داستان ایرانی چطور شروع شد؟

داستان ایرانی چطور شروع شد؟

داستان ایرانی و نویسنده های ایرانی باوجود توانایی زیادی که دارند، در کنارِ داستان ها و کتاب های مشهورِ خارجی و فهرست های جهانیِ «کتاب های برتر» آن چنان که باید دیده و شناخته نشده اند. دراین یادداشت توضیح کوتاهی در مورد شروعِ داستان نویسی در ایران می دهیم، با تمرکز بر داستان هایی از جمالزاده و صادق هدایت.

در یادداشتِ «چرا داستانِ ایرانی بخوانیم» توضیح دادیم که چرا خواندن داستان ایرانی مهم است. 

محمد علی جمالزاده و داستان ایرانی

حتما داستانِ «کباب غاز» جمالزاده را در کتابِ ادبیات دبیرستان یه یاد دارید. ماجرای ولیمه ی ترفیعِ رتبه ی کارمندی که شبِ نوروز، همکاران و دوستانش را به خانه دعوت می کند، اما به خاطر حضور ناگهانی جوان دیلاقی که پسرعموی تنی راوی است، تمام برنامه ها به هم می ریزد. بسیاری جمالزاده را نخستین نویسنده ی ایرانی می دانند که شیوه ی داستان پردازی اروپایی را با سنت های داستان سرایی ایرانی و اصطلاحات عامیانه ی فارسی به کار برده است. در کنارِ او صادق هدایت، بزرگ علوی و صادق چوبک هم از نویسندگانی بودند که در این راه هم راستای او بودند و داستان هایی به شیوه ی امروزی منتشر می کردند.

سال ۱۲۷۰جمالزاده در اصفهان متولد شد و سالِ ۱۳۷۶(یعنی در سنِ ۱۰۶سالگی) در خانه ی سالمندانی در ژنو درگذشت. با اینکه سال های بسیاری از عمرش را در خارج از ایران گذرانده بود، داستان ها و کتاب های بسیاری را به زبانِ فارسی نوشت و تأثیر شیوه ی روایت و داستان گویی غربی در داستان هایش بسیار مشهود است. بیشتر داستان های جمالزاده به زبان طنز روایت می شود و مسائلِ اجتماعی ایران را بازگو می کند.

فارسی شکر است

«فارسی شکر است» اولین داستان جمالزاده است که نخستین بار در مجله کاوه در برلین منتشر شد و بعدها به عنوانِ یکی از داستان های کوتاهِ کتابِ «یکی بود، یکی نبود» چاپ شد. راوی داستان در اواخر دوره ی قاجار از فرنگ به ایران برمی گردد. او و همسفرانش با کشتی به گمرک بندرانزلی می رسند و گمرکی ها از آنجا که سر و روی راوی به خارجی ها شبیه است، او را در اتاقی نگاه می دارند. ماجرای داستان، ماجرای گفت وگوی او با هم اتاقی هایش است؛ سه ایرانی به نام های «رمضان»، «شیخ» و «موسیو». رمضان نوجوانی است که در چایخانۀ همان شهر کار می کند؛ «شیخ» شخصی است که از قرآن و احادیث می گوید و در تمامِ مدتِ صحبتش از واژه های عربی استفاده می‎کند، «موسیو» هم مردی است با کلماتِ بی سروتهِ لاتین و اصطلاحات فلسفی و تخصصی سعی در برقراری ارتباط با باقی هم اتاقی ها دارد.

بسیاری از داستان های جمالزاده در قالبِ کتاب های صوتی هم منتشر شده اند. طنز بودنِ داستان های او در کنارِ لحن و صدای گوینده هایی که آن ها را خوانده اند، شنیدنِ آن ها را بسیار لذت بخش تر می کند. «قُبُل بر وزن دهل» یکی از داستان های اوست که در مجموعه داستانِ «قصه های کوتاه برای بچه های ریش دار» منتشر شده است. داستانِ گفت وگوی دانش آموزی با پدرش دربارۀ کلمه ای که به اشتباه «قُبُل» می خوانده است.

صادق هدایت و داستان ایرانی

نیز تقریبا همزمان با جمالزاده از بنیان گذاران داستان های فارسی به شکلِ امروزی است. هدایت متولد ۱۲۸۱در تهران است و سال ۱۳۳۰(یعنی در سن ۴۹سالگی) در پاریس خودکشی کرد. کتاب های او، علاوه بر ایران در مقیاسِ جهانی هم بسیار مشهورند و بسیاری او را کافکای ایرانی می دانند. هدایت آنقدر شناخته شده است که شاید اولین باری که نامش را شنیدید، خاطرتان نباشد.

بوف کور

«بوفِ کور» معروف ترین کتاب صادق هدایت است که به زبان های زیادی ترجمه شده و همچنین در فهرستِ ۱۰۰۱کتابی که باید پیش از مرگ خواند، نیز آمده است.

بوفِ کور داستانِ مردی است که حرفه اش نقاشی روی قلمدان است و مدت هاست که نقشِ مشخص و یکسانی روی قلمدان ها می کشد: دختری که شاخه ای گلِ نیلوفرِ آبی را به پیرمردی که به حالتِ جوکیان هندی چمباتمه زده، هدیه می دهد. این داستان دو بخش دارد:

داستانِ بخش اول  از اینجا آغاز می شود که روزی این مرد، همان نقشی را که سال ها روی قلمدان ها می کشید، در بیرون از خانه اش و از سوراخِ دیوار می بیند و مجذوب چشمانِ آن دختر می شود. چشمانی که به گفته ی خودش تمامِ بدبختی های زندگی خود را در روشنایی آن می بیند. روزها به دنبالِ دختر در اطرافِ خانه اش می گردد تا اینکه روزی دختر جلوی درِ خانه ی او ظاهر می شود و خودش را تسلیمِ او می کند.

دختر روی تخت او می میرد و راویِ داستان، چشم های او را برای خودش نقاشی می کند و او را دفن می کند. بعد تصمیم می گیرد که تصویر چشمانِ او را در مقابلش بگذارد و تریاک بکشد. در اثرِ استعمالِ تریاک به عالم رویا می رود و به گذشته بازمی گردد. از این پس، راوی مشغول تعریف کردنِ ماجرای زندگی اش برای سایه اش می شود که شبیه جغد است و هرچه او می نویسد، می بلعد.

تصاویر و عباراتی که او در متنِ داستان به کار می برد و همچنین شیوۀ پردازشِ داستان و خیال پردازی هایش، الهام گرفته از سفرهای متعدد او به فرانسه و هند است. داستان پردازی های هدایت، او را تبدیل به نویسنده ای صاحب سبک کرده که در کنارِ باقیِ نویسندگان، شروعِ جدیدی را برای داستان های ایرانی رقم زده است.

منبع : طاقچه