امام حسین (علیه السلام) انسان ضد غرور/بخش اول

اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم؛  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ  الْعَلَمِین وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبینَ الطّاهِرین وَ لَعنَةُ اللهِ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعین.
« الَّذینَ اتَّخَذُوا دینَهُمْ لَهْواً وَ لَعِباً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا».[1]
طرح بحث
در چند سال اخیر، روش معمول ما در ایام دهه اوّل محرّم این بود که محور بحثمان را پیرامون قیام و حرکت امام حسین(علیه  السلام) می  گذاشتیم. جهت این کار هم این است حرکت و قیام حضرت، صحیفه کاملی است که در آن، درس هایی در ابعاد گوناگون معرفتی، معنوی، فضیلتِ انسانی، دنیوی و اخروی، فردی و اجتماعی، به ابناء بشر داده شده است. سال گذشته بر طبق آنچه که از خود حضرت رسیده است گفتیم حسین(علیه السلام) مصلحی غیور بود. حضرت در وصیت نامه ای که در مدینه به برادرشان محمّد بن حنفیه دادند، نوشتند که قیام من برای اصلاح امّت است. حال من می خواهم جمله  ای دیگر به این بحث اضافه  کنم که خودش یکی دیگر از ابعاد حرکت امام (علیه السلام) است؛ حسین(علیه  السلام) مصلحی است غیور و انسانی است ضدّ غرور. من این تعبیر را ـ إن شاءالله ـ در این جلسات توضیح خواهم داد.
نامه یزید برای بیعت گرفتن از امام
وقتی قیام امام حسین(علیه  السلام) را با یک دید سطحی و ظاهری نگاه می کنیم، می بینیم که حضرت انسانی بود که بر ضدّ یک حکومت قیام کرد و قصد براندازی آن را داشت. بعد از مرگ معاویه، یزید به «ولید بن عتبه» استاندار مدینه نامه نوشت که سه نفر را دستگیر کن و از آنها بیعت بگیر؛ اوّل «امام حسین» است و بعد هم «عبدالله بن عمر» است و نفر بعدی هم «عبدالله بن زبیر». به او گفت از این سه نفر فوراً بیعت بگیر! نامه سرِ شب به دست ولید رسید. او هم بلافاصله به دنبال «مروان بن حکم» استاندار قبلی مدینه که از طرف معاویه استاندار بود فرستاد تا با او مشورت کند. مروان هم به او گفت: معطّل نکن؛ تا قبل از آنکه خبر مرگ معاویه منتشر شود، از اینها بیعت بگیر؛ اوّل از حسین بیعت بگیر، که او برای حکومت یزید خطر دارد. ولید هم شبانه به دنبال امام حسین (علیه السلام) فرستاد. من نمی خواهم تمام ماجرا را نقل کنم که چه شد. خلاصه ولید مسأله بیعت گرفتن برای یزید را به امام (علیه السلام) گفت.
پاسخ امام به درخواست بیعت
امام (علیه السلام) در همان اوّلین جلسه ای که با ولید بن عتبه، برخورد داشت سخنانی را ایراد فرمود که از این سخنان، همین معنایی که من عرض کردم به دست می آید که حضرت قصد براندازی یک نظام را داشت و بعد هم می خواست یک نظام دیگر را جای گزین آن کند. حضرت به ولید فرمود: «أَیهَا الْأَمِیرُ إِنَّا أَهْلُ بَیتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکَةِ وَ بِنَا فَتَحَ اللَّهُ وَ بِنَا خَتَمَ اللَّهُ » در فراز دوم فرمود: « وَ یزِیدُ رَجُلٌ فَاسِقٌ شَارِبُ الْخَمْرِ قَاتِلُ النَّفْسِ الْمُحَرَّمَةِ مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ وَ مِثْلِی لَا یبَایعُ مِثْلَهُ وَ لَکِنْ نُصْبِحُ وَ تُصْبِحُونَ وَ نَنْظُرُ وَ تَنْظُرُونَ أَینَا أَحَقُّ بِالْبَیعَةِ وَ الْخِلَافَة».[2]
مقابله دو جریان «خدا محور» و «شیطان محور»
این که حضرت اوّل  فضائل خاندان خودش را بیان می کند که «أَهْلُ بَیتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکَةِ...» گویای چیست؟ چرا بعد می رود سراغ یزید و می گوید که او شارب خمر است، آدم کش و فاسق علنی است؟ هدف حضرت از برقراری مقابله بین این دو چیست؟ حضرت در این بیانات دو جنبه مختلف را در مقابل یکدیگر قرار می دهد؛ یک جنبه «الهیت» است و دوم جنبه «شیطانیت». حضرت، بحث «خدایی بودن» و «تابع هوای نفس بودن» را مطرح می کنند تا از مقابله این دو نتیجه گیری کنند. لذا بعداً بحث صلاحیت و عدم صلاحیت را مطرح می کند که کسی همچون من، با کسی همچون یزید بیعت نمی کند. حضرت نمی گوید من با او بیعت نمی کنم؛ بلکه می فرماید مثلِ من با مثلِ او بیعت نمی کند. بحث صلاحیت و عدم صلاحیت نوعی را مطرح می کنند.
