نحوه محاسبه خمس!

نحوه محاسبه خمس!

هر گاه شخصی درآمد خود را - اگر تا سر سال خمسی می ماند و متعلق خمس واقع می شود - سرمایه گذاری نمود به اصل آن سرمایه و به سود حاصل از آن در سر سال خمسی خمس تعلق می گیرد بطور مثال اگر با آن سرمایه ملکی خرید تا از این راه سودی عاید او شود یا ماشینی خرید تا با آن کار کند یا دستگاهی خرید مثل انواع و اقسام دستگاه ها و ابزار و آلات صنعتی تا از این طریق درآمد جدیدی کسب کند یا خانه خرید تا آن را اجاره دهد یا خانه ای ساخت برای اجاره دادن و همینطور مغازه ای ساخت برای کسب درآمد در جمیع این مثالها، هم به اصل سرمایه و هم به سود حاصل از آن در سر سال خمسی، خمس تعلق می گیرد. البته اگر کسی خانه ای برای سکونت خود تهیه نمود ولی بعدا به هر دلیل نتوانست از آن استفاده نماید و مجبور شد آن را اجاره دهد، در این صورت به اصل آن خانه خمس تعلق نمی گیرد ولی آن مالی را که بعنوان اجاره دریافت می نماید هر مقدار آن که تا سر سال خمسی باقی بماند، پرداخت خمس آن یعنی یک پنجم آن واجب می شود. و باز باید توجه داشت که مثلا همین شخص اگر آن خانه را فروخت به پول حاصل از فروش آن خانه که مورد احتیاج وی برای سکونت بوده خمس تعلق نمی گیرد و این نظر غالب مراجع عظام تقلید می باشد ولی حضرت امام (رحمه الله علیه) حتی برای پول حاصل از فروش خانه ای که مورد احتیاج برای سکونت بوده خمس قائل بوده اند.

 نکته مهم

باید توجه داشت که وقتی می گوییم به اصل سرمایه خمس تعلق می گیرد، این در صورتی خواهد بود که آن مال سرمایه گذاری شده از موارد استثنای خمس نباشد. مثلا ارثیه یا مهریه یا دیه نباشد ولی در هر صورت به سود حاصله از سرمایه در صورت باقی ماندن تا سر سال خمسی، خمس تعلق می گیرد.

یکی دیگر از مثالهای سرمایه که مشمول خمس خواهد بود این است که مثلا شخصی با درآمد خود و پولی که اگر بماند مشمول خمس می شود اجناسی را تهیه نماید برای فروش و تجارت، که در این صورت به جمیع آن اجناس با توجه به ارتفاع قیمتی که در سر سال خمسی دارند، خمس تعلق می گیرد با این توضیح که :

موقع محاسبه خمس نباید قیمت خرید را مد نظر قرار دهد بلکه قیمت زمان محاسبه ملاک است و از این بالاتر این که اگر کسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت و با این حال آن شخص مال مذکور را نفروخت و با اینکه سال خمسی تمام شد آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری کرد و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد، در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه خمس در نظر بگیرد بلکه باید آن افزایش قیمتی که در بین سال خمسی حاصل شده بود را نیز در محاسبه دخالت دهد البته در نحوه محاسبه خمس افزایش قیمت مذکور بین مراجع تقلید اختلافی است که ذیلا متذکر می شویم :

بعضی از مراجع مثل حضرت امام(رحمه الله علیه) و آیت الله اراکی(رحمه الله علیه) و آیت الله فاضل لنکرانی(رحمه الله علیه) و آیت الله سیستانی(دام ظله) وآیت الله تبریزی(رحمه الله علیه) و  آیت الله مکارم شیرازی(دام ظله) می فرمایند :

خمس مقداری که افزایش یافته واجب است بعنوان مثال اگر جنسی را به قیمت 100 هزار تومان خرید و در وسط سال قیمتش به 200 هزار تومان رسید ولی او آن جنس را نفروخت و بعد از سال خمسی آن جنس دوباره به قیمت 100 هزار تومان بازگشت نمود باید 40 هزار تومان بعنوان خمس بپردازد که خمس مقدار افزایش یافته را نیز شامل می شود.

اما برخی از مراجع دیگر مثل آیت الله خویی(رحمه الله علیه) و آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله گلپایگانی(رحمه الله علیه) می فرمایند :

خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب نیست بلکه :

آیت الله خویی(رحمه الله علیه) : « بلکه مقدار خمس چه نسبتی به مجموع اصل و ربح داشته به همان نسبت از موجودی عینا یا قیمتا باید بدهد.»
آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله گلپایگانی(رحمه الله علیه): «بلکه همان مقدار از عین را که در حال استقرار خمس به نسبت تمام عین خمس آن شده در حال گرانی عین و ارزانی آن باید بدهد. مثلا اگر از سرمایه خمس داده شده، جنسی را 1000تومان خرید و در سر سال قیمت آن جنس 6000 تومان شد شش یک آن جنس خمس آن می شود که اگر نپرداخت و قیمت آن در سال بعد هم ترقی کرد قیمت تنزل نمود مثلا به همان 1000تومان اول رسید باید شش یک هزار تومان که قیمت روز اداست بپردازد. »

 توضیحات:

منظور از کلمه ربح در کلام آیت الله خویی(رحمه الله علیه) همان سود است و منظور از کلمه عین در فرمایش هر سه بزرگوار، همان اصل مال است در مقابل قیمت یعنی به قیمت یک کالا همان قیمت می گوید و وقتی اصل آن را در نظر می گیرند تعبیر به عین مال می نمایند. و منظور از کلمه «شش یک » نیز همان یک ششم است. و منظور از « قیمت روز ادا » قیمت زمان پرداخت خمس می باشد. باز در انتهای این نوشتار به خواننده محترم توصیه می شود که حتما برای محاسبه خمس خود به افراد مورد اطمینانی که اشراف کامل بر این دست از مسائل دارند مراجعه نمایند چرا که این مسائل به تخصصهای پیچیده ای نیاز دارد !!