محرّم الحرام، صفر المظفّر، ربیع الاوّل، ربیع الثانی، ...، رجب المرجّب و شعبان المعظّم داریم، امّا تنها ماهی که به عنوان مبارک است، ماه مبارک رمضان است.

این ماه، پروردگار عالم بریز و بپاش راه انداخته است

همه ی ماه ها ماه خداست، امّا علّت این که می گویند: این ماه، ماه خداست، برای این است که خدا در این ماه حسابی دارد رحمت را می ریزد و به تعبیر عامیانه، پروردگار عالم بریز و بپاش راه انداخته است و لحظه به لحظه آن زمان اجابت دعاست.

البته خیلی ها هم در این ماه، در زمان هایی مانند نیمه شب در مجالس دعا و مناجات جمع می شوند، تا بگویند: ما هم اهل قیام هستیم و داریم خودمان را شبیه به قائمین حقیقی می کنیم. لذا این همه دعا در شب های ماه مبارک، مانند دعای افتتاح، دعای ابوحمزه، دعای سحر و ... وارد شده است. ادعیّه ای که در شب آمده، بیشتر از ادعیّه روز است. این همه دعا برای این که انسان بلند شود و خودش را شبیه شب زنده دارانی که یک عمر است شب زنده داری می کنند، قرار دهد و بگوید: خدایا! ما هم آمدیم رنگ و بویی از آنان داشته باشیم.

پس اصل غفران در همین ماه مبارک رمضان است. یکی از مواردی که سبب می شود انسان شامل غفران الهی شود، همین شب خیزی است، یکی همین دعاها، از جمله دعای شریف و باعظمت ابوحمزه است. اوّلاً خدا دوست دارد که دائم انسان به دعا مشغول باشد.

اصلا اجابت قبل از دعاست

دعا یعنی اتّصال دائمی عبد با پروردگار عالم. دعا یعنی منقطع نبودن عبد با معبود. دعا یعنی یاد دائمی پروردگار عالم در وجود انسان. آن که دست به دعا برمی دارد و لب به دعا می گشاید، اعلان این می کند که من می خواهم دائم با تو باشم و إلّا پروردگار عالم که خودش صلاح ما را می داند و خودش می دهد و بلد است. اصلاً اجابت قبل از دعاست، «ادعونی استجب لکم» و ما این مطلب را در فرازهای قبلی دعای ابوحمزه بیان کردیم. لذا دعا یعنی من دائم به یاد تو هستم.

برای همین است که امیرالمؤمنین فرمودند: هیچ دعایی را کوچک نشمارید. این روایت در خصال شیخ صدوق آمده که فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ...أَخْفَى إِجَابَتَهُ فِي دَعْوَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَ‏ شَيْئاً مِنْ دُعَائِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ إِجَابَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ»، پروردگار عالم اجابت دعا را در دل دعا پنهان داشته است. یعنی همین که دستت را بالا می بری، همین که به یاد خدا هستی، همین که لبت به دعا گشوده می شود، اصلاً خودش اجابت است. منتها این اجابت را یا همین الآن می دهد، یا می گذارد بعداً می دهد، یا ... . این ها را در مطالب و مباحث قبلی بیان کردیم. امّا مهم این است که اجابت شده است و نباید در اصل اجابت شک کرد.

بدانید که اجابت حتمی است

در مثال مناقشه نیست و چون ما با محسوسات و ملموسات سر و کار داریم، بیان می کنیم. یک موقع می بینی مزد یک کارگری را همان موقع می دهند. یک موقع می بینی که وسط کار به او می دهند. یک موقع هم می بینی در آخر به او می دهند، امّا به هر حال مزد داده می شود.

اجابت، حتمی است. «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ...أَخْفَى إِجَابَتَهُ فِي دَعْوَتِهِ»، خدا اجابتش را در دعا مخفی کرده است. لذا می فرماید: «فَلَا تَسْتَصْغِرَنَ‏ شَيْئاً مِنْ دُعَائِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ إِجَابَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ»، پس به تحقیق، دیگر هیچ دعایی را کوچک نشمار؛ چون جای هیچ شکی در آن نیست که آن دعا اجابت می شود، امّا تو نمی دانی. به قدری مهم است که می گویند: هیچ دعایی را کوچک نشمار و خود این، یک نوع ترغیب به دعاست که انسان دائم لسان، فکر و ذهنش مشغول به دعا باشد.