«براندازی» نه «جانشینی»
یک وقت کسی می گوید من می خواهم این فاسق را سرنگون کنم و خودم جای او بنشینم؛ امّا امام حسین (علیه السلام) اصلاً این حرف را نزد. بلکه فرمود مثلِ من با مثلِ او نمی تواند بیعت کند. پس بحث اوّل این است که کسی مثلِ یزید اصلاً صلاحیت این جایگاه را ندارد. کاری به اینکه چه کسی باید خلیفه شود نداریم؛ چه کسی صلاحیت دارد بحث دیگری است. الآن آنچه مطرح است این است که یزید و هر که مثل او باشد صلاحیت تصدّی این جایگاه را ندارد. حضرت در آن جلسه اصلاً این را مطرح نمی کند که چه کسی صلاحیت دارد. تمام حرف، درباره ردّ یزید است.
«مثلِ یزید» سزاوار حکومت اسلامی نیست!
من اینهایی که می گویم جواب گوی خیلی از شُبهات است. این را توجه کنید؛ آنچه می گویم حساب شده است. انقلاب ها و قیام های بشری، حرفشان این است که ما باید در براندازی ها، حکومت فعلی را کنار بگذاریم و خودمان به جای او بنشینم. اما این تعبیر در هیچ جای سخنان حضرت نیست. حضرت اوّل می گوید: ما، خاندان الهی هستیم و وابسته به خداییم، امّا اینها وابسته به شیطانند. مطلب بسیار روشن و ساده است. بعد می فرماید: حالا برای زمام داری حکومت جامعه مسلمین کدام سزاوارتر هستند؟ کدام خاندان باید زمام حکومت را در دست بگیرند؟ یعنی بحث صلاحیت را مطرح می کنند که اینها با این وضع خراب، نباید در رأس امور باشند. حضرت معیارها را مطرح می کند؛ دو نظام و دو رژیم را مطرح می کند؛ یک رژیم الهی و یک رژیم شیطانی. جامعه مسلمین، رژیم الهی می خواهد یا رژیم شیطانی؟ مسلّماً رژیمی الهی و اسلامی می خواهد. لذا حضرت مسأله صلاحیت را مطرح می کند و می گوید: «مِثلِی» مثلِ ما، یعنی انسان های الهی دستشان را به عنوان تأیید، به دستِ انسان های شیطانی نمی دهند.
با یزید، کار اسلام تمام است!
فردای همان شب حضرت در کوچه به همین مروان بن حکم که دیشب آنجا نشسته بود، برخورد می کند. او شروع می کند امام حسین را نصیحت کردن که من صلاح شما را در این می بینم که با یزید بیعت کنی! حضرت در آنجا مُستَند حرف خود را به او می گوید که چرا درخواست بیعت را نپذیرفت.[3] حضرت در جوابش می گوید: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ وَ عَلَى الْإِسْلَامِ السَّلَامُ»؛ یعنی فاتحه اسلام را باید خواند. «إِذْ قَدْ بُلِیتِ الْأُمَّةُ بِرَاعٍ مِثْلِ یزِیدَ»[4] به خاطر اینکه امّت به کسی مثل یزید مبتلا شدند و  او سردمدار آنها شده است.
