شرح دعای روز 26 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح دعای روز 26 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح دعای روز 26 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی : مسیر وصال به سعی مشکور/رمضان؛ هنگامه آمرزش گناهان و مغفرت الهی/ تفاوت صحت و قبولی اعمال/ پذیرش ولایت، شرط قبولی اعمال/ عیبهای دیگران را بپوشانیم /منظور از «سمیع» بودن پروردگار چیست؟

دعای روز بیست و ششم ماه مبارک رمضان :

⌫«اللهُمَّ اجْعَلْ سَعْیى فیهِ مَشْکُوراً، وَذَنْبى فیهِ مَغْفُوراً، وَعَمَلى فیهِ مَقْبُولًا، وَعَیْبى فیهِ مَسْتُوراً، یا اسْمَعَ السَّامِعینَ؛ خدایا در این ماه تلاشم را مورد سپاس و گناهم را آمرزیده و عملم را پذیرفته شده و عیبم را پوشیده قرار ده، اى شنواترین شنوندگان[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

مطالب مرتبط و پیشنهادی : ویژه نامه شب و روز بیست و ششم ماه رمضان

⌫رمضان؛ مسیر وصال به سعی مشکور

در فراز آغازین دعای روز بیست و ششم ماه مبارک رمضان می خوانیم:«اللهُمَّ اجْعَلْ سَعْیى فیهِ مَشْکُوراً؛ خدایا در این ماه تلاشم را مورد سپاس قرار ده»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

بی تردید بهترین وسیله اى که بندگان با آن به درگاه خدا به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان تقرب مى جویند ایمان به خدا، برپا داشتن نماز، روزه ماه رمضان، صله رحم، انفاق و بخشش در راه خدا در نهان و آشکار، و تمام اعمال نیکى است که [تفسیر نمونه؛ ج 12؛ ص165] انسان را از سقوط و پستى نجات مى دهد[تلخیص خطبه 110 نهج البلاغه؛ تفسیر نمونه؛ج 4؛ ص 364]،[تفسیر نمونه، ج 12، ص: 166]

در حدیثى از« امام صادق»( علیه السلام) می خوانیم:«... درهاى آسمان در ماه رمضان گشوده است، و شیاطین در غل و زنجیرند، و اعمال مؤمنین مقبول است و چه ماه خوبى است ماه رمضان»؟![تفسیر«نور الثقلین»؛ ج؛5 ص 626؛ ح 58]،[تفسیر نمونه؛ ج 27؛ ص191]

لذا باید با سعى و تلاش در همۀ ایام مخصوصاً در ماه مبارک رمضان، که ماه تقوا و خودسازى است، برات بهشت و بهترین زاد و توشه سفر آخرت را کسب کرد و خود را به تقواى الهى زینت بخشید.[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص312] از این رو خداوند در مورد عاشقان آخرت مى گوید:« سعى و تلاش آنها مشکور خواهد بود؛ یعنى مورد تشکر و قدردانى پروردگار[تفسیر نمونه؛ ج 12؛ ص65]: «وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً؛[سورۀ مبارکه اسراء؛ آیۀ 19] اما کسى که آخرت را بطلبد و سعى و کوشش خود را در این راه به کار بندد، در حالى که ایمان داشته باشد، این سعى و تلاش او مورد قبول الهى خواهد بود».[تفسیر نمونه؛ ج 12؛ ص64]

اینگونه است که از سوى خدا به بهشتیان گفته مى شود: «إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً؛ [سورۀ مبارکه انسان؛ آیۀ22] این نعمتهاى عظیم و مواهب بى نظیر پاداش اعمال شما است، و سعى و کوشش و تلاش شما در طریق اطاعت فرمان حق مقبول و مشکور است». [تفسیر نمونه؛ ج 25؛ ص373]

بدیهی است استفاده از تعبیر(مشکورا) در این فراز قرآنی و یا دعای روز بیست و ششم ماه رمضان، از این که بگوید پاداششان بهشت است بسیار جامع­تر و والاتر است، چرا که تشکر و قدردانى هر کس به اندازه شخصیت و سعه وجودى او است، نه به اندازه عملى که انجام گرفته است، و روى این حساب تشکر و قدردانى خدا [تفسیر نمونه؛ ج 12؛ ص65] متناسب با ذات بى پایان او است انواع نعمتهاى مادى و معنوى و هر آنچه در تصور ما بگنجد و نگنجد در آن جمع است. [تفسیر نمونه؛ ج 12؛ ص 66]