دعا؛ اتّصال دائمی با معبود از ناحیه ی عبد است. آن که دائم دست و لسانش به دعاست، متّصل دائمی است و اصلاً خود این، اجابت است. لذا به فرض اگر هیچ اجابتی هم در آن نباشد چون ما در ذهن مادّی خودمان تصوّر می کنیم که اگر همین الآن فلان چیز را به ما دادند، آن، اجابت است امّا این که باعث شده که من دائم متّصل به پروردگار عالم هستم، خودش اجابت است. پس نباید دعا را کوچک شمرد.

لذا یکی از مطالب این است که اکثر مردم وقتی دعای انتهای مجالس شروع می شود، بلند می شوند و می روند. البته این که اضطراری پیش می آید، بحثش جداست. امّا باید بدانند که اصلش، همین دعاست و تمام مجلس فرعی برای آن اصل بوده است. پروردگار عالم می خواهد که ما به دعا متّصل شویم.

چه زبانی برای دعا، لال می شود؟

« أَدْعُوكَ يَا سَيِّدِي بِلِسَانٍ قَدْ أَخْرَسَهُ‏ ذَنْبُهُ رَبِّ أُنَاجِيكَ بِقَلْبٍ قَدْ أَوْبَقَهُ جُرْمُهُ». آقای من! سیّد من! تو را می خوانم، به زبانی که از فرط گناه، لال گردیده است. انسان وقتی به دعا مشغول است، نشانه ی این است که زبان او را نبسته اند. گاهی زبان انسان را می بندند و لال می کنند. شاید بگوید: من که دارم حرف می زنم. بله، زبانش به همه چیز باز می شود، امّا به دعا مشغول نیست. ای بسا وسط دعا، حواسش این طرف و آن طرف باشد و با رفیقش صحبت کند و ... . یا این که در مطالب دیگر می آید، امّا در دعا حضور ندارد. می فرماید: او را لال کردند و اجازه ندادند که دعا کند. عمری می رود و می آید یک دعای کمیل، یک دعای ندبه و ... نخوانده است. گاهی فرازهایی از آن ها به گوشش می خورد، امّا ماه های مبارک می آید و می رود، ولی یک دعای افتتاح هم نخوانده است، چه برسد به ادعیّه دیگر.

گنج هایی که حضرات معصومین علیهم السلام به ما داده اند

خوب این ادعیّه را برای چه کسی گفته اند؟! این ها گنج هایی است که حضرات معصومین به ما داده اند و می دانید که اهل جماعت این ها را ندارند. حتّی گاهی فرازهایی را از ادعیّه حضرت معصومین برداشتند و با مطالب دیگر آمیختند و چیزی درست کردند. خودشان هم اقرار می کنند که هیچ ندارند. آن وقت ما بر سر این سفره کرم نشستیم، امّا نمی توانیم بهره ببریم. لذا می فرمایند: چنین کسی، لال است، « أَدْعُوكَ يَا سَيِّدِي بِلِسَانٍ قَدْ أَخْرَسَهُ‏ ذَنْبُهُ». چرا؟ چون وقتی گناه روی گناه آمد، دیگر لسان و دست به سمت دعا نمی رود. گاهی اتّفاقاً او را از مجلس دعا بیرون می کنند. درست موقعی که دارند دعا می خوانند، کاری برای او پیش می آید. درست ایّام دعا خوابش می رود. درست برنامه ای دارد و نمی تواند در دعا بیاید و موفّق نیست. این همان جاست که از بس گناه کرده است پروردگار عالم این زبان را به دعا لال کرد. پروردگار عالم این دست را به زمین کوبید تا برای دعا بلند نشود. از بس گناه کرد. خدا نیاورد کار به جایی برسد که گاهی بعضی ها شناسنامه ای مسلمان و شیعه باشند، امّا دعا را به سخره بگیرند! ماه مبارک را به سخره بگیرند. گرچه پشت این ها یهود است. این، همان چیزی است که علیه صیام و ... در فضاهای مجازی راه انداخته اند که نهار می خوردند و عکسش را پخش می کنند و ... . بدانید این ها مسلمان نیستند، به صراحت می گویم یهودی ها و نصارای تبشیری و بهایی ها هستند، منتها امکان دارد به نام های دیگری در فضاهای مجازی بیایند و ...  و همه ی مطالب را به سخره بگیرند. پس خدا نکند که انسان از بس گناه کرده باشد، دیگر دعا را به سخره هم بگیرد.