اینجای سخن مهم است که فرمود: «وَ لَقَدْ سَمِعْتُ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یقُولُ»؛ خودم شنیدم که پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم)  فرمود: «الْخِلَافَةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَى آلِ أَبِی سُفْیانَ فإذا رَأیتُم مُعَاوِیةَ عَلَی مِنبری فَابقَرُوا بَطنَهُ». خلافت بر خاندان ابی سفیان حرام است و اگر دیدید که معاویه بر منبر من نشسته ـ کنایه از اینکه او زمام حکومت مسلمین را در دست گرفته  است ـ شکمش را بدرید! «وَ قَد رَأوهُ أهلُ المَدِینَةِ عَلَی المِنبَرِ فَلَم  یبقَرُوهُ»؛ اما اهل مدینه این صحنه را دیدند و شکمش را پاره نکردند. «فَابتَلاهُمُ الله بِیزِیدٍ الفَاسِقِ». خداوند هم آنها را به یزید مبتلا کرد. خودم این سخنان را از پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم، حالا چگونه بیایم و بیعت کنم؟! حضرت صریح می گوید که خودم از جدّم شنیدم![5]
مقابله با یزید به حکم عقل و نقل
یک وقت بحث عقلی می کنیم، یک وقت بحث نقلی می کنیم. هم عقل اقتضا می کند که در هر حکومتی، زمام دار باید از قُماش آن حکومت باشد، و هم نقل چنین حکم می کند. اگر حکومت الهی است، باید زمام دار آن نیز الهی باشد؛ اگر حکومت شیطانی است، حاکم هم باید شیطانی باشد و گرنه کاری از پیش نمی رود.
ما گام به گام می خواهیم پیش برویم. عقل همین را می گوید که باید حاکم با حکومت متناسب باشد. نقل هم راجع به این خاندان همین را می گوید. حضرت از پیغمبر نقل می کند که او این حرف ها را گفته است. حالا وظیفه امام چیست؟ «براندازی». امّا اینکه می خواهم خودم جای او بنشینم، هیچ جا چنین حرفی را ما از حضرت نمی شنویم. بلکه بحث حضرت این است که او صلاحیت ندارد و من صلاحیت دارم. همه اینها کاملاً حساب شده است.
اهرم  حکومت ها برای تشکیل و بقا
حالا در اینجا این بحث مطرح است که هر نوع حکومتی چه برای به پا داشتن  و چه برای نگاه داشتنش، چه به لحاظ حدوث و چه از نظر بقاء، اهرم هایی دارد که متناسب با ماهیت حکومت است و با به کارگیری آن اهرم ها حکومتی را براندازی می کند و خودش بر سر کار می آید. همچنین با استفاده از این اهرم ها که با نوع حکومت و اهداف آن رابطه تنگاتنگ دارد، برای بقای خویش تلاش می کند. البته حکومت های شیطانی که حرکت و اهدافشان مطابق جهات نفسانی است، اهرم خاص خودشان را دارند و حکومت الهی هم اهرم خاص خودش را دارد. هیچ وقت نمی شود، که ما بتوانیم یک حکومت الهی بر پا داریم، ولی از اهرم های شیطانی بهره گیری کنیم؛ این نمی شود. حکومت ها هر کدام ابزار خاص خودشان را دارند.
اهرم حکومت شیطانی: «تطمیع»، «تهدید» و «تحمیق»
اهرم حکومت های غیر الهی ، مربوط به هوای نفس شیطانی است. اینها به طور معمول و غالب، سه اهرم و وسیله دارند که آنها را به کار می گیرند. البته این سه، یک وجه مشترک هم دارند که من اینها را فهرست وار می گویم: «تطمیع»، «تهدید» و «تحمیق». حکومت های شیطانی و غیر الهی برای براندازی، بر سر کار آمدن و بقای حکومت خود از این سه اهرم استفاده می کنند تا به وسیله آنها بتوانند از مردم سواری بگیرند؛ یعنی مردم را در اختیار بگیرند و بتوانند حکومت کنند.
شیوه حکومت های شیطانی؛ فریب مردم به هر قیمت
این سه مورد در یک چیز مشترک هستند و به قول ما وجه مشترک دارند. وجه اشتراک آنها این است که همه اینها باعث «غرور» مردم می شود.[6] غرور به معنای «فریبی» است که از بی خبری و جهل نشأت می گیرد. اگر فریب، از بی خبری نشأت بگیرد، چه  بی خبری خودش، چه بی خبری دیگران، اسمش «غرور» است. هر سه اهرم حکومت های شیطانی باعث غرور می شود؛ یعنی این حکومت ها با استفاده از جهل و بی خبری مردم، آنها را فریب داده و حکومت خود را ادامه می دهند. گاهی با تهدید، گاهی با تطمیع و گاهی هم با تحمیق.
مشخّصه حکومت و شخص الهی، مغرور نبودن است.
