شرح دعای روز 18 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی

شرح دعای روز 18 ماه رمضان از آیت الله مکارم شیرازی: از برکات سحرهای ماه رمضان عقب نمانیم!/ ارزش سحر خیزی و شب زنده داری/ سوگند به سحرگاهان/ تشعشع انوار الهی در سحر/ عوامل نورانیت دل/ ارتقای روزهداری اعضا و جوارح انسان در گرو بهره گیری از برکات سحرهای ماه رمضان

دعای روز 18 ماه رمضان :

«اللهُمَّ نَبِّهْنى فیهِ لِبَرَکاتِ اسْحارِهِ، وَنَوِّرْفیهِ قَلْبى بِضِیآءِ انْوارِهِ، وَخُذْ بِکُلِّ اعْضآئى الَى اتِّباعِ اثارِهِ، بِنُورِکَ یا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعارِفین؛ خدایا در این ماه مرا به برکت سحرهاى آن آگاه کن، و دلم را با روشنایى انوار آن نورانى گردان، و تمام اعضا و جوارحم را به پیروى از آثار آن سوق ده به نورانیّت اى روشنایى بخش دلهاى عارفان».[کلیات مفاتیح نوین؛ ص815]

مطالب مرتبط و پیشنهادی : ویژه نامه شب و روز هجدهم ماه رمضان

از برکات سحرهای ماه رمضان عقب نمانیم!

در فراز آغازین دعای روز هجدهم ماه مبارک رمضان می خوانیم:«اللهُمَّ نَبِّهْنى فیهِ لِبَرَکاتِ اسْحارِهِ؛ خدایا در این ماه مرا به برکت سحرهاى آن آگاه کن».[کلیات مفاتیح نوین؛ ص815]

«أَسْحار» جمع «سحر» (بر وزن بشر)، در اصل به معناى «پوشیده و پنهان بودن» است؛ و چون در ساعات آخر شب، پوشیدگى خاصى بر همه چیز حاکم است، «سحر» نامیده شده است.[سورۀ ذاریات، آیه 18( تفسیر نمونه؛ج 22، ص 332)]،[لغات در تفسیر نمونه؛ ص44]

بی تردید در این ایّام و لیالى پربرکت ماه مبارک رمضان باید از سحرهای آن ماه بزرگ بهره بیشترى بگیریم، لذا به هنگام سحر، نماز شب ولو مختصر و بدون انجام همه مستحبّات بجا آوریم و سر بر سجده بگذاریم و از نفاق و تمام رذایل اخلاقى و گناهان به خداوند پناه ببریم.[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص43]

و یا اهتمام به تلاوت و تأمل در دعاهای بسیار پرمعنا و پرمحتوایی که در سحرگاهان ماه رمضان خوانده مى شود ضروری است، دعاهایی که از مضامین و محتواى بسیار بلندى برخوردار است و اگر کسى اندکى آمادگى روحى داشته باشد به یقین در عمق وجودش نورانیّت خاصّى وارد مى شود و در دل و جانش انقلابى ایجاد مى کند.[کلیات مفاتیح نوین؛ ص716]

به عنوان نمونه دعاى ابوحمزه ثمالى علاوه بر آن که یک دوره درس خداشناسى را در بر دارد، راه و رسم بندگى و طریق انابه و توبه و بازگشت به پروردگار را به ما مى آموزد.[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص43]

ابوحمزه ثمالى مى گوید: امام زین العابدین علیه السلام در طول شب هاى ماه رمضان بیشتر شب را به نماز مى ایستاد و چون هنگام سحر فرا مى رسید، این دعا را مى خواند:[مصباح المتهجّد؛ ص 582/ اقبال؛ ص 67/ بحارالانوار؛ج 95؛ ص 82] الهى لا تُؤَدِّبْنى بِعُقُوبَتِکَ، وَلا تَمْکُرْ بى فى حیلَتِکَ...؛ اى معبود من، مرا با مجازاتت ادب مکن، و مرا به تدبیر خویش دچار نکن...».[کلیات مفاتیح نوین؛ ص716]