لذا بعد بیان فرمود: «رَبِّ أُنَاجِيكَ بِقَلْبٍ قَدْ أَوْبَقَهُ جُرْمُهُ»، خدا! با دلی که از کثرت جرم، هلاک شده، با قلبی که این قدر خطا و گناه کرده که به وادی هلاکت رفته است، با تو مناجات می کنم.

وقتی این قدر به گناه مشغول باشد، قلبش هلاک می شود و دیگر هیچ چیز نمی فهمد. به صورت ظاهر هلاک ظاهری نیست و شاید در دنیا خوش و سرمست باشد و بریز و بپاش داشته باشد و با این که مردم گرفتار هستند، زندگی او خوب باشد و روز به روز بهتر هم بشود، امّا اصلاً او گرفتار است، چون قلبش هلاک شده است. قلب، حرم الهی است، امّا برای چنین کسی دیگر در دست ابلیس ملعون و شیطان رجیم و نفس دون افتاده است. لذا معلوم است که دیگر چیزی متوجّه نیست و نمی فهمد.

ورود به مجلس دعا و مهر «باطل شد» بر قلب!!!

خدا اموات را رحمت کند، آیت الله حاج شیخ محمّدتقی بروجردی اعلي اللّه مقامه الشّريف که استاد آن مرد اخلاق و مفسّر قرآن، حاج میرزا علی اصغر صفّار هرندی هم بودند، مرد عجیبی بودند و خودشان را برای تهران وقف کردند و قبر شریفشان هم در دروازه غار، در مسجد شهید هرندی است. ایشان نکته ای را بیان کرده بودند که خیلی جالب است.

مرحوم ابوی اعلي اللّه مقامه الشّريف این مطلب را تعریف می کردند، می فرمودند: حاج شیخ محمّد تقی اعلي اللّه مقامه الشّريف می فرمودند: گاهی حتّی برای این که فردای قیامت بگویند: این قلب، از بس گناه کرده است، مهر باطل شد به آن خورده است، گاهی او را در مجلس دعا می برند و می نشانند، امّا فکر و ذهن و حالش در مجلس نیست.

یکی از مجالس حالیّه که حال انسان را دگرگون می کند، عوض می کند و به سمت انسانیّت می برد، خود مجلس دعاست. امّا آیت الله حاج شیخ محمّدتقی بروجردی(اعلي اللّه مقامه الشّريف) از بس گناه کرده است و این قلب، مهر باطل خورد را دارد، او را به این مجالس هم می برند، امّا متوجّه نیست و فکرش جای دیگر است. این، خیلی درد است.

خواب غفلت، بدترین خواب است

«رَبِّ أُنَاجِيكَ بِقَلْبٍ قَدْ أَوْبَقَهُ جُرْمُهُ»، دیگراین قلب به وادی هلاکت رفته است و هیچ چیزی درک نمی کند و متوجّه نمی شود. لذا فرمود: «أَدْعُوكَ يَا رَبِّ رَاهِباً رَاغِباً رَاجِياً خَائِفاً» خدایا! قلب ما را از گناهان پاک بگردان. این گناهان هستند که عامل خواب غفلت می شوند. این که مدام تأکید دارم که دعای روز اوّل را تا می توانید، بخوانید، برای همین است، « وَ نَبِّهْنِي فِيهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِينَ». این قلب دیگر خراب شده است، مگر این که سیلی بزنند و ما را از خواب غفلت بیدار کنند. این خواب غفلت، بد خوابی است.

یکی از مواردی که سبب می شود قلب جلا پیدا کند و از خواب غفلت بیرون آید، همین دعاست و آنچه که خواب غفلت می آورد، همین گناه است. خواب غفلت باعث می شود انسان گاهی تصوّر کند که خودم می دانم. بزرگان، اولیاء و اعاظم یک لحظه هم ادّعای دانستن نکردند. آن وقت یک موقع انسان این طور غافل می شود. خدایا! این قلب را از خواب غفلت بیدار بگردان.