گر چه بعضى از مفسران،« مشکور» را به معنى«اجر مضاعف»[تفسیر قرطبى؛ ج 6؛ ص 3852] و یا به معنى«قبولى عمل »[تفسیر صافى ذیل آیه] گرفته اند، ولى روشن است که«مشکور» معنى وسیعترى از همه اینها دارد.[تفسیر نمونه، ج 12، ص 66]

بیان این مطلب خود لذت و لطف خاصى دارد که خداوند بزرگ، یا فرشتگان او، ابرار و نیکان را مخاطب ساخته و بعنوان قدردانى و تشکر از آنها مى گوید: اینها همه پاداش اعمال شما است، و سعى شما مشکور است، بلکه به [تفسیر نمونه؛ ج 25؛ ص373] گفته بعضى از مفسران این نعمتى است ما فوق همه نعمتها و موهبتى است بالاتر از همه مواهب که خدا از انسان تشکر کند[تفسیر نمونه؛ ج 25؛ ص 374]

لذا مبادا کسى تصور کند که این مواهب و پاداشهاى عظیم را بى حساب مى دهند، تعابیری هم چون آیات و روایات متعدد به ویژه فراز نخست دعای روز بیست و ششم ماه رمضان، نشان می­ دهداینها همه جزاى سعى و عمل است، و پاداش مجاهدت­ها و خودسازی­ها و چشم پوشى از گناه به ویژه در ماه مبارک رمضان است [تفسیر نمونه؛ ج 25؛ ص373]

꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰

⌫رمضان؛ هنگامه آمرزش گناهان و مغفرت الهی

در فراز دوم از این دعای نورانی می خوانیم:« وَذَنْبى فیهِ مَغْفُوراً؛ گناه مرا در این ماه بیامرز»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

در حدیث معروف نبوى (خطبه شعبانیه درباره اهمیّت ماه مبارک رمضان ) مى خوانیم: «أیّها النّاس إنّ أنفسکم مرهونة بأعمالکم ففکّوها باستغفارکم؛ اى مردم جان شما در گرو اعمال شماست آن را به وسیله استغفار آزاد سازید»[وسایل الشیعه؛ ج 7؛ ب 18؛ ح 20] [پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج 7، ص: 313]هم چنین آن حضرت در خطبه معروف شعبانیّه، ماه مبارک رمضان را ماه مغفرت بر شمرده است.[وسایل الشیعه؛ ج 7؛ ب 18؛ ح 20 ]

در تبیین این فراز نورانی باید گفت برنامه تربیتى روزه به گونه ای است که جسم و جان آدمى را از آلودگى گناه شستشو می­دهد.[برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص164]لذا روزه ماه رمضان سپرى است در برابر گناه و کیفرهاى الهى[برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 1؛ ص513 ]

در این زمینه امام باقر علیه السلام به جابر مى فرمایند:« اى جابر کسى که ماه رمضان را درک کند و روزهایش را روزه بگیرد و شب هایش را در حالى که مشغول ذکر است بگذراند از گناهانش خارج مى شود مانند روزى که مادرش او را به دنیا آورده»،[ثواب الاعمال؛ به نقل از سفینة البحار؛ مادّه« صوم»]،[گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2، ص 124]هم چنین در باب آثار و برکات روزه در آمرزش گناهان به ویژه روزه گرفتن در تابستان روایات فراوانى از ائمه علیهم السلام وارد شده است، بعنوان نمونه امام صادق علیه السلام فرموده است:«کسى که براى خداوند یک روز گرم روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را بر او مى گمارد تا اینکه صورت او را مسح کنند و او را مژده بدهند، تا اینکه افطار بکند و خداوند مى فرماید: چقدر پاکیزه است بوى تو و روح تو و به ملائکه مى فرماید:شاهد باشید که من او را آمرزیده ام».[میزان الحکمه، ج 5، ص 473]،[گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2، ص: 131]

البته باید دانست روح روزه، تقواست اگر بعد از ماه رمضان تقوا و خداترسى فرد روزه دار بیشتر شد این روزه مورد قبول واقع شده و الا فقط تکلیف از گردنش ساقط شد.[گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2؛ ص123]

و یا از رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله نقل شده است که هر کس در ماه رمضان، مؤمن روزه دارى را افطار دهد، پاداش آزاد کردن بنده مؤمنى را دارد و سبب آمرزش گناهان او مى شود.[کلیات مفاتیح نوین؛ ص702]