امام حسین (علیه السلام) نه خود مغرور بود، و نه دیگران را مغرور کرد. این مشخّصه حکومت الهی است که هیچ گاه برای پیش برد اهدافش، از این ابزار استفاده نمی کند. در حکومت الهی هیچ خبری از این حرف ها نیست. در حکومت الهی اصلاً بحث فریب کاری و بهره  گیری از بی خبری مردم و بی خبر گذاشتن آنها نیست. این ها بحث هایی است که ان شاء الله ما در آینده خواهیم داشت.
طمع با مال و مقام، تهدید به گرفتن جان
این اهرم ها، مخصوص ابناء دنیا است؛ ابزار کسانی است که حکومتشان بر محور هواهای نفسانیه، یعنی حکومت شیطانی است. حکومت شیطانی، این اهرم را به کار می گیرد تا بر سر قدرت باقی بماند. در بُعد طمع، سرآمد چیزهایی که انسان دوست دارد «مال» و «جاه» است. با پول و ریاست، مردم را فریب می دهند. غرور از این جا شروع می شود. در بُعد تهدید، مردم از جانشان می ترسند، لذا آنها هم همین را هدف می گیرند و هراس از مرگ را در دل مردم می اندازند. در بُعد تحمیق، هم از جهل مردم استفاده کرده و آنها را در اختیار می گیرند. من بعداً به طور مفصّل وارد این مباحث می شوم.
تحمیق و فریب مردم توسط ابن زیاد
شما اوّلین جلسه امام حسین (علیه السلام) با ولید را دیدید؛ حالا اوّلین برخورد حکومت شیطانی یزید با سفیر امام حسین (علیه السلام) را هم ببینید و با هم مقایسه کنید! با دقّت دو جریان را بررسی کنید! این حکومت یزیدی را ببینید که از چه اهرم هایی استفاده می کند. ابن زیاد وقتی که وارد کوفه می شود، با چه قیافه و شکلی می آید؟ چگونه مردم را فریب می دهد؟! در همان گام اوّل، ابزارش فریب است. اوّلین منبری که در مسجد کوفه می رود، هم به مردم وعده می دهد که من برای شما چه کارهایی انجام خواهم داد و هم از آن طرف تهدید کرد که اگر کسی با حسین (علیه السلام) همراهی کند چنین و چنان می کنم.
من اینها را می گویم تا مطلب کاملاً برای شما جا بیفتد. هم درِ خزینه را باز می کند و مال بیت  المال را وسط می ریزد، هم از این طرف به دروغ می گوید لشگر چندین هزار نفره دارد از شام می آید. هم تطمیع کرد و هم تهدید. به عمر سعد هم وعده حکومت ری را داد که این تطمیع مالی و مقامی است و از آن طرف هم همه را تهدید کرد که از سپاه شام و برخورد سخت حکومت بترسید!
شایعه ارتداد مُسلم!
از طرفی دیگر، به سراغ یک سنخ باورهای جامعه اسلامی و توده مردم می رود و از جهل آنها برای فریب استفاده می کند. من اسم این کار را می گذارم «تحمیق» که همان فریب بر محور بی خبری است. در بعضی جاها نقل شده که مُسلم را متهم می کنند که او مرتد شده است. چرا؟ چون با امیرالمؤمنین (علیه السلام) مخالفت کرده است. شعار ارتداد بر اساس باورهای دینی مردم باعث شد تا بتواند دور مُسلم را خالی کند و حکومت شیطانی و یزیدی اش باقی بماند. باور دینی مردم این بود که کسی نباید بر خلاف حکومت اسلامی قیام کند. او در اینجا از تحمیق استفاده می کند.
ابن زیاد برای بقای حکومت خود از هر سه عامل استفاده کرد. بدانید حکومت های شیطانی هستند که به تطمیع، تهدید و تحمیق متوسل می شوند و از این سه اهرم و سه وسیله استفاده می کنند که بر جامعه سلطه پیدا کنند. کار آنها این است. اما در حکومت الهی از این حرف ها خبری نیست که ـ إن شاء الله ـ بعداً وارد می شوم.
