فلسفه قربانی در حج چیست؟

فلسفه قربانی در عید قربان

تمام دستورات و قوانین اسلام بر اساس حکمت یا حکمت های بسیار دقیق و سودمند به حال مخلوقات وضع شده است. از جمله قوانین و احکام اسلام این است که بر حاجیان واجب است در روز عید قربان در سرزمین منی قربانی کنند. بعضی از حکمت های  قربانی در حج عبارتند از: توجّه حاجیان به قربانی کردن هواهای نفسانی و ذبح نفس اماره، کسب تقوا و تقرّب به خداوند، کمک به مستمندان و... .

بیشتر بخوانید:  ویژه نامه ذبح عظیم نفس/ ویژه عید قربان

فلسفه قربانی در حج چیست؟

سوال: در ذیل آیات 196 سوره بقره گفته شده؛ «هرکس از عمره تمتع به حج باز آید هرچه میسّر و مقدور اوست از جنس شتر و گاو و گوسفند قربانی کند». کشتن این همه حیوان چه دردی از مردم دوا می کرد. رسوم عبادی که دردی از درد مردم دوا نکند،به چه کار می آید؟ این رسم نه تنها دردی را دوا نمی کند، بلکه برای عرب بدبخت از نظر بهداشتی صد در صد دارای مشکلاتی هم بوده است؟

از آنجا که قانون گذار و شارع احکام اسلام خداوند حکیم است، تمام دستورات و قوانین اسلام بر اساس حکمت یا حکمت های بسیار دقیق و سودمند برای مخلوقات وضع شده است هر چند ممکن است ما از بسیاری از علل و حکمت های آن آگاه نباشیم. از جمله قوانین و احکام اسلام این است که؛ افرادی که حج تمتع بجا می آورند واجب است در روز عید قربان در سرزمین منی قربانی کنند. (موسوی شاهرودى، سید مرتضى، جامع الفتاوى (مناسک حج)، ص 193 و 195؛ حسینی خامنه ای، سید علی، مناسک الحج، ص 131)

دانشمندان جهان اسلام با استفاده از آیات و روایات حکمت ها و فلسفه های متعددی برای قربانی در حج بیان کرده اند که در این جا به بعضی از آنها اشاره می کنیم:

1. قربانی نماد مبارزه با تعلّقات نفسانی:

قربانی کردن حاجیان در روز عید قربان، نمادی از قربانی کردن هواهای نفسانی و ذبح نفس اماره است. همان طوری که دستور خداوند به حضرت ابراهیم (علیه السلام) در مورد ذبح حضرت اسماعیل (علیه السلام) برای این منظور بوده است تا آن حضرت در پرتو این عمل با سرسخت ترین و ریشه دارترین عامل تعلّق نفس که حُبّ و دوستی فرزند است مبارزه کند و با اطاعت از خدا تعلّق نفسانی را ریشه کن سازد. بنابر این، همان طور که اطاعت از این دستور نقش تربیتی بزرگی در جهت رهایی از زندان نفس و تعلّقات حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حضرت اسماعیل (علیه السلام) داشته و مقام و منزلت آنان را نزد خداوند بالاتر برده است. بر این اساس، قربانی کردن حاجیان در واقع نوعی جهاد با نفس در جهت زدودن تعلّقات و وابستگی های دنیایی و مادی و رهایی از زندان مال پرستی و دنیاطلبی است. (برگرفته از سایت پرسمان قرآن)

2. کسب تقوا و تقرّب به خداوند:

قرآن مجید در این زمینه می فرماید: «نه گوشت ها و نه خون هاى آنها، هرگز به خدا نمی رسد. آن چه به او می رسد، تقوا و پرهیزگارى شماست...»؛ (حج، 37): «لَنْ یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماۆُها وَ لکِنْ یَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْکُمْ...») زیرا اصولاً خدا نیازى به گوشت قربانى ندارد، چرا که او نه جسم است و نه نیازمند، او وجودى است کامل و بی انتها از هر جهت. به دیگر سخن؛ هدف خداوند از واجب کردن قربانی درروز عید قربان آن است که حاجیان با پیمودن مدارج تقوا در مسیر یک انسان کامل قرار گیرند و روز به روز به خدا نزدیک تر شوند، همه عبادات کلاس هاى تربیت است. قربانى، درس ایثار و فداکارى و گذشت و آمادگى براى شهادت در راه خدا را به انسان ها می آموزد، و درس کمک به نیازمندان و مستمندان است. (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏14، ص 109)

اگر تنها به حکمت های گفته شده نظر داشته باشیم، حتی در صورتی که از گوشت های قربانی هیچ استفاده ای نشود باز این حکمت ها می تواند حاصل شود.

3. کمک به مستمندان و اطعام آنان:

از آیات قرآن کریم به خوبى استفاده می شود که یکی از اهداف قربانى کردن این است که گوشت آن به مصرف هاى لازم برسد هم قربانى کننده از آن استفاده کند و هم قسمتى را به فقیران نیازمند برساند. بر اساس این هدف ارزشمند، مسلمانان مجاز نیستند گوشت هاى قربانى را در سرزمین منى بر روى زمین بیندازند تا گندیده شود و یا در زیر خاک ها مدفون کنند، بلکه گوشت های حاصل از قربانی در روز عید قربان در سرزمین مقدس منی باید در درجه اول به مصرف افراد نیازمند آن سرزمین برسد و اگر نیازمندانى در آن روز و در آن سرزمین پیدا نشوند باید آن را به مناطق دیگر حمل کنند و در اختیار نیازمندان قرار دهند. حتی بر اساس این حکمت نیز اگر این گوشت ها به موقع به دست افراد نیازمند نرسد و فاسد گردد نباید گفت پس قربانی لازم نیست! بلکه مسلمانان باید سعی کنند با استفاده از امکانات پیشرفته این ثروت عظیم را حفظ کرده و در اسرع وقت در اختیار نیازمندان قرار دهند. بعبارت دیگر؛ نباید گفت چون به دست فقرا نمی رسد قربانی نکنید، بلکه باید گفت چون قربانی واجب است و یکی از حکمت های آن هم استفاده فقرا از این گوشت است، باید امکانات لازم را فراهم کرد.

خوشبختانه در چند سال اخیر، امکانات بسیارى خوبی در کشتارگاه های مکه فراهم شده است و مسئولان حج تا حد زیادی موفّق شده اند با منجمد کردن این گوشت ها جلو اسراف را گرفته و آنها را به مصرف نیازمندان برسانند. اگرچه این موفّقیت هنوز به مرحله صد در صد نرسیده است، اما با موفّقیت های بزرگی که در این راه حاصل شده است تا آن استفاده صد در صد تنها فاصله اندکی باقی است.