آری رمضان ماه مغفرت و آمرزش است؛ چراکه دریاى لطف و بخشش پروردگار در این ماه موّاج است، درهاى بهشت برین باز، و درهاى دوزخ بسته، و شیاطین در غل و زنجیرند، در هر شب از شبهاى این ماه طبق روایتى، هفتادهزار نفر بخشوده مى شوند، و در شب قدر به تعداد همه کسانى که در این ماه مورد بخشش قرار گرفته اند بخشوده خواهند شد؛ مگر کسانى که میان آنان و برادر دینى شان کینه و عداوتى باشد، که تا صلح نکنند مورد عفو الهى واقع نمى شوند.![وسایل الشیعه؛ ج 7؛ ب 18؛ ح 21]،[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص7]

꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰

⌫تفاوت صحت و قبولی اعمال

در فراز سوم دعا می خوانیم:«وَعَمَلى فیهِ مَقْبُولًا؛ عمل مرا در این روز مورد قبول قرار بده»[کلیات مفاتیح نوین؛ ص 817]

بسیارى از بزرگان در کتب فقهى این مطلب را یادآور شده اند که شرایط صحت عمل با شرایط قبول متفاوت است. عمل صحیح عملى است که جامع تمام شرایط و اجزا و خالى از موانع باشد؛ ولى گاه این عمل، با اعمال دیگرى پیش و پس از آن یا صفات ناشایسته اى همراه مى گردد که مانع قبولى آن در درگاه خداوند مى شود (قبولى به معناى پاداش عظیم و تحقق اهداف و فلسفه هاى عمل).[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 12؛ ص561]

مثلًا در روایات آمده است که کسى که شرب خمر کند اعمال او تا چهل روزپذیرفته نمى شود.[«مَنْ شَرِبَ الْخَمْرَ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ لَهُ صَلَاةً أَرْبَعِینَ یَوْماً»]،[کافى؛ ج 6؛ ص 401؛ ح 4]و یا در حدیث دیگرى مى خوانیم: کسى که به پدر و مادرش نگاه غضب آلود کند خدا نماز او را قبول نمى کند،[بحارالانوار؛ ج 2؛ ص 392] همچنین در مورد خوردن غذاى حرام یا شبهه ناک.[بحارالانوار؛ ج 73؛ ص 361]

بنابراین اعمالى مقبول درگاه خداوند واقع مى شود که توأم با تقوا باشد و بى تقوایان ممکن است عمل صحیحى انجام دهند و اسقاط تکلیفى شود؛ اما عمل آنها بى ارزش و فاقد پاداش عظیم و فلسفه و روح عمل باشد.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 12؛ ص562]

بعنوان نمونه در اعمال عبادى و احکام تعبّدى قصد قربت شرط قبولى و صحّت عمل است و دست یابى به فلسفه هاى اخلاقى، اجتماعى، بهداشتى و امثال آن نمى تواند انگیزه اصلى عمل باشد، مثلًا در حدیث «صوموا تصحّوا؛ روزه بگیرید تا تندرست باشید »[بحار الأنوار، ج 59، ص 267، ح 45]اثر بهداشتى روزه را نمى توان انگیزه اصلى روزه گرفتن قرار داد، بلکه در چنین مواردى صرفاً امتثال امر و فرمان خدا و به اصطلاح «قربةً الى اللَّه» باید انگیزه باشد. هر چند آگاهى بر فلسفه هاى عمل تأکید بیشترى بر آن مى کند.[دائرة المعارف فقه مقارن؛ ج 1؛ ص417]

آری فرق است بین قبولى و صحت عمل، چه بسا عملى صحیح باشد اما مورد قبول درگاه خداوند قرار نگیرد. زیرا صحیح بودن عمل یعنى انجام تمام اجزا و شرایط آن عمل، اما قبول بودن عمل یعنى این عبادت داراى روح است و روح عبادت حضور قلب است که نهى از فحشا و منکر مى کند اگر بعد از عبادت، گناه انجام دهد معلوم مى شود عبادتش مقبول واقع نشده است [گفتار معصومین(علیهم السلام)، ج 2، ص: 123]، و یا کسانى هستند روزه مى گیرند؛ اما انواع گناهان را در حال روزه انجام مى دهند؛ ظلم مى کنند، مال مردم مى خورند، آبروى مسلمانان را مى ریزند و با غیبت و تهمت افراد بى گناه را آزار مى دهند به یقین این گونه اشخاص از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى بهره اى نمى برند.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 13؛ ص178]

꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰

⌫پذیرش ولایت، شرط قبولی اعمال

اکمال نعمت و اتمام دین، در سایه ولایت تحقّق یافت؛ امروز هم اتمام نعمت، چه نعمتهاى مادّى و چه نعمتهاى معنوى، و اکمال دین، در تمام ابعاد و شاخه هایش، در سایه ولایت است. بدون ولایت، هر چند به ظاهر دین عمل شود و پوسته اعمال و عبادات انجام شود، ولى بى شک به مرحله قبول و پذیرش درگاه الهى نمى رسد.[آیات ولایت در قرآن؛ ص69]

لذا یکى از مهم ترین شرایط قبولى عبادات، پذیرش ولایت اهل بیت است که اگر نباشد عبادات به کلى بى روح و خالى از محتوا مى شود.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 13؛ ص178]

در این زمینه امام باقر علیه السلام چنین فرمودند: «..وَ لَمْ یَعْرِفْ وِلایَةَ وَلِىِّ اللَّهِ فَیُوالیهِ وَ یَکُونَ جَمیعُ اعْمالِهِ بِدِلالَتِهِ الَیْهِ ما کان له علی الله حق فی ثوابه و لا کان من أهل الإیمان؛ اگر کسی  ولایت ولی خدا را نشناسد، تا از وی تبعیت کند و جمیع اعمالش را به ولایت وهدایت وی متمرکز سازد، از انجام این اعمال، پاداشی از جانب حق تعالی نصیبش نخواهد شد و از زمره اهل ایمان شمرده نمی شود.».[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص319]

بر اساس این روایت، راز و رمز اشتراط ایمان و ولایت این است که انسان کارها و اعمال شایسته را به راهنمایى و هدایت بزرگان دین انجام دهد و از مسیر خاصّى که آنها بیان مى کنند حرکت کند.[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص319]

البته باید دانست قبولی اعمال همان مرتبه عالى عمل است واگر خدمات انسانى و مردمى با ایمان همراه باشد، عالیترین محتوا را خواهد داشت، و در غیر این صورت به کلى بى محتوا و بى پاداش نخواهد بود.[تفسیر نمونه؛ج10؛ص 313]

هم چنین در ادامه این دعا آمده است:«وَعَیْبى فیهِ مَسْتُوراً؛ و عیبم را پوشیده دار، اى شنواترین شنوندگان»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰

⌫عیب‌های دیگران را بپوشانیم

یکى از صفات پروردگار، ستار العیوب بودن است لذا با رحمت واسعه اش گناهان پنهانى بندگان را افشا نمى کند تا آبروى آنها در نزد دوست و دشمن ریخته نشود شاید بیدار شوند به سوى خدا باز گردند و از گناهان خویش توبه کنند و دست بردارند.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج 12، ص: 188]

این فراز از دعا درسی برای بندگان دارد که آنها هم ستارالعیوب باشند و به محض اطلاع از گناهان پنهانى کسى، به افشاگرى برنخیزند و آبرویش را نریزند و به او مجال اصلاح خویشتن و توبه دهند.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج 12، ص: 188]

اضافه بر این کمتر کسى است که عیب و خطایى در پنهان نداشته باشد اگر باب افشاگرى گشوده شود، همگان نسبت به یکدیگر بى اعتماد مى شوند و سرمایه اصلى جامعه که اعتماد است از دست مى رود.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج 12، ص: 188]

꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰꙰

⌫سخن آخر: منظور از «سمیع» بودن پروردگار چیست؟

در فراز پایانی دعا به درگاه الهی عرضه می داریم:«یا اسْمَعَ السَّامِعینَ؛ اى شنواترین شنوندگان»[کلیات مفاتیح نوین، ص: 817]

محققان بر این عقیده اند که سمیع بودن خداوند، چیزى جز علم و آگاهى او نسبت به اصوات نیست. البتّه این واژه از آنجا که در آغاز براى قوه شنوائى ما وضع شده، همیشه تداعى گوش را با خود دارد؛ ولى واضح است این لفظ هنگامى که در مورد خداوند به کار مى روند، از مفاهیم جسمانى و آلات و ادوات، مجرّد و برهنه مى شوند؛ چرا که ذات پاک او مافوق جسم و جسمانیّات است.[پیام قرآن؛ ج 4؛ ص126]

البتّه این یک معناى مجازى نیست، و اگر هم آن را مجاز بنامیم مجاز مافوق الحقیقه (بالاتر از معناى حقیقى) است. زیرا او چنان احاطه و آگاهى به اصوات دارد، و چنان همه این امور نزد او حاضراند که از هرگونه شنوایى برتر و بالاتر است، و لذا خداوند در دعاها بعنوان «اسْمَعُ السّامِعینَ» (از همه شنوندگان شنونده تر) توصیف شده است.[پیام قرآن؛ ج 4؛ ص126]