ذکر مصیبت جناب مُسلم بن  عقیل
بروم سراغ توسّلم. محمد بن اشعث وقتی دید که نمی تواند مُسلم را دستگیر کند، چاره ای ندید جز اینکه به او امان دهد. به مُسلم رو کرد و گفت: «إنَّکَ لاتَکذِبُ وَ لاتَغُرَّ».[7] تو نه اهل دورغی و نه اهل غروری! همان لغت را وسط می کشد. ببین دشمن چگونه دارد خطاب می کند! «إنَّکَ لاتَکذِبُ وَ لاتَغُرَّ». این عین جمله ای است که به مُسلم گفت. گفت تو نه اهل دروغی و نه اهل غروری! ولی من به تو امان می دهم؛ از طرف امیر هم امان می دهم؛ از طرف خدا و رسول خدا هم امان می دهم. امان دادن هم در عرب رسم بود و به هیچ نحو به کسی که امان داده شده بود خیانت نمی شد. امّا فریب کاری را ببینید! امان داد، ولی بعد با مُسلم چه کار کردند؟! وقتی مُسلم را دستگیر کردند، مُسلم در بین راه شروع کرد به گریه کردن. یکی از اینها رو کرد به مُسلم و گفت کسی که برای یک چنین امر عظیمی قیام می کند که نباید این گونه زبونی به خرج دهد و گریه کند! مُسلم گفت: «لَا أبکِی لِنَفسِی»؛ من برای خودم گریه نمی کنم. «وَ لَکِن أبکِی لأهلِی المُقبِلِینَ إلَی»؛ گریه  ام برای آن زن و بچه ای است که دارند به سوی من می آیند. «أبکِی لِلحُسَینِ وَ آلِ الحُسَینِ». من برای حسین و خانواده اش دارم گریه می کنم.
عجب امان نامه ای به مُسلم دادند! ببینید دو گروه مقابل یکدیگر هستند و اصلاً شیوه  شان با هم فرق می کند؛ یکی شیطانی است و یکی رحمانی است. مُسلم وصیت کرد و عبیدالله گفت: او را به بالای بام دارالعماره ببرید و بالای قصر او را بکشید. از قاتل مُسلم پرسیدند وقتی مُسلم را بالا می بردی، چه می گفت؟ گفت تسبیح خدا می کرد، استغفار می کرد و صلوات می فرستاد. من در مقتلی دیدم که وقتی مُسلم به پشت بام رسید، رو کرد به سمت مکه و گفت: «السَّلامُ عَلَیکَ یابنَ رَسُولِ الله یا حُسَینِ». یا اباعبدالله! حال مُسلم بن عقیل را داری می بینی؟! شروع کرد با مولایش صحبت کردن.
مولا هم مُسلم را فراموش نکرد. او هم در همان لحظات آخر، یادی از مُسلم کرد. امّا می دانید فرق این دو در چه بود؟ مُسلم گفت: یا اباعبدالله! حال مُسلم بن عقیل را می بینی؟! ولی امام حسین (علیه السلام) وقتی مُسلم را یاد کرد، چیز دیگری گفت. فرمود ای مُسلم! بیا حال زن و بچه من را ببین... «فَنادَی یا مُسلم بنِ عَقیلِ وَ یا هَانِیء  بنَ عُروَةِ یا زُهَیرُ یا بُرَیرُ قُومُوا عَن نَومَتِکُم أیهَا الکِرَامُ فَادفَعُوا عَن حَرَمِ الرَّسُولِ»...

منبع: پایگاه تخصصی آیت الله آقا مجتبی تهرانی (ره)
----------------------------------------
منابع:
[1]. سوره مبارکه اعراف، آیه 57
[2]. بحارالأنوار، ج 44، ص 324.  این جریان را هم خوارزمی نقل می کند و هم در بحار آمده است. خیلی جاها هست. این جملات تنها در یک جا نیامده است. من حالا فهرست وار، عبارتی را که محور بحثم هست می گویم.
[3]. من بحثم یک مقداری طلبگی است ولی بدانید انسان هر چه سطح فهم و درکش نسبت به قیام حسین (علیه السلام) بیشتر باشد، دلبستگی و پیروی اش بیشتر می شود.
[4]. بحارالأنوار، ج 44، ص 326
[5]. این مطلب در لهوف، مقتل خوارزمی، بحار و شاید پنج شش جای دیگر آمده است.
[6]. البته این را به شما عرض کنم من حدود بیست و پنج سال قبل من مراجعه هم کردم، سال شصت و چهار، حدود بیش از بیست جلسه هم ایام دهه عاشورا بود و دهه آخر صفر بود، بیست و دو جلسه من بحث غرور کردم.  الآن نمی خواهم بحثِ غرور کنم، یک وقت اشتباه نشود! فقط یک اشاره می کنم و به بحث خودم می پردازم.
[7]. بحارالانوار، ج 44، ص 357