روزه کودکانه/ کله گنجشکی

روزه داشتن یکی از اعمال بزرگسالان است که برای کودکان جاذبه بیشمار دارد. کودک حال روحانی والدین خود را به هنگام افطار که لب باز نمی کنند تا دعایی را زیر لب زمزمه کنند، می بیند و بدان با دقت می نگرد. زمزمه های دعای سحر را در خواب و بیدار شبانه می شنود. همه اینها برای او راز بزرگی را در خود دارد و به تخیل و آمال کودک مجال جولان می دهد و برای آنکه سهمی از این بزرگی را نصیب خود سازد به اصرار از والدین خود می خواهد تا او را نیز در این کار مشارکت دهند.

در فرهنگ ما برای پاسخگویی به این نیاز و آرزوی کودکان روزه های «کله گنجشکی» یا روزه «پیوندی» معمول و متداول است و داستان یا داستان هایی مرتبط با آن به ذهن رویا پرداز کودکان پاسخ می دهد. در این نوع روزه، والدین کودک را راضی می کنند که از سحر تا اذان ظهر روزه بدارد و با اذان ظهر افطار کرده و دوباره تا اذان مغرب از خوردن و آشامیدن دست بشوید، بدین ترتیب روزه کودک، دو پاره می شود و والدین کودک با این داستان که در آخر ماه رمضان استادی پینه دوز، یا ملائک آسمان، روزه های دو پاره را به هم دوخته و از آن یک روزه کامل می سازند، او را راضی و خشنود می کنند. و این خود نشان از آن دارد که گذشتگان ما که فرهنگ و آداب و رسوم ما به جای مانده از آنان است، به درستی و علی رغم کم دانشی خود، ضمیر خیال پرداز و بدون مرز کودکانه را می شناخته اند.

همین مردم عامی ساده دل نیز برای آنکه کودک از نخستین روزه خود خاطره خوشی به همراه داشته باشد در پایان هر روز و یا در روز عید فطر هدیه ای برای وی در نظر می گرفتند که کاملاً با استطاعت خانواده هماهنگ بود. اگر خانواده کودک کشاورز یا دامدار بود، گوشه ای از باغ یا زمین کشاورزی، یا بره و گوسفندی را به وی هدیه می دادند که کودک آن را مزد روزه خود تلقی می کرد و کلیه عواید حاصل از آن هدیه نیز به او تعلق داشت و والدین در این زمینه کاملاً استقلال کودک را به رسمیت می شناختند. این رسم در میان خانواده های شهرنشین با برآوردن یکی از نیازمندی های کودک همراه بود. به هر روی والدین در این تجربه کودک را به دادن هدیه ای دلشاد و خرسند می کردند.

این روزها با حجم بسیار اطلاعاتی که رسانه ها و صدا و سیما در زمینه تربیت کودکان، یا روان شناسی آنان در اختیار مردم می گذارند، بر کسی پوشیده نیست که تشویق از اهمیتی به سزا در تربیت کودک برخوردار است. تشویق نه تنها درکودکان، که حتی در بزرگسالان و جوامع نیز می تواند برانگیزاننده رفتاری درست و اصولی، یا بر حذردارنده از فعلی نادرست و غیراصولی باشد. تشویق بر جوهره وجود آدمی -که همواره مطلوب بودن را دوست می دارد و می پسندد - استوار است. گفتن «آفرین» یا حتی نگاهی از سر تحسین، می تواند در فاعل بزرگترین حق شناسی ها را ایجاد کند، و هر چه فاعل معصوم تر و پاک نهادتر، تشویق در او کاری تر و کارسازتر. کودکی را همگان سنین شکل گیری شخصیت آدمی می دانند گاه حتی برخی از روان شناسان چنان در این زمینه پیش می روند که شخصیت کودک 5 ساله را آیینه تمام نمای بزرگسالی وی می دانند. به هر روی اگر این نظر را اندکی اغراق آمیز بدانیم با این حال نمی توانیم منکر تأثیر کودکی بر رفتار بزرگسالی افراد باشیم.

والدین به دفعات برای نهادینه کردن رفتاری در کودک خود دست به تشویق می گشایند یا با خرید هدایایی انجام عملی را ازسوی وی تضمین می کنند. درآموزه های دینی ما نیز به دفعات بر تشویق کودکان به ویژه در امور دینی تأکید شده است. برای تشویق و ترغیب کودک یا نوجوان به انجام فرایض دینی، بهترین راه دادن هدایا یا انجام اعمالی است که مورد توجه اوست. " اگر می خواهید اشتیاق به انجام کاری را در کودک خود ایجاد کنید، کاری کنید که که آن کار از نظر او تجربه ای موفق و لذت بخش باشد " تحسین و تشویق یکی از راه های ایجاد احساس لذت بخش در کودک است. در حین انجام فرایض دینی وقتی کودک یا نوجوان درانجام این اعمال احساس خوشایندی نسبت به خود داشته باشد در عمل به فرایض دینی ثابت قدم و استوار خواهد شد.

ماه رمضان آغاز شده است و بی شک شماری از دختران و پسران در این سال به تکلیف رسیده اند و روزه گرفتن برآنها واجب شده است. مادران و پدران نیز در عین اینکه نگران سلامت جسمانی فرزند خود هستند، در تلاشند با تمهیداتی سلامت روحانی و ایمانی او را نیز فراهم آورند. والدین عزیز می توانند با ابتکار عمل، روزه داری را برای کودک یا نوجوان خود تجربه ای خوشایند کنند. به عنوان مثال برای روز عید فطر او هدیه ای شایسته در نظر بگیرند. برای افطار، کودک یا نوجوان را به اماکن مورد علاقه او ببرند. درانجام فرایض به هیچ وجه راه خشونت و شدت عمل نپیمایند بلکه همواره ملایمت، نرمش و محبت را پیشه سازند. به هنگام سحر کودک را با نوازش از خواب بیدار کنند، غذاهای مورد علاقه وی را آماده کنند و کارهایی دیگر که مطمئناً والدین عزیز با ذکاوت و تیزهوشی بدانها دست خواهند یافت.

البته در عین انجام کارهای تشویق آمیز، در نظر داشته باشند که انجام فرایض دینی آنگاه ارزشمند است که از روی آگاهی کامل و ایمان قلبی انجام گیرد. و بدین منظور با تهیه کتب و منابعی که فلسفه روزه را به زبان ساده توضیح داده است بر معرفت دینی کودک و نوجوان خود بیافزایند.