شایسته است در این شب ها و روزهاى پربرکت رمضان- مخصوصاً در هنگام سحر- دست به دعا برداریم و تقوا و فرقان را از خدا طلب کنیم (اللهمّ آمین!).[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص195]

ارزش سحر خیزی و شب زنده داری

غوغاى زندگى روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب مى کند، و فکر آدمى را به وادیهاى گوناگون مى کشاند بطورى که جمعیت خاطر و حضور قلب کامل، در آن بسیار مشکل است اما در دل شب و به هنگام سحر و فرونشستن غوغاى زندگى مادى، و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقدارى خواب، حالت توجه و نشاط خاصى به انسان دست مى دهد که بى نظیر است.[برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 2؛ ص661]

به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادتهاى آخر شب، براى تصفیه روح و حیات قلب و تقویت اراده و تکمیل اخلاص، نیرو مى گرفته اند،[همان] لذا سحرخیزى رمز پیروزى بسیارى از مردان موفّق جهان است. [اسلام در یک نگاه؛ ص76]

بدیهی است بسیارى از کسانى که به مقامات عالیه رسیده اند در پرتو نماز شب و مناجات سحر بوده است و در اهمّیّت و فضیلت آن همین بس که قرآن مجید خطاب به پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله مى فرماید: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسى انْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً؛ پاسى از شب را از خواب برخیز و قرآن (و نماز) بخوان این یک وظیفه اضافى (واجب) بر توست تا پروردگارت تو را به مقامى در خور ستایش برساند».[سوره اسراء، آیه 79] این تعبیر نشان مى دهد که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نیز مقامات عالیه خود را از پرتو نماز شب و قرآن و مناجات سحر کسب مى کرد.[کلیات مفاتیح نوین؛ ص938]

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ از یمن دعاى شب و ورد سحرى بود![اسلام در یک نگاه؛ ص76]

آری «پرهیزکاران پیوسته در سحرگاهان استغفار مى کردند؛وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ».[تفسیر نمونه، ج 22، ص: 322] در آخر شب که چشم غافلان در خواب است، و محیط از هر نظر آرام، قال و غوغاى زندگى مادى فرو نشسته، و عواملى که فکر انسان را به خود مشغول دارد خاموش است برمى خیزند، و به درگاه خدا مى روند، در پیشگاه معبود به راز و نیاز مى پردازند، نماز مى خوانند، و مخصوصا از گناهان خود استغفار مى کنند.[اسلام در یک نگاه؛ ص76]

سوگند به سحرگاهان

برکات شب وسحر،مخصوصاً برکات معنوى آن در آخر شب به نحوی است. که خیرات و برکات فراوانى دارد، لذا عبادات، راز و نیاز و مناجات به هنگام سحر انجام مى شود.[سوگندهاى پر بار قرآن؛ ص275]

اینگونه است که خداوند در قرآن به سحرگاهان سوگند می خورد: «وَاللَّیْلِ إِذَا عَسْعَسَ[سورۀ تکویر؛آیۀ17]؛ قسم به شب هنگامى که نور و روشنایى آن کم مى شود».[سوگندهاى پر بار قرآن؛ ص289]

تاریکى شب یکسان نیست، هر چه خورشید در افق پنهان تر شود شب تاریکتر مى گردد، تا اینکه به هنگام سحر به اوج تاریکى مى رسد، و با طلوع سپیده صبح دوباره کم کم روشن مى شود.[سوگندهاى پر بار قرآن؛ ص289] لذا خداوند به بخشى از شب که همان سحرگاهان و اوج تاریکى شب است، سوگند یاد کرده است.[سوگندهاى پر بار قرآن؛ ص289]

سوگند به سحرگاهان، بازگو کننده اهمّیّت و برکات زیادى است که قرآن براى سحر قائل است، لذا این سوگند در قرآن آمده تا انسان ها بیشتر در آنها بیندیشند و نشانه هاى خدا را در جاى جاى اسحار ببینند؛ زیرا سوگند همیشه دلیل اهمیّت و ارزش و مایه توجّه و دقت است.[پیام قرآن؛ ج 2؛ ص214]

تشعشع انوار الهی در سحر

در فراز دوم این دعا آمده است:«وَنَوِّرْفیهِ قَلْبى بِضِیآءِ انْوارِهِ؛ و دلم را با روشنایى انوار آن نورانى گردان»[کلیات مفاتیح نوین؛ ص815].

ماه مبارک رمضان، ماه تقوا و نور است، انسان مسلمان با روزه دارى براى خدا، به تقواى بیشترى دست مى یابد به گونه اى که نهال تقوا در وجود او ریشه مى دواند؛«لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون[«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمْ الْصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده اید! روزه بر شما مقرّر گردید، همانگونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگار شوید»/( سورۀ بقره؛آیۀ183. )]».[مثالهاى زیباى قرآن؛ ج 1؛ ص195] که در نهایت داشتن تقوا به تعبیر قرآن کریم[«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرقَانًا؛ اى کسانى که ایمان آورده اید، اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، براى شما (نورانیّت درون و) وسیله تشخیص حق از باطل قرار مى دهد»/( سوره انفال؛ آیه 29)] به نورانیت قلب و دل می انجامد.[انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى؛ ص511]

حال انسان براى اینکه همیشه بتواند خدا را عبادت کند باید در گوشه خلوتى بنشیند، نه به این معنا که از مردم فاصله بگیرد، بلکه در شبانه روز ساعتى بیابد که تنها خودش باشد و خداى خودش. بهترین وقت آخر شب و هنگام سحر است که دیگران در خوابند. عبادت باتوجّه و حضور قلب در نیمه شب به انسان نیرو و صفاى دل مى دهد.[انوار هدایت، مجموعه مباحث اخلاقى؛ ص153]

آرى اثر قیام در تاریکى شب و سحر نورانیّت قلب و سیماى انسانها را موجب می شود.[اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)؛ ج 1؛ ص432] بنابراین فرد گنهکارى که در شبهاى قدر ماه مبارک رمضان به احیا و شب زنده دارى و سحرخیزی و راز و نیاز و توبه مى پردازد، و جرقّه توبه قلب ظلمت زده اش را روشن مى کند، و در سایه این نور و روشنایى از اعمال گذشته دست مى شوید، و به سمت خداوند حرکت مى کند و نورانیت قلب او را شامل مى شود.[سوگندهاى پر بار قرآن؛ ص168]

عوامل نورانیت دل

دعا و مناجات، روح را صفا، جان را پاکى و دل را نورانیّت مى بخشد؛[کلیات مفاتیح نوین؛ ص61] در این میان «اعتکاف» صفا و نورانیّت آن بى نظیر است.[استفتاءات جدید؛ ج 3؛ ص105]

هم چنان که ترک گناه از جمله عوامل مؤثر در حضور قلب و خشوع و صفا و نورانیت عبادت است زیرا گناه قلب را از کشش حضور باز مى دارد، خصوصاً خوردن غذاى حرام که باعث تاریکى قلب مى گردد؛[اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)؛ ج 2؛ ص180] در حالی که لقمه حلال تا چهل روز نورانیت در قلب ایجاد مى کند.[اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)؛ ج 2؛ ص204]

باید دانست ذکر،( به یاد خدا بودن) نور قلبها است، به تعبیر حضرت علی (علیه السلام)؛«ثمرُ الذکر استنارة القلوب؛ فائده و میوه ذکر نورانیت قلبها است».[غررالحکم]،[اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)؛ ج 2؛ ص430]

از سوی دیگرتفکر نورانیت زاست؛ امیرمؤمنان على علیه السلام در یکى از وصایاى خویش به فرزندش امام حسین علیه السلام فرمودند:«اىْ بُنَىَّ الْفِکْرَةُ تُورِثُ نُوراً وَ الْغَفْلَةُ ظُلْمَةً؛ اى فرزندم! تفکر، نورانیّت مى بخشد و «غفلت» ظلمت و تاریکى».[بحار الانوار، ج 74، ص 237]،[اخلاق در قرآن؛ ج 2؛ ص347]

از این رو براى زدودن زنگارهایى که بر اثر غفلت و گناه بر قلب انسان مى نشیند و صفا و نورانیّت را از آن مى گیرد، بهترین وسیله، تلاوت قرآن و اندیشیدن در آن است و «تنها وسیله براى رسیدن به این هدف، قرآن است.[پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج 6؛ ص593]

ارتقای روزه‌داری اعضا و جوارح انسان در گرو بهره گیری از برکات سحرهای ماه رمضان

در فراز سوم از این دعای نورانی می خوانیم:«وَخُذْ بِکُلِّ اعْضآئى الَى اتِّباعِ اثارِهِ؛ و تمام اعضا و جوارحم را به پیروى از آثار آن سوق ده».[کلیات مفاتیح نوین؛ ص815]

موجوداتى که در راهى معیّن و به سوى هدفى مشخّص در حرکت اند، تمام اعضا و جوارح وجودى آنان در این هدف مشترک با همدیگر همکارى و هماهنگى دارند.[آفریدگار جهان؛ ص51] لذا دعا و راز و نیاز در اسحار ماه مبارک رمضان نباید تنها از زبان انسان صادر شود بلکه باید از تمام وجود او برخیزد و زبان در این قسمت، نماینده تمام ذرّات هستى و اعضا و جوارح باشد، قلب و روح از طریق دعا پیوند نزدیک با خدا پیدا کند، و همانند قطره اى که به اقیانوس بى پایان مى پیوندد اتّصال معنوى با آن مبدأ بزرگ قدرت بیابد.[پیدایش مذاهب؛ ص96]

اینگونه است که آثار ایمان قوی در اعضا و جوارح انسان نمایان می شود، لذا نور ایمان باید چشم را از محرّمات حفظ کند، به گوش اجازه شنیدن امور غیر مجاز ندهد، پا را از رفتن به مجالس گناه باز دارد، و خلاصه در تمام اعضا اثر کند.[سوگندهاى پر بار قرآن؛ ص541]

حضرت زهرا علیها السلام در این زمینه مى فرمایند:«ما یَصْنَعُ الصائِمُ بِصِیامِهِ إِذا لَمْ یَصُنْ لِسانَهُ وَسَمْعَهُ وَبَصَرَهُ وَجَوارِحَهُ؛ اگر روزه دار زبان و گوش و چشم و اعضا و جوارح خود را نگه ندارد، روزه به چه کارش مى آید؟».[دعائم الاسلام، ج 1، ص 268]،[گفتار معصومین(علیهم السلام)؛ ج 2؛ ص127]

آری دورى از مبطلات روزه؛ به نحوی که اعضا و جوارح او هم از گناه دورى کند، بعلاوه، دل او هم روزه باشد و توجّه به خدا داشته باشد،[[گفتار معصومین(علیهم السلام)؛ ج 2؛ ص127] نشأت گرفته از سحرهاى ماه رمضان است، که انسان را در مسیر سیر و سلوک و قرب الى اللَّه به پیش مى برد.[سوگندهاى پر بار قرآن؛ ص392]

سخن آخر

بر مبنای روایت «المؤمن ینظر بنور اللَّه؛ انسان با ایمان با نور خدا مى بیند»؛[تفسیر نمونه؛ ج 7؛ ص142] به درگاه الهی عرضه می داریم؛«بِنُورِکَ یا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعارِفین؛ به نورانیّت اى روشنایى بخش دلهاى عارفان».[کلیات مفاتیح نوین؛ ص815]

در حقیقت این نور خدا همان نورى است که آسمانها و زمین را روشن ساخته و از کانون قلب مؤمنان سر بر آورده و تمام وجود و هستى آنها را روشن و نورانى مى کند.[تفسیر نمونه؛ ج 14؛ ص479]

خداوندا! به ما توفیق سحرخیزى و راز و نیاز با خود در طول عمر مرحمت فرما.[تفسیر نمونه؛ ج 22؛ ص469]

پروردگارا! قلب ما را به عشقت مطمئن، و به محبتت نورانى، و به لطفت امیدوار